Cân nhắc việc tăng thuế cao và đột ngột với thuốc lá

Nên xem xét một cách thận trọng và toàn diện

Theo Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), đối với sản phẩm thuốc lá, ngoài mức thuế suất 75% như hiện hành thì bổ sung mức thuế tuyệt đối theo lộ trình để hình thành mức thuế theo phương pháp hỗn hợp. Phương án 1: từ năm 2026, mỗi năm tăng 2.000 đồng/bao và đến 2030 tổng mức tăng 10.000 đồng/bao. Phương án 2: năm 2026 tăng 5.000 đồng/bao, từ 2027 đến 2029 tăng mỗi năm 1.000 đồng/bao và đến 2030 tổng mức tăng 10.000 đồng/bao.

Trong Công văn góp ý, VCCI cho rằng, mức tăng thuế quá nhanh sẽ gây áp lực lớn lên doanh nghiệp và toàn bộ chuỗi cung ứng. Các doanh nghiệp sẽ khó có đủ thời gian để điều chỉnh chiến lược kinh doanh, đầu tư vào công nghệ sản xuất mới hoặc nâng cao chất lượng sản phẩm. Điều này có thể dẫn đến việc thu hẹp quy mô sản xuất, thua lỗ và thậm chí phá sản, ảnh hưởng trực tiếp đến việc làm của hàng triệu lao động trong các ngành liên quan, từ sản xuất, chế biến đến phân phối và xuất khẩu.

Thứ hai, thuế tăng mạnh có thể làm gia tăng tình trạng buôn lậu và thương mại bất hợp pháp. Khi giá sản phẩm hợp pháp tăng cao, người tiêu dùng có xu hướng tìm đến hàng nhập lậu hoặc hàng phi chính thức có giá rẻ hơn nhưng không được kiểm soát chất lượng. Điều này không chỉ gây thất thu ngân sách nhà nước mà còn làm gia tăng áp lực lên các cơ quan quản lý trong việc kiểm soát thị trường, đồng thời tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng.

Thời gian qua lực lượng chức năng liên tục triệt phá nhiều vụ buôn lậu thuốc lá.

Bên cạnh đó, chưa có bằng chứng rõ ràng cho thấy việc tăng mạnh thuế TTĐB sẽ giúp giảm đáng kể hành vi tiêu dùng. Thay vào đó, người tiêu dùng có thể chuyển sang các sản phẩm không chính thức, hoặc cắt giảm chi tiêu ở những lĩnh vực khác để duy trì mức tiêu dùng hiện tại. Do đó, mục tiêu bảo vệ sức khỏe cộng đồng có thể không đạt được như mong muốn.

Xét về tác động kinh tế vĩ mô, cả hai phương án trong Dự thảo Luật đều có nguy cơ làm giảm giá trị gia tăng của ngành và tác động tiêu cực đến GDP. Dù trong ngắn hạn, thu ngân sách có thể tăng, nhưng về trung và dài hạn, sự sụt giảm sản lượng hợp pháp cùng với sự gia tăng của thị trường phi chính thức sẽ làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn thu của nhà nước. Vì vậy, thay vì tăng thuế đột ngột, cần có lộ trình hợp lý hơn để đảm bảo doanh nghiệp có đủ thời gian thích ứng, hạn chế tác động tiêu cực đến nền kinh tế, bảo vệ việc làm và kiểm soát tốt hơn thị trường tiêu dùng.

Cùng quan điểm, VTCA cũng cho rằng cần nghiên cứu cân nhắc mức độ tăng về mức thuế tuyệt đối, tăng tỷ lệ thuế suất cũng như lộ trình tăng hợp lý để đảm bảo duy trì hoạt động sản xuất kinh doanh, việc làm của người lao động trong chuỗi cung ứng từ khâu trồng nguyên liệu của nông dân, nhà máy sản xuất, kinh doanh thương mại. Nhằm tạo điều kiện để ổn định thị trường, giúp doanh nghiệp, người tiêu dùng thích nghi với việc tăng dần thuế đến năm 2030, tránh bị sốc do tăng nhanh, đột ngột.

“Cả hai phương án trên, đến năm 2030 đều có mức tăng thêm 10.000 đồng/bao ngoài thuế suất 75% như hiện hành. Việc tăng thuế thêm 2.000đ mà đặc biệt mức tăng 5.000đ sẽ ảnh hưởng đến ngành thuốc lá, riêng với sản phẩm thuốc lá nhãn hàng phân khúc giá thấp việc tính thêm mức thuế tuyệt đối trên mỗi bao thuốc lá sẽ gặp rất nhiều khó khăn để có thể duy trì hoạt động sản xuất kinh doanh”, văn bản góp ý của VTCA nêu rõ.

Cùng với đó, theo ý kiến từ Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam, các nhà máy thuốc lá đề nghị mức thuế tuyệt đối đến năm 2030 tối đa là 3.000 đồng/bao. Do vậy, VTCA kiến nghị cần có đánh giá kỹ thêm tác động trên nhiều mặt khi thuế tăng cao, lộ trình liên tục hàng năm. Việc tăng thuế sẽ tăng giá bán thuốc lá, trong khi việc kiểm soát, quản lý đối với hàng nhập lậu còn nhiều phức tạp, người tiêu dùng rất dễ chuyển sang dùng thuốc lá nhập lậu, thuốc lá điện tử lậu, không kiểm soát chất lượng, nguy hiểm đến người dùng.

Bên cạnh đó, VTCA cũng dẫn chứng một số nước như Malaysia, Luật thuế TTĐB thay đổi, tăng thuế TTĐB của thuốc lá tăng cao, đột biến, nhằm giảm số lượng người hút thuốc lá tăng thu ngân sách Nhà nước. Nhưng mục tiêu không đạt được do người tiêu dùng chuyển sang hút thuốc lá lậu, nhà máy sản xuất trong nước gặp khó khăn, thu ngân sách Nhà nước giảm mạnh.

Bên cạnh đó, đối với người nông dân trồng cây thuốc lá cần có thời gian để chuyển đổi sang canh tác loại cây trồng khác.

Cân nhắc phương án tăng thuế tuyệt đối và thời gian tăng

VCCI đề xuất lùi lộ trình tăng thuế TTĐB từ năm 2028, với mức tăng hợp lý 5% mỗi hai năm, nhằm giúp doanh nghiệp có thời gian thích ứng, đảm bảo tính khả thi của chính sách và hạn chế tác động tiêu cực đến thị trường.

Trong dự thảo Luật, hai phương án điều chỉnh thuế TTĐB đối với sản phẩm thuốc lá đều giữ nguyên mức thuế tương đối (75%) và áp dụng mức thuế tuyệt đối từ năm 2026. Cụ thể: Phương án 1, mức thuế tuyệt đối khởi điểm là 2.000 đồng/bao, tăng thêm 2.000 đồng/bao mỗi năm, đạt 10.000 đồng/bao vào năm 2030; Phương án 2, áp dụng mức 5.000 đồng/bao từ năm 2026, tăng 1.000 đồng/bao mỗi năm, cũng đạt 10.000 đồng/bao vào năm 2030. Điều này nhằm nâng tỷ lệ thuế trên giá bán lẻ lên 59,4% so với mức hiện tại là 36,7%.

Tuy nhiên, xét đến thực tiễn hoạt động của ngành thuốc lá Việt Nam, những khó khăn trong môi trường kinh doanh và xu hướng tiêu dùng, nhiều doanh nghiệp cho rằng, mức tăng thuế theo cả hai phương án là quá cao, có thể dẫn đến nguy cơ đóng cửa, phá sản của nhiều doanh nghiệp trong nước. Trước đây, thuế TTĐB đối với thuốc lá được điều chỉnh theo lộ trình ổn định: năm 2015 là 65%, năm 2016 là 70%, từ năm 2019 đến nay là 75%, với mỗi lần điều chỉnh tăng 5%. Việc tăng đột ngột lên 42% (theo phương án 1) hoặc hơn 100% (theo phương án 2) vào năm 2026 không chỉ khiến giá bán tăng mạnh mà còn tạo điều kiện cho thuốc lá nhập lậu trốn thuế gia tăng đáng kể.

Do đó, nhiều doanh nghiệp đề xuất lộ trình điều chỉnh hợp lý hơn, cụ thể: mức thuế tuyệt đối khởi điểm vào năm 2026 là 2.000 đồng/bao, sau đó cứ 2 năm tăng 2.000 đồng/bao, với mức tối đa là 6.000 đồng/bao vào năm 2030. VCCI kiến nghị áp dụng mức thuế này theo lộ trình giãn ra, bắt đầu tăng thuế từ năm 2028 để đảm bảo tính khả thi, tránh những tác động tiêu cực đến hoạt động sản xuất, thị trường và nguồn thu ngân sách nhà nước.

Còn VTCA cho rằng, trong quá trình lấy ý kiến tham gia đóng góp Dự thảo Luật tại các hội thảo còn có ý kiến khác nhau về phương pháp tính thuế thuốc lá. Tuy nhiên, Quyết định 508/QĐ-TTg ngày 23/4/2022 của Thủ tướng Chính phủ về “Chiến lược cải cách hệ thống thuế đến năm 2030” quy định: “nghiên cứu áp dụng kết hợp giữa thuế suất theo tỷ lệ và mức thuế tuyệt đối đối với một số hàng hóa, dịch vụ chịu thuế TTĐB”. VTCA thống nhất áp dụng phương pháp tính thuế hỗn hợp đối với sản phẩm thuốc lá. Việc áp dụng phương pháp này vừa phù hợp với QĐ 508/QĐ-TTg và xu hướng chuyển đổi của các nước trên thế giới.

Theo VTCA, tại các hội thảo trước, nhiều ý kiến đề nghị cân nhắc, tính toán mức phương án tăng thuế tuyệt đối và giãn cách thời gian tăng, thay vì hàng năm thì nên tăng 2 năm một lần để có thể đến năm 2030 mức thuế tuyệt đối của thuốc lá điếu tăng khoảng 5.000đ/bao. Trường hợp không chấp nhận đề xuất của nhóm ý kiến trên thì VTCA đề nghị chọn Phương án 1 của Dự luật, từ năm 2026, mỗi năm tăng 2.000 đ/bao và đến 2030 tổng mức tăng 10.000 đồng/bao. Lộ trình tăng dần như vậy sẽ góp phần đạt các mục tiêu kép: tăng giá bán thuốc lá, hạn chế tiêu dùng, đảm bảo sức khỏe cộng đồng, góp phần tăng thu ngân sách Nhà nước.

Minh Khuyên