Câu chuyện phát triển xanh ở Bản Liền

Người dân Bản Liền hái chè truyền thống. (Ảnh NVCC)

Từ những gốc chè Shan tuyết cổ thụ trên núi cao 800-1.200m, người dân Bản Liền bao đời gắn bó với cây chè như một phần cuộc sống. Đến nay, sản phẩm chè Shan tuyết nơi đây đã được cấp chứng nhận hữu cơ quốc tế theo tiêu chuẩn EU và USDA (Mỹ), đồng thời đạt danh hiệu OCOP 5 sao. Thành quả này mở ra cánh cửa rộng lớn cho xuất khẩu, đưa hương vị chè từ núi rừng Bắc Hà ra thị trường quốc tế.

Gìn giữ truyền thống lâu đời

Ở Bản Liền, chè Shan tuyết gắn bó với đời sống người dân từ đời ông bà, cha mẹ truyền lại. Anh Lâm A Nâng, một hộ dân trong xã cho biết chè nơi đây đặc biệt bởi cây cổ thụ, sinh trưởng tự nhiên, không dùng hóa chất. Người dân tự giám sát lẫn nhau, nếu hộ nào vi phạm sẽ bị phạt nghiêm khắc.

Anh Nâng chia sẻ: “Nhà nào phun thuốc sẽ bị phạt một bữa ăn cho cả thôn bản cùng 5 triệu tiền mặt và cho ra khỏi nhóm. Như vậy nghề truyền thống mới phát triển bền vững, không thể vì một con sâu làm rầu nồi canh”.

Chính quy ước cộng đồng này là nền tảng giúp Bản Liền đi theo con đường sản xuất hữu cơ chuẩn quốc tế. Năm 2006, nhà máy chế biến chè đầu tiên được xây dựng tại Bản Liền. Đến tháng 9/2007, chè Shan tuyết Bản Liền đã có chứng nhận hữu cơ quốc tế. Tuy nhiên, do công nghệ hạn chế, sản phẩm thời kỳ đầu chủ yếu tiêu thụ trong nước và một phần sang Trung Đông.

Anh Phạm Quang Thận - Chủ tịch HĐQT kiêm Giám đốc Hợp tác xã chè Bản Liền nhớ lại: “Giai đoạn đầu chúng tôi gặp rất nhiều khó khăn. Nhà máy chỉ có khoảng 420m², công nghệ còn hạn chế, chưa có điện lưới, hoạt động sản xuất chế biến chè phải dùng máy nổ chạy bằng dầu Diesel trong sáu năm liền. Mặc dù sản phẩm chè hữu cơ đã được chứng nhận quốc tế nhưng vẫn khó xuất khẩu sang châu Âu do hương vị chè Bản Liền còn hơi chát, không phù hợp thị hiếu”.

Đến năm 2012, khi nhà xưởng được nâng cấp và công nghệ chế biến cải thiện, chất lượng chè đã đáp ứng khẩu vị quốc tế. Từ đây, thị trường mở rộng mạnh mẽ. Anh Thận khẳng định: “Có thể nói, từ năm 2012 đến nay, sản phẩm chè Bản Liền làm ra đến đâu bán hết đến đó và dần khẳng định được chỗ đứng trên thị trường quốc tế”.

Anh Phạm Quang Thận - Chủ tịch HĐQT kiêm Giám đốc Hợp tác xã chè Bản Liền. (Ảnh NVCC)

Cải thiện sinh kế cho người dân

Hiện nay, Hợp tác xã chè Bản Liền có 310 thành viên tham gia. Các hộ sản xuất chè đều có mã số, ghi chép và chứng nhận sản xuất chè hữu cơ, canh tác tự nhiên không sử dụng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật.

Nhờ mô hình liên kết sản xuất hữu cơ, thu nhập người dân được cải thiện rõ rệt. “Nếu trước đây mỗi hộ chỉ thu được vài chục triệu một năm, thì đến nay nhiều hộ có thể đạt thu nhập 150 triệu đồng/năm, thậm chí cao hơn”, anh Thận dẫn chứng.

Đặc biệt, bà con Bản Liền tuân thủ đầy đủ 25 tiêu chuẩn nghiêm ngặt do các tổ chức quốc tế quy định trong canh tác, chế biến các sản phẩm trà. Hiện tại, sản phẩm trà bánh của Bản Liền là sản phẩm duy nhất của Việt Nam xuất khẩu sang châu Âu để sử dụng trong ngành thực phẩm, mỹ phẩm.

Hợp tác xã bao tiêu sản phẩm cho xã viên, tạo việc làm thường xuyên cho công nhân, nhất là dịp Tết. Ngoài ra, một phần lợi nhuận còn được trích lại cho giáo dục và y tế địa phương. “Chúng tôi có chương trình gây quỹ từ lợi nhuận chè, trích khoảng 5% để hỗ trợ cho giáo dục và y tế. Nhờ đó, con em trong xã có thêm điều kiện học tập, được hỗ trợ học phí, sách vở và định hướng nghề nghiệp”, anh Thận chia sẻ.

Những thay đổi này đã giúp nhiều hộ có nhà xây kiên cố, phương tiện sinh hoạt đầy đủ, đời sống văn hóa nâng cao. Chè Shan tuyết Bản Liền còn được công nhận OCOP 5 sao, trưng bày tại nhiều hội chợ quốc tế và có mặt thường xuyên tại 12 công ty, nhà phân phối ở châu Âu, đặc biệt là Pháp.

Theo anh Thận, danh hiệu OCOP 5 sao đã tạo ra tác động rất lớn đối với sản xuất và tiêu thụ chè Shan tuyết Bản Liền. Đây là sự khẳng định về chất lượng sản phẩm, giúp chè Bản Liền có vị thế vững chắc hơn khi tiếp cận các thị trường quốc tế. Hiện sản phẩm đã đa dạng với 8-10 dòng chè như chè xanh, hồng trà, chè nhài, chè bánh, chè ép…, tốc độ tăng trưởng xuất khẩu đạt trung bình 15-20%/năm, riêng tại châu Âu khoảng 5-7%/năm.

Những sản phẩm của Hợp tác xã chè Bản Liền. (Ảnh NVCC)

Cơ hội xen lẫn thách thức

Đạt được thành công, nhưng nghề sản xuất chè hữu cơ tại Bản Liền vẫn phải đối diện nhiều thách thức. Giai đoạn 2021-2022, do ảnh hưởng của dịch Covid-19, thị trường xuất khẩu bị ngưng trệ. Hợp tác xã Chè Bản Liền vẫn thu mua chè cho bà con nhưng hàng tồn kho gần hai năm không xuất đi được. Đến tháng 4/2022 mới giải phóng được lô hàng.

Ngoài ra, thiên tai cũng là trở ngại lớn. “Tháng Chín năm ngoái, cơn bão số 3 (Yagi) đã gây ảnh hưởng nặng nề. Diện tích chè bị hư hại không nhiều nhưng đường giao thông bị sạt lở, mất điện kéo dài, nhà máy phải ngừng hoạt động khoảng một tháng”, anh Thận kể.

Những năm gần đây, người dân nơi đây đã biết tận dụng lợi thế địa phương và nét văn hóa đặc sắc của người Tày để phát triển du lịch cộng đồng, góp phần phát triển kinh tế, vươn lên thoát nghèo.

Dưới những nếp nhà sàn đơn sơ giữa khung cảnh bình yên, mộc mạc, du khách đến đây có thể tham gia các hoạt động trải nghiệm như cắm trại, cùng bà con lên nương hái chè hay thưởng thức các món ẩm thực đặc sản địa phương. Đặc biệt, khi tham gia dự án Tăng cường sinh kế và vị thế của người dân tộc thiểu số thông qua phát triển du lịch cộng đồng (do chính phủ Australia tài trợ), nhiều người dân Bản Liền đã lần đầu được tiếp cận với khái niệm du lịch cộng đồng, tạo sinh kế cho gia đình.

Du lịch cộng đồng phát triển là cơ hội để các sản phẩm hàng hóa của bà con được nhiều người biết đến hơn, mở ra cơ hội phát triển cho ngành sản xuất chè truyền thống. Bà con người Tày còn học cách chế biến lá chè già để tạo nên uống mới từ chè Shan tuyết cổ thụ, làm giảm vị chát tự nhiên trong lá chè, đồng thời giữ lại toàn bộ dưỡng chất quý giá.Ngoài ra, lá chè già cũng được chế biến thành các sản phẩm độc đáo như bột trà, lá trà khô, gối thảo mộc… mang lại thu nhập gia tăng cho người trồng chè.

Bản Liền đang dần “thay da đổi thịt” nhờ những hướng đi và cách làm mới, không chỉ giúp nâng cao sinh kế cho người dân mà còn bảo tồn được cây chè cổ thụ, lưu hương vị bền vững cho tương lai.

THÙY DƯƠNG