Chất lượng đất suy thoái: Thách thức lớn đối với nông nghiệp bền vững

TS Nguyễn Đăng Nghĩa, Nguyên Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu đất, phân bón và môi trường phía Nam phát biểu tại tọa đàm. Ảnh: Quang Khánh

70% diện tích đất đang chịu áp lực ô nhiễm

Phát biểu tại Tọa đàm “Kiểm soát ô nhiễm môi trường đất - Thực trạng và giải pháp” do Báo Đại biểu Nhân dân tổ chức, TS. Nguyễn Đăng Nghĩa, Nguyên Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu đất, phân bón và môi trường phía Nam cho biết, hiện nay diện tích đất đang được sử dụng chiếm khoảng 70% tổng diện tích đất tự nhiên, bao gồm đất nông nghiệp và đất khu công nghiệp. Trong nhiều năm nghiên cứu và theo dõi, đất ở nhiều khu vực đang bị suy thoái nghiêm trọng, xuất phát chủ yếu từ hai nguyên nhân chính là hoạt động khai thác khoáng sản và rác thải.

Tại các khu vực khai thác quặng apatit, titan, bô-xít, tình trạng ô nhiễm đất đã được người dân nhiều lần phản ánh, thậm chí gây ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng. Mặc dù chất thải công nghiệp đã được cơ quan chức năng quản lý, song trên thực tế vẫn còn những lỗ hổng khiến môi trường đất bị tác động tiêu cực.

Qua các đợt kiểm tra, nhiều vùng đất nông nghiệp có độ pH giảm từ mức trung tính (khoảng 7) xuống còn khoảng 5. Sự suy giảm này làm tăng khả năng giải phóng các ion kim loại nặng và độc tố, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng đất và cây trồng.

Nguy cơ đối với sức khỏe cộng đồng và uy tín nông sản

Từ các hội thảo chuyên đề về “sức khỏe đất” do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, điều khiến TS. Nguyễn Đăng Nghĩa lo ngại nhất là tác động lâu dài đến sức khỏe gần 100 triệu người dân và chất lượng nông sản Việt Nam. Một đơn vị phân tích châu Âu dựa trên 57 chỉ tiêu của Bộ Y tế về tồn dư thuốc bảo vệ thực vật đã chỉ ra tình trạng ô nhiễm trong nông sản.

Theo TS. Nguyễn Đăng Nghĩa, đây không chỉ là vấn đề y tế mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín và khả năng xuất khẩu các mặt hàng nông sản chủ lực, trong đó có lúa gạo. Đáng chú ý, phần lớn nông dân không cố ý vi phạm mà do còn thiếu thông tin và hướng dẫn sử dụng an toàn.

Bên cạnh hóa chất nông nghiệp, rác thải đô thị và nông thôn cũng đang gây sức ép lớn lên môi trường đất. Tại các đô thị lớn như Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, công tác phân loại rác chưa được triển khai hiệu quả, khiến lượng rác tồn đọng tại nhiều địa phương vẫn ở mức cao. Nếu không được xử lý đúng cách, rác thải có nguy cơ ngấm vào đất và nguồn nước ngầm.

Ngoài ra, việc phát triển thủy điện đã làm thay đổi dòng chảy tự nhiên, tình trạng xâm nhập mặn nghiêm trọng tại các lưu vực sông lớn như sông Mekong đã gia tăng từ khoảng 25km trước đây lên tới 90km, ảnh hưởng lớn đến môi trường đất và năng suất nông nghiệp.

Phó Tổng Biên tập Báo Đại biểu Nhân dân Lê Thanh Kim và các đại biểu, chuyên gia tham dự tọa đàm. Ảnh: Quang Khánh

Cần phối hợp liên ngành và “trọng tài công minh”

TS. Nguyễn Đăng Nghĩa nhấn mạnh sự cần thiết của việc tăng cường phối hợp liên ngành giữa Bộ Y tế, Bộ Công Thương và Bộ Nông nghiệp và Môi trường dựa trên 57 chỉ tiêu an toàn đã được ban hành. Nông sản cần có chứng nhận rõ ràng về an toàn thực phẩm trước khi đưa ra thị trường trong nước và xuất khẩu.

Theo TS. Nguyễn Đăng Nghĩa, người tiêu dùng sẵn sàng chi trả cho các sản phẩm an toàn, và thực tế cho thấy ngày càng nhiều gia đình chủ động trồng trọt để tự bảo đảm chất lượng. Điều mà xã hội và người dân mong đợi là một cơ chế giám sát minh bạch, với những “trọng tài công minh” nhằm bảo vệ môi trường, sức khỏe cộng đồng và sự phát triển bền vững của nông nghiệp Việt Nam.

Minh Châu