Chiến dịch toàn cầu #ENDviolence của UNICEF và vấn đề chống bạo lực học đường

Một bức ảnh truyền thông về lớp học vui vẻ - chống lại bạo lực học đường. Ảnh: UNICEF

Vào năm 2018, trước nạn bạo lực học đường trên thế giới, Tổ chức UNICEF chủ trương mở chiến dịch toàn cầu nhằm chấm dứt nạn bạo lực học đường với cái tên #ENDviolence. Rana Flowers, trưởng đại diện UNICEF ở Việt Nam tuyên bố rằng “cần xây dựng hệ thống bảo vệ mạnh mẽ và không khoan nhượng với bạo lực để bảo vệ trẻ em tốt hơn”.

Bạo lực học đường giống như những con sâu đục khoét lứa tuổi đẹp nhất cuộc đời, hằng ngày tung tăng cặp sách tới trường. Đáng lẽ ra, sau khi rời ghế nhà trường, những kỷ niệm về mái trường sẽ là động lực cho mỗi con người vào đời, thì bạo lực học đường lại để lại vết thương trong trái tim.

Mỗi khi nghĩ lại, nạn nhân của những cuộc bạo hành lại thảng thốt như mình vừa qua ác mộng.

Bạo lực học đường trên thế giới "nóng" như chiến sự

Theo tài liệu của UNICEF, hơn 150 triệu thanh thiếu niên trên thế giới bị bạo lực học đường. Hơn một nửa thiếu niên độ tuổi từ 13 đến 15 tuổi của thế giới hiện nay đã phải chịu đựng một thời gian rất dài học tập trong trường với tình trạng sức khỏe thể chất và tinh thần bị tấn công.

Những em nhỏ bị bắt nạt dưới nhiều hình thức khác nhau đã luôn luôn lo sợ, bất an vì không được bảo vệ, một số em đã tìm con đường giải thoát cho mình là tự tử. Một khi an ninh phi truyền thống không được quản lý chặt chẽ thì bạo lực sẽ đi vào nhà trường. Nơi cổng đóng then cài vào các buổi học tưởng an toàn thì những đứa trẻ yếu đuối, hiền lành thường bị hành hạ đau lòng nhất.

Giám đốc điều hành UNICEF, bà Henrietta Fore phát biểu về vấn đề này: "Giáo dục là chìa khóa để xây dựng xã hội hòa bình, tuy nhiên, đối với hàng triệu trẻ em trên thế giới, chính trường học lại là nơi không an toàn".

Những đứa trẻ ở khắp nơi trên thế giới đang cần môi trường sống và học an toàn. Ảnh: Charu Chaturvedi

Theo một thống kê, Áo là quốc gia có nạn bạo lực học đường trầm trọng. Năm 2017, tại quốc gia này có 312 vụ học sinh đánh nhau, hầu hết nạn nhân cần đến sự chăm sóc y tế. Một phát ngôn viên về vấn đề an ninh của Đảng Nhân dân Áo - ông Karl Makrer nói: "Bạo lực học đường không thể được dung thứ. Chúng ta cần có cảnh sát tập huấn chống bạo lực bắt buộc như là giáo dục giao thông vậy".

Hiện nay ở Áo có 14 chương trình phòng chống bạo lực trong học sinh, nhưng mới chỉ có trên 1/3 số trẻ từ 15 đến 19 tuổi tiếp cận những chương trình này. Heinrich Himmer, giám đốc giáo dục Vienna cho hay, "để có được các biện pháp hữu hiệu, cần càng nhiều thông tin càng tốt. Vienna có chính sách không dung thứ với bất kỳ hình thức bạo lực nào".

Ở Đức, bạo lực học đường vẫn đã và đang là một thách thức với hệ thống giáo dục, đồng thời còn được người dân ở đây coi là một tệ nạn. Đại học Tổng hợp Leuphana Lüneburg đưa ra một số liệu nghiên cứu: hơn 30% số học sinh ở Đức đã từng bị bạo hành, 9% bị xâm hại đến thân thể do học sinh trong trường gây ra. Trong số nạn nhân, 10,6% là nam và 9,8% là nữ. Cũng trong nghiên cứu này, 37,2% học sinh thú nhận đã từng đánh bạn của minh, 15% thừa nhận xâm hại nghiêm trọng thân thể. Một nghiên cứu khác cho thấy, qua phỏng vấn 9350 học sinh và phụ huynh, cứ 6 học sinh thì có 1 bị bạo hành ảo. 1/3 trường học ở Đức xảy ra bạo hành ảo 1 lần trong một tuần.

Một công trình nghiên cứu ở Tây Ban Nha cho biết, có khoảng 23% học sinh bị bắt nạt trong lớp. Trong đó, có 15% - 20% học sinh là từ Bắc Âu tới. Hầu hết, phụ huynh các em cho biết con cái mình bị bắt nạt vì học sinh ở đây kết bè với nhau thường theo quốc tịch và rất dễ xung đột với các nhóm học sinh thuộc dân tộc khác.

Ở Mỹ, gần đây trên mạng có những thông tin về nạn bạo lực nhà trường gia tăng. Nhiều học sinh rất lo lắng khi tới trường bởi đã xảy ra những vụ hành hung giữa các nhóm học sinh, gây nên tử vong.

Năm 2022, có 9 học sinh Trung học phổ thông Simon Gratz bị bắn chết. Hiệu trưởng Leyondo Dunn nói với ABCNews về sự việc này. Học sinh Joshua Corneilius nói: "Nếu bạn sống ở Philadelphia, tự bạn sẽ trở nên cứng rắn... cũng như bạn luôn luôn sẵn sàng mặc áo giáp và cầm theo khiên".

Bạo lực học đường ở Mỹ được nhiều người coi như vùng chiến sự. 80% học sinh bị chết trong các vụ bạo lực là dân da màu.

Tại Nhật Bản, nơi có một nền giáo dục được coi là tiên tiến nhất, nhưng bạo lực học đường cũng đang là vấn đề nhức nhối. Người Nhật đang phải chung sống với nạn này. Nhà giáo Ce Phan chia sẻ một bài viết: "Bắt nạt học đường là một vấn nạn toàn cầu. Nó xảy ra ở khắp nơi kể cả các nước có nền giáo dục tiên tiến. Nhật Bản là một ví dụ điển hình khi mà UNICEF cho thấy việc bắt nạt trong nhà trường ở Nhật ở mức cao trong nhóm các nước phát triển.

Ở Hàn Quốc, bạo lực học đường tệ hại bởi người dân cho rằng, nó gây sang chấn tinh thần có khi cho cả một tập thể. Nhiều học sinh, sinh viên bị đánh đập, hành hạ về thể xác phải im lặng không dám cho cha mẹ hoặc thầy cô giáo biết để được thoát những sự hành hung tàn bạo hơn.

Ở Thái Lan, nạn bắt nạt trong trường đại học thường xuyên xảy ra theo kiểu "Ma cũ bắt nạt ma mới". Ở quốc gia này có nghi lễ SOTUS, sinh viên các khóa trên đón chào sinh viên nhập học. Trong buổi đón đàn em, về ý nghĩa là rất hay, song trên thực tế, có nơi đàn anh bày trò bắt nạt, buộc đàn em phải làm theo ý muốn, có khi sinh viên cũ còn lạm dụng tình dục với sinh viên mới.

Bạo lực học đường ở Việt Nam không có chiều hướng thuyên giảm, mà càng gia tăng

Theo nguồn thông tin từ các cơ quan báo chí Việt Nam, có một nghiên cứu tiến hành trên 9000 học sinh 5 quốc gia Châu Á, trong đó có Việt Nam, thì cứ 10 học sinh có 7 em đã từng trải nghiệm bạo lực học đường. Nặng nề nhất về bạo lực này là Indonesia, nhì là Việt Nam, rồi đến Campuchia và cuối cùng là Pakistan. Có 3 hình thức bạo lực phổ biến: Bạo lực thể chất (đấm đá, túm tóc, tát...), bạo lực tinh thần (đe dọa, sỉ nhục, bắt nộp phạt, đặt điều...), bạo lực tình dục (tin nhắn với nội dung tình dục, sờ mó, hôn hít, hiếp dâm...).

Nhiều năm gần đây, mạng thông tin thế giới phát triển, và trong điều kiện đó, bạo lực học đường leo thang vào nhiều mạng xã hội. Tác hại của bạo lực trên mạng cũng rất lớn. Nhiều học sinh tự tử cũng do bị tấn công trên mạng.

Ở Việt Nam, nạn bạo lực học đường không có chiều hướng thuyên giảm. Nó đang làm xấu xí bộ mặt nhà trường và bôi vết nhọ vào văn hóa trường học.

Ông Đặng Hoa Nam, Cục trưởng Cục trẻ em thuộc Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, cho biết, trong 4 tháng đầu năm 2023, có 111 cuộc gọi điện thoại tới Cục, thông báo những vụ bạo lực học đường diễn ra, cần có sự can thiệp của các cơ quan chức năng.

Ngày 31/5/2023, một cô giữ trẻ cho một gia đình ở Linh Đàm (Hà Nội) đã đánh đập làm tử vong cháu bé 1 tháng tuổi ngay trong căn nhà của cháu. Hành vi hành hạ một đứa trẻ mới sinh đã làm cho dân chúng sốc.
Ngày 25/8/2023, 2 cô bảo mẫu Nguyễn Thị A. và Nguyễn Thị L. đánh cháu bé 17 tháng tuổi bằng cách đạp vào bụng và đầu, rồi quăng cháu từ trên tay xuống đất. Vụ án gây rung động dư luận xã hội.
Ngày 4/4/2023, tại trường Trung học cơ sở Lý Tự Trọng (Huế), vì cãi nhau, nữ sinh N.Đ.T. đã đánh bạn N.V.G.B và đẩy B ngã đập đầu vào cạnh bàn. B đã chết khi đưa vào Bệnh viện Trung ương (Huế).
Ngày 7/11/2023, tại trường Trung học cơ sở Nguyễn Văn Trỗi (Gò Vấp, Thành phố Hồ Chí Minh), 3 nữ sinh lớp 9 đánh một nữ sinh lớp 8 trong nhà vệ sinh một cách tàn nhẫn. Trong khi 3 nữ sinh hành hung, có vài nữ sinh khác canh cửa để hành động bạo lực được che đậy.
Tối ngày 15/4/2023, nữ sinh N.T.Y.N. lớp 10A15 trường chuyên Đại học Vinh (Nghệ An) tự tử tại nhà riêng do nghi vấn bị bạo lực ở lớp học.

Chỉ cần tra từ khóa "Bạo lực học đường" ở Việt Nam trên mạng internet, chúng ta có ngay thông tin về năm, sáu chục vụ học sinh, sinh viên đánh, ẩu đả, sát hại nhau. Đặc biệt là, nữ sinh ngày nay tham gia đánh hội đồng được đăng trên mạng rất nhiều. Các vụ việc làm cho dư luận xã hội dấy lên suy nghĩ: hình như, cái duyên dáng, hiền lành, đôn hậu của phụ nữ Việt Nam truyền thống đang mất dần.

"Nói không với bạo lực học đường" là khẩu hiệu được nhiều quốc gia giương cao, và kèm theo đó là những hành động cụ thể

Hàn Quốc phát động chiến dịch "Hope in class", kêu gọi học sinh, sinh viên tham gia các hoạt động chống bạo lực học đường. Có tới 5 triệu học sinh, sinh viên hưởng ứng. Nhiều gia đình ở Hàn Quốc đã thuê người bảo vệ con mình trong giờ học tại trường. Chi phí này khá cao, song cách làm này cũng ngăn chặn được nhiều vụ việc.

Để kiểm soát được nạn bạo lực học đường, Nhật Bản đã dựa vào trí thông minh nhân tạo (AI) để phát hiện dấu hiệu học sinh bắt nạt nhau, qua đó giúp giáo viên ngăn chặn kịp thời trên nền tảng những dữ liệu do AI cung cấp. Thành phố Otsu là thành phố đầu tiên ứng dụng công nghệ này.

Ở Thái Lan, người ta phải thành lập Trung tâm giám sát trẻ vị thành niên. Nhà trường liên hệ chặt chẽ với trung tâm này để ngăn chặn những sự việc mang tính bạo lực trong trường học. Những học sinh hành hung bạn không chỉ "điều chỉnh hành vi" bằng xin lỗi bạn, cũng không được xử tạm đuổi học một thời gian. Kỷ luật nghiêm khắc với người có hành vi bạo lực là cần thiết. Đây là quan điểm của Bộ Tư pháp Thái Lan.

Trung Quốc nhận thấy việc xử lý nhẹ các vụ gây thương tích và thương vong qua xung đột ở học sinh sẽ không mang lại hiệu quả. Do vậy, ở quốc gia này đã xây dựng những Luật chống bạo lực học đường như Luật Bảo vệ vị thành niên, Luật Phòng, chống vị thành niên phạm tội... Trong trường học ở Trung Quốc, hiện nay có chức danh "Phó hiệu trưởng pháp chế". Họ là những cán bộ ở các cơ quan như tòa án, viện kiểm sát, công an, cơ quan tư pháp... kiêm nhiệm chức danh Phó hiệu trưởng nhà trường.

Phần Lan chống bạo lực học đường bằng phương pháp KiVa. Phương pháp này có 4 điểm quan trọng. Đó là:

Tập trung vào cả lớp: Đề cao vai trò của cả lớp vào việc ngăn chặn cá nhân có hành vi bạo lực.
Đề cao vai trò nhân chứng: Nhân chứng là người không chỉ chứng kiến bạo lực, mà còn được huấn luyện kỹ năng và sử dụng công cụ đối phó với bạo lực, hỗ trợ nạn nhân kịp thời.
Giúp nạn nhân tự bảo vệ: Huấn luyện các kỹ năng cần thiết cho học sinh tự bảo vệ bản thân và tìm kiếm sự hỗ trợ của người xung quanh.
Đa dạng cách ứng dụng: Với học sinh, nhà trường cần huấn luyện nhiều cách ứng phó với bạo lực, đồng thời, cũng phải dựa vào cộng đồng để can thiệp có hiệu lực các hành vi bạo lực diễn ra.

Phương pháp KiVa có hiệu quả ở Phần Lan, nhưng áp dụng vào các trường ở Mỹ thì lại không thành công.

Việc điểm ra các cách chống bạo lực học đường ở các nước không thể kể hết được. Song, quay lại vấn đề ở Việt Nam, chúng ta cần có những nghiên cứu để ứng dụng có hiệu quả trong đối phó với bạo lực học đường.

Phương pháp chống bạo lực học đường ở Việt Nam cần chú ý:

- Xử lý nghiêm những học sinh bắt nạt bạn. Cần làm cho học sinh và phụ huynh của chúng ta thấy được sự tôn trọng người khác là một nguyên tắc hàng đầu trong ứng xử. Khi học sinh gây sự đánh bạn, phải xử lý cá nhân em đó và cha mẹ cũng phải chịu trách nhiệm.

- Phải có luật bảo vệ học sinh các cấp học cũng như luật đối với những học sinh có hành vi bạo lực. Những vụ việc đánh nhau, gây thương tích hoặc gây tử vong lâu nay không giảm, và còn có chiều hướng gia tăng. Điều đó cho thấy những răn đe hiện đang áp dụng không đủ hiệu lực. Cần xử lý sao cho những hành động côn đồ không được tái diễn trong học đường.

- Cần quy định trách nhiệm của giáo viên chủ nhiệm và những người đứng đầu trong trường học như Hiệu trưởng, Bí thư chi bộ đảng trong trường học một cách rõ ràng. Người đứng đầu trường học để bạo lực xảy ra phải chịu trách nhiệm trước hết, và tùy mức độ nghiêm trọng mà định mức kỷ luật. Nếu họ không từ chức thì phải cách chức.

- Phải có thanh tra giáo dục các cấp với quy định trách nhiệm thật rõ ràng. Chống cách quản lý trường học một cách lỏng lẻo, vô trách nhiệm và thói quan liêu, sự việc xảy ra mà không hay. Khi có chuyện học sinh đánh nhau thì đổ lỗi cho gia đình. Phía gia đình lại trách móc nhà trường mà không có sự phối hợp cùng giải quyết.

GS.TS Phạm Tất Dong