Cuộc cạnh tranh khoáng sản quan trọng mới tiếp theo trên toàn cầu
Quyết định mới của Mỹ nhấn mạnh tầm quan trọng chiến lược của phốt phát và kali, cảnh báo rủi ro đối với an ninh lương thực toàn cầu khi chuỗi cung ứng phân bón trở nên căng thẳng.
Kali và phốt phát không chỉ là khoáng sản cơ bản mà còn là yếu tố quyết định an ninh thực phẩm, giá phân bón và sự ổn định kinh tế toàn cầu, đặc biệt trong bối cảnh địa chính trị căng thẳng (trong ảnh: Canh tác rau hữu cơ tại Tập đoàn nông nghiệp Highland Queen, bang Guanajuato, Mexico). Ảnh: Phi Hùng - PV TTXVN tại Mexico
Theo Elly Rostoum, nghiên cứu viên cao cấp tại Trung tâm Phân tích Chính sách châu Âu (CEPA), mối lo ngại chiến lược về khoáng sản thiết yếu thường tập trung vào đầu vào công nghiệp như lithium, đồng hoặc chất bán dẫn. Tuy nhiên, việc Mỹ gần đây bổ sung phốt phát vào Danh sách Khoáng sản Thiết yếu cho thấy một sự thay đổi sâu sắc: rủi ro đối với nguồn cung cấp thực phẩm toàn cầu cũng đang được nhìn nhận qua lăng kính an ninh quốc gia.
Việc bổ sung phốt phát vào danh sách, thay thế danh sách từ năm 2022, không chỉ là một chú thích hành chính. Nó phản ánh một phương pháp luận mới, trong đó Washington đánh giá tiềm năng gây thiệt hại kinh tế (tương đương GDP) của từng loại khoáng sản trong trường hợp gián đoạn. Danh sách được cập nhật xác định 60 loại khoáng sản là thiết yếu về mặt chiến lược, bao gồm đồng, urani, silic, kali, và phốt phát. Điều này chứng minh rằng Mỹ đang hiểu an ninh quốc gia thông qua lăng kính rủi ro kinh tế hệ thống và khả năng phục hồi chiến lược của chuỗi cung ứng.
Kali và Phốt phát: Vị thế địa chất quyết định
Phốt phát (đá phosphate) và kali là nền tảng của phân bón hiện đại, không thể thiếu cho sản xuất lương thực toàn cầu. Sự tập trung của các khoáng sản này ở một số ít quốc gia đã tạo ra rủi ro địa chính trị đáng kể.
Về phốt phát, tập đoàn OCP của Maroc tuyên bố sở hữu hơn 70% trữ lượng toàn cầu. Tuy nhiên, Trung Quốc cũng là một nhân tố quyết định, chiếm gần một nửa tổng lượng đá phosphate được khai thác trên toàn cầu và kiểm soát hơn 40% kim ngạch xuất khẩu canxi phosphate hóa học. Khi Trung Quốc thắt chặt kiểm soát xuất khẩu phân bón – như họ vẫn thường làm – họ đang phô bày một vũ khí lợi hại.
Về kali, Nga và Canada chiếm phần lớn sản lượng toàn cầu. Canada là nhà sản xuất hàng đầu thế giới, chiếm hơn 1/3 sản lượng toàn cầu, tiếp theo là Nga với khoảng 19%.
Không chỉ Kali và Phốt phát, Trung Quốc còn nắm quyền kiểm soát chặt chẽ đối với nitơ. Đây là nhà sản xuất urê hàng đầu, cung cấp khoảng 10% sản lượng xuất khẩu toàn cầu, và cơ sở công nghiệp rộng lớn của nước này chiếm khoảng 43% doanh thu phân bón nitơ toàn cầu. Điều này có nghĩa là các lựa chọn chính sách của một quốc gia có thể định hình lại chi phí sản xuất lương thực trên toàn bộ các châu lục.
Khủng hoảng chuỗi cung ứng và sự phụ thuộc chiến lược
Thị trường phân bón toàn cầu đang trên đà tăng trưởng, dự kiến sẽ tăng từ khoảng 230 tỷ USD vào năm 2025 lên khoảng 281 tỷ USD vào năm 2030. Nhu cầu về các nguyên liệu khoáng sản cơ bản cũng tăng theo. Chỉ riêng thị trường đá phosphate toàn cầu đã đạt giá trị khoảng 22 tỷ USD vào năm 2021 và dự kiến sẽ đạt gần 30 tỷ USD vào năm 2030.
Tiếng chuông cảnh tỉnh lớn nhất đến với châu Âu đột ngột sau cuộc chiến Nga - Ukraine. Lục địa này đột nhiên phát hiện ra rằng an ninh lương thực phụ thuộc vào khí đốt tự nhiên, nitơ, và kali của Nga và Belarus. EU đã nhập khẩu phân lân và phốt phát trị giá gần 1 tỷ euro vào năm 2024, chiếm khoảng 25% tổng lượng phân lân nhập khẩu. Ủy ban châu Âu đã thừa nhận việc phụ thuộc quá mức vào các nhà cung cấp Nga và Belarus là một lỗ hổng về mặt cấu trúc.
Mỹ cũng đang đối mặt với một phiên bản tinh vi hơn của cùng một điểm yếu, khi Nga và Belarus tiếp tục định hình dòng chảy kali toàn cầu. Đối với một quốc gia tự hào về sự phong phú của nông nghiệp, Mỹ đang nhận ra rằng sự phong phú không đồng nghĩa với khả năng phục hồi. Khi Trung Quốc siết chặt xuất khẩu để bảo vệ nông dân của mình, giá cả toàn cầu tăng vọt, và các quốc gia phụ thuộc vào nhập khẩu bị áp lực chỉ sau một đêm.
Chuyên gia Rostoum nhấn mạnh, đối với cả Washington và Brussels, bài học đã rõ ràng: hệ thống thực phẩm được định hình bởi các chuỗi cung ứng mỏng manh tương tự như chuỗi cung ứng lithium hay vi mạch. Quyết định của Mỹ phân loại phốt phát là khoáng sản thiết yếu đánh dấu sự khởi đầu của một cuộc tái cơ cấu chiến lược lớn nhằm tăng cường khả năng phục hồi của chuỗi cung ứng thực phẩm toàn cầu.
