Chuyển đổi xanh: visa hội nhập của doanh nghiệp

Ảnh minh họa.

Tại Việt Nam, xu thế này không chỉ phản ánh cam kết mạnh mẽ với cộng đồng quốc tế trong việc giảm phát thải mà còn mở ra cánh cửa phát triển mới, giúp nâng cao năng lực cạnh tranh và bảo đảm tăng trưởng dài hạn.

Quyết tâm của Việt Nam

Cam kết phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 tại Hội nghị COP26 đã khẳng định quyết tâm chính trị mạnh mẽ của Việt Nam trong tiến trình xanh hóa nền kinh tế. Để hiện thực hóa mục tiêu này, các chính sách như: chuyển dịch năng lượng, kinh tế tuần hoàn và tài chính xanh đã liên tục được triển khai. Trong đó, cộng đồng DN – đặc biệt là khu vực tư nhân giữ vai trò hạt nhân trong quá trình chuyển đổi.

Theo Bộ Tài chính (Báo cáo năm 2024), tổng nhu cầu vốn đầu tư cho chuyển dịch năng lượng tại Việt Nam trong giai đoạn 2021–2030 ước tính khoảng 134,7 tỷ USD, trong đó khu vực tư nhân dự kiến đóng góp khoảng 70%. Tuy nhiên, hiện chỉ khoảng 15 - 20% DN có khả năng tiếp cận tín dụng xanh hoặc nguồn vốn ưu đãi - một con số khiêm tốn so với tiềm năng và nhu cầu thực tế. Đặc biệt, các DN vừa và nhỏ (SMEs) - chiếm hơn 97% tổng số DN tại Việt Nam đang gặp nhiều rào cản trong quá trình xanh hóa, từ hạn chế tài sản thế chấp, thiếu hồ sơ ESG đến năng lực công nghệ chưa đồng đều.

Mặc dù nhiều rào cản nhưng các DN vẫn đang chủ động tham gia cuộc chơi xanh. Tại Hà Nội, không ít DN đã bắt đầu triển khai các giải pháp tiết kiệm năng lượng, sử dụng nguyên liệu thân thiện môi trường, ứng dụng mô hình kinh tế tuần hoàn – những bước đi cần thiết để tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu trong bối cảnh tiêu chuẩn xanh ngày càng khắt khe.

Giám đốc Trung tâm Khuyến công và Tư vấn phát triển công nghiệp (Sở Công Thương Hà Nội) Hoàng Minh Lâm khẳng định, TP Hà Nội luôn tích cực, chủ động hỗ trợ, khuyến khích DN sản xuất các sản phẩm tự hủy, tái sử dụng và sản phẩm thân thiện với môi trường, hướng tới phát triển bền vững và tăng trưởng kinh tế xanh của Thủ đô.

Thông qua các hoạt động này, một mạng lưới sản xuất và tiêu dùng xanh dần hình thành, lan tỏa tinh thần đổi mới sáng tạo gắn với trách nhiệm môi trường trong cộng đồng DN Thủ đô. Đồng thời, giúp DN từng bước làm quen với các yêu cầu khắt khe từ thị trường trong nước và quốc tế. Đến nay chuyển đổi xanh không chỉ là phong trào nhất thời mà trở thành sức mạnh nội sinh, cần sự vào cuộc mạnh mẽ hơn từ chính các DN. Ngoài sự hỗ trợ từ chính quyền, các DN cần chủ động xây dựng văn hóa phát triển bền vững, tăng cường sáng kiến nội bộ, đầu tư công nghệ và nguồn nhân lực phù hợp.

Tư nhân hóa chuyển dịch năng lượng

Theo nhiều chuyên gia, để DN xanh phát triển bền vững và đóng vai trò dẫn dắt, nhiều rào cản vẫn cần được tháo gỡ. Thứ nhất là rào cản trong tiếp cận tài chính. Hiện Việt Nam chưa có hệ thống đánh giá rủi ro tín dụng xanh đầy đủ. Các ngân hàng còn thận trọng với các dự án năng lượng tái tạo, công nghệ xanh do tính dài hạn và mức độ rủi ro. Thứ hai, chi phí đầu tư cao và thời gian hoàn vốn kéo dài cũng khiến nhiều DN e ngại. Hệ thống chính sách hiện hành chưa có ưu đãi đủ mạnh cho sản xuất xanh. Quy định về khấu hao nhanh chưa đủ linh hoạt để khuyến khích cải tiến công nghệ tiết kiệm năng lượng. Thứ ba, khung pháp lý còn thiếu đồng bộ. Việt Nam vẫn đang trong quá trình hoàn thiện hệ thống phân loại hoạt động xanh (green taxonomy). Thiếu hướng dẫn cụ thể về báo cáo ESG khiến DN khó tiếp cận vốn quốc tế và tham gia chuỗi cung ứng bền vững. Ngoài ra, chưa có hợp đồng mua bán điện dài hạn cũng là rào cản lớn cho các DN đầu tư vào năng lượng sạch, do khó dự đoán dòng tiền, từ đó khó tiếp cận vốn trung dài hạn.

Một đề xuất đang nhận được sự quan tâm là thành lập Quỹ Chuyển dịch năng lượng quốc gia. Quỹ này sẽ cung cấp tín dụng ưu đãi, bảo lãnh rủi ro và hỗ trợ kỹ thuật cho DN đầu tư vào năng lượng sạch, ưu tiên SMEs. Cùng với đó, cần xây dựng Chiến lược tài chính xanh quốc gia, tích hợp chính sách tiền tệ và tài khóa như: phát hành trái phiếu xanh, trợ cấp lãi suất, hỗ trợ xây dựng hồ sơ ESG và công bố minh bạch thông tin.

Tại Diễn đàn nâng cao vị thế DN Việt Nam trong chuỗi cung ứng năng lượng toàn cầu, TS Ngô Đức Lâm – nguyên Phó Viện trưởng Viện Năng lượng (Bộ Công Thương) nhận định: “Năng lượng là cốt lõi của tăng trưởng. Muốn đủ năng lượng cho hôm nay, phải đầu tư cho điện lực từ 5–10 năm trước”. Theo ông Ngô Đức Lâm, để đạt tổng công suất điện quốc gia hơn 183.000 MW vào năm 2030, Việt Nam cần khoảng 200 tỷ USD đầu tư – một cơ hội lớn cho tư nhân và SMEs tham gia vào chuỗi giá trị năng lượng, từ sản xuất đến vận hành".

Để tiến tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, Việt Nam cần một hệ sinh thái đồng bộ – từ pháp lý, tài chính, hạ tầng kỹ thuật đến vai trò tiên phong của khu vực DN. Khi đó, DN xanh sẽ không chỉ là điểm sáng, mà sẽ trở thành động lực cốt lõi cho tương lai phát triển thịnh vượng, bền vững và bao trùm.

Ngô Sơn