'Chắp thêm cánh' cho chè Thái Nguyên

Một góc vùng chè La Bằng.

Chè Thái Nguyên từ xưa đã nổi tiếng thơm, ngon và được liệt vào “Đệ nhất danh trà". Quanh bàn trà, đồng ẩm, cùng thưởng thức cái hương vị đất trời khiến người trong cuộc mở lòng.

Những khi ấy trà nương thường mở lời bằng câu chuyện về cụ Vũ Văn Hiệt, người dẫn đầu đoàn nông dân gồm mấy mươi người dân vùng Tân Cương cơm nắm, áo tơi vượt núi Tam Đảo sang tỉnh Phú Thọ mua hạt chè giống về trồng. Đến năm 1935, cụ mang chè Cánh Hạc về Hội chợ thương mại Hà Nội, tại khu Đấu xảo, chè Cánh Hạc của cụ được tôn vinh giải Nhất.

Chè Cánh Hạc là loại chè được thu hái 1 tôm, 2 lá, mang sao suốt thì khô quắt lại, khi gặp nước đun sôi thì nở ra thấy như đàn chim hạc dang rộng cánh bay, mang theo hương vị khó cưỡng đối với người sành trà. Cũng từ bấy giờ dân gian ví Thái Nguyên là “Đệ nhất danh trà”.

Đến nay tròn 90 năm câu phương ngôn về chè Thái Nguyên càng thêm sức sống. Không chỉ trong nước, người nhiều nước trên thế giới khi đến Việt Nam làm việc hoặc đi du lịch, khi trở về thường khoe với người thân, bạn bè về việc mình đã từng đến vùng đất “Đệ nhất danh trà“ của Việt Nam để uống trà Thái Nguyên chính hãng.

Bà Đỗ Thị Hiệp, Giám đốc Hợp tác xã (HTX) chè Tân Hương, xã Đại Phúc, cho biết: HTX thành lập năm 2000, sau nhiều nỗ lực, đến năm 2011 sản phẩm chè của HTX được tổ chức Solidaridad và Unilever cấp chứng nhận đạt tiêu chuẩn quốc tế UTZ Certified. Từ đó đến nay, HTX vẫn kiên trì gìn giữ được danh hiệu và chất lượng sản phẩm.

Chứng nhận UTZ Certified đã đưa chè Tân Hương trở thành sản phẩm chè đầu tiên của Việt Nam bảo đảm hội tụ đủ điều kiện để hội nhập và lưu thông trên thị trường quốc tế. Một sản phấm đáp ứng những tiêu chuẩn khắt khe trong sản xuất nông nghiệp, tất cả các khâu sản xuất đều theo dây chuyền khép kín, từ trồng, chăm sóc, thu hái, bảo quản, chế biến, đóng bao bì.

Chất lượng sản phẩm tạo nên thương hiệu mạnh. Người xứ Trà Thái Nguyên tự hào về điều đó và đồng thuận sản xuất chè theo hướng hữu cơ. Coi trọng an toàn vệ sinh tực phẩm; sức khỏe người tiêu dùng được đặt lên hàng đầu, các xâu chuỗi từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm được khép kín tạo cho sản phẩm chè của Thái Nguyên thêm danh giá. Hiện trên toàn tỉnh đã có khoảng 200 sản phẩm chè đạt chuẩn OCOP từ 3 đến 5 sao.

Hiệu quả kinh tế mang lại, đó chính là động lực thôi thúc nông dân biết quan tâm hơn tới làm kinh tế chè. Ông Mai Viết Ái, xóm Gò Pháo, xã Tân Cương, cho biết: Để sản phẩm chè không trôi nổi, từ nhiều năm gần đây giữa nông dân và các đại lý chè trên địa bàn tỉnh đã có sự liên kết chặt chẽ. Giữa các bên có sự thống nhất cao trong sản xuất, bao tiêu sản phẩm, cùng hướng đến đích cung cấp cho thị trường sản phẩm chất lượng cao.

Du khách tham quan Không gian văn hóa trà Tân Cương, nơi lưu giữ nhiều tài liệu, hiện vật về chè Việt Nam.

Bên ấm trà, câu chuyện đưa chúng tôi về các vùng chè nơi thượng nguồn dòng sông Cầu. Với những bãi chè shan tuyết cổ thụ hàng trăm năm tuổi và những vạt Kim Hoa trà, loại chè được dân gian mệnh danh “Nữ hoàng của các loài chè” đã bao đời làm bạn với đồng bào các dân tộc vùng cao.

Cũng như các vùng chè Trung Du ở các xã Tân Cương, Đại Phúc, La Bằng, những vùng chè shan tuyết cổ ở xã Đồng Phúc và xã Yên Bình từ lâu đã được nông dân trong vùng gìn giữ, mở rộng diện tích, đầu tư phát triển theo chuỗi giá trị, tạo dựng thương hiệu, đưa cây chè trở thành cây kinh tế quan trọng giúp nông dân giảm nghèo bền vững, vươn lên làm giàu chính đáng.

Hiện nhiều HTX đã và đang vào cuộc cùng nông dân xây dựng cho chè Shan tuyết một thương hiệu xứng tầm, với nhiều sản phẩm đa dạng, chất lượng được thị trường đón nhận. Nhiều HTX doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh có sản phẩm chè Shan tuyết được cơ quan chức năng của tỉnh cấp giấy chứng nhận đạt OCOP, như các HTX nông nghiệp Tát Vạ; Thái Lạo cùng ở xã Yên Bình; HTX Hồng Hà, xã Đồng Phúc; Công ty TNHH Phát triển nông nghiệp và Chế biến dược liệu Ngọc Thắng, xã Chợ Đồn.

Trên lưng núi, nơi có những rừng chè shan tuyết cổ kính tiết trời quanh năm luôn thấp hơn rất nhiều so với các vùng đất dưới chân núi. Sản phẩm chè Shan tuyết hoàn toàn khác so với chè Trung du và các loại chè khác. Điểm dễ nhận biết là chè shan tuyết khi lên hương thấy như phủ một lớp có màu trắng bạc. Nếu là chè một tôm, hai lá, khi pha nước có màu vàng nhẹ, lá chè mở rộng trông giống chè Cánh Hạc của cụ Hiệt xứ trà Tân Cương xưa mang mang về Hà Nội bán đấu giá.

Cùng các giống chè Trung du, chè lai được và chè shan tuyết, tỉnh Thái Nguyên còn có Kim Hoa Trà, một loại chè đặc biệt được dân gian ví là “Nữ hoàng của các loại chè”. Ông Bàn Văn Mùi, thôn Bản Mún, xã Bạch Thông, là một trong những nông dân năng động đã kì công vào rừng gom quả giống về trồng ở vườn nhà, đến nay gia đình ông có hơn 600 gốc.

Ông Mùi chia sẻ: Hạt chè đặt xuống đất là bén rễ, lên mầm. Kim Hoa trà có hoa màu vàng, nên còn được gọi là chè vàng và cho thu hái hoa từ tháng 12 năm trước đến hết tháng 3 năm sau, còn lá cho thu hoạch quanh năm.

Ông Mùi là một trong hàng chục gia đình ở các xã Chợ Đồn và Bạch Thông nhở cây chè vàng mà có cuộc sống sung túc. Ông Lý Đình Văn, Trưởng thôn Bản Mún, cho biết: Hiện “Nữ hoàng của các loại chè” đã mang lại cho nhiều hộ có thêm thu nhập hơn 100 triệu đồng/năm.

Gia đình ông Lý Văn Long là một điển hình. Được biết: “Nữ hoàng của các loại chè” được đồng bào ở các xã Bạch Thông, Chợ Đồn mở rộng diện tích đến nay được khoảng 20ha. Hiện “Nữ hoàng của các loại chè” của HTX nông lâm Nghĩa Tá đạt OCOP 3 sao. Còn sản phẩm “Nữ hoàng của các loại chè” của HTX công nghệ cao BK Foods đạt OCOP 4 sao.

Chè Thái Nguyên được nhiều du khách lựa chọn làm quà biếu.

Tự hào chè Thái Nguyên không chỉ được xuất bán đến các thị trường lớn trên thế giới, mà còn giành được nhiều giải thưởng danh giá. Ví như sản phảm chè Tôm Nõn cúa Công ty Chè Hà Thái, xã An Khánh được Hiệp hội chè Mỹ và Canada trao giải Bạc năm 2016. Sản phẩm chè "Đinh Vương Phẩm" của Công ty CP Chè Tân Cương Hoàng Bình, xã Đại Phúc, được trao giải Đặc biệt khi tham dự cuộc thi Chè đặc sản quốc tế Bắc Mỹ năm 2017.

Xứ Trà Thái Nguyên tự hào có sản phẩm đạt chất lượng cao, được người tiêu dùng trong và ngoài nước lựa chọn sử dụng và làm quà biếu có giá trị. Đặc biệt, tri thức trồng và chế biến chè Tân Cương được công nhận là một di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Cũng kể từ nay, “Đệ nhất danh trà” Thái Nguyên có thêm sản phẩm chè Shan tuyết được thu hái từ lưng núi cao, và Kim Hoa trà - một loại trà được mệnh danh “Nữ hoàng của các loại chè”.

Sự trở về của hai vùng đất đã chắp thêm đôi cánh cho chè Thái Nguyên, mở ra cơ hội vươn xa tới những thị trường lớn hơn. Không chỉ mở rộng vùng nguyên liệu, mà còn gia tăng giá trị thương hiệu, đưa “Đệ nhất danh trà” tiến sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Phạm Ngọc Chuẩn