Cuộc thi viết về nghề và làng nghề truyền thống TP HCM năm 2025: Nghề 'thổi hồn' vào sò, ốc

Là nghệ nhân hiếm hoi của nghề thủ công mỹ nghệ ở Vũng Tàu, còn gắn bó với nghề từ những năm đầu thập niên 80 của thế kỷ trước đến nay, ông Nguyễn Quang Hải, chủ cơ sở sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ sò, ốc Thanh Thêm (số nhà 8/3, Nam Kỳ Khởi Nghĩa, phường Vũng Tàu, TP HCM) được công nhận là "Bàn tay vàng" trong làng nghề thủ công mỹ nghệ. 75 tuổi, ông đã trải qua bao thăng trầm từ thời hoàng kim của nghề thủ công mỹ nghệ đến hôm nay.

Sáng tạo không ngừng

Theo ông Hải, mỗi sản phẩm mỹ nghệ từ vỏ sò, vỏ ốc là một tác phẩm nghệ thuật nên đòi hỏi ý tưởng và sự sáng tạo không ngừng. Với dòng tranh mỹ nghệ, việc lựa chọn nguyên liệu phù hợp màu sắc, kích cỡ và hình dáng là yếu tố quyết định sự thành công trong mỗi tác phẩm.

"Vỏ sò, vỏ ốc cần được đem ngâm để tẩy sạch mùi hôi. Sau đó, người thợ mới cưa, gọt, mài tạo hình cho sản phẩm. Sản phẩm tạo hình được tiếp tục đánh bóng, phủ sơn cho đến 4 ngày sau đem ra sơn lại lần nữa. Qua 3 lần sơn mới đem sò, ốc ra mài nhẵn rồi cắt, gọt, chỉnh sửa lại cho đúng với mẫu vẽ"- ông Hải cho biết.

Những người thợ làm sò, ốc mỹ nghệ không chỉ có đôi tay lành nghề mà còn phải khéo léo, tỉ mỉ...

Với những sản phẩm mỹ nghệ như thuyền buồm, bình hoa, đèn ngủ... người thợ phải khéo léo trong quá trình kết hợp các loại ốc lại với nhau sao cho thật hài hòa, cân đối.

Từ những con ốc, vỏ sò bình dị thô sơ sau khi qua tay của các nghệ nhân đã trở thành những sản phẩm tượng trưng cho "linh hồn" của biển cả, đem lại nguồn thu nhập, có giá trị văn hóa tinh thần cho người dân. Họ yêu nghề, đam mê, muốn gìn giữ và lưu truyền ngành nghề truyền thống vì đó là nét đặc trưng riêng của làng biển, gắn liền nhiều thế hệ trong gia đình.

Khách du lịch tham quan mua sắm các loại đồ lưu niệm làm từ sò, ốc mỹ nghệ

Anh Nguyễn Thanh Vũ - con trai của nghệ nhân Nguyễn Quang Hải cho hay, sau khi tốt nghiệp Trường Đại học Kỹ thuật Công nghệ TP HCM, anh làm nhiều lĩnh vực nhưng vẫn luôn trăn trở về nghề truyền thống gia đình. Sau nhiều đắn đo, năm 2006, anh về Vũng Tàu tiếp quản nghề truyền thống do ba mẹ gây dựng hơn 40 năm qua.

Theo anh Vũ, mỗi năm cơ sở sò, ốc mỹ nghệ Thanh Thiêm sản xuất hàng trăm sản phẩm với giá cả dao động từ 150.000 đồng đến 1 triệu đồng/sản phẩm, lợi nhuận gần 1 tỉ đồng. Thị trường tiêu thụ chủ yếu là TP HCM, Phú Quốc, Hà Nội và cả Dubai.

Một thời vàng son

Được biết, nghề sò, ốc mỹ nghệ ở Vũng Tàu vốn hình thành gần 40 năm trước. Thời kỳ hoàng kim, nghề hình thành nên cộng đồng vài chục hộ gia đình sản xuất, bán sỉ theo đơn đặt hàng của những tàu viễn dương. Tuy nhiên, hiện ở Vũng Tàu chỉ còn 2 cơ sở với gần 10 hộ nhận gia công tại nhà.

Nghề sản xuất sò, ốc mỹ nghệ đòi hỏi sự tỉ mỹ, cẩn thận

Ngược dòng thời gian về những năm đầu thập niên 80 của thế kỷ trước - khoảng thời gian được coi là hoàng kim của sò, ốc mỹ nghệ. Khi đó, sản phẩm thủ công mỹ nghệ làm từ sò ốc, đồi mồi, tranh sơn mài, hàng thêu tay, tranh ghép đá… rất đắt khách. "TP Vũng Tàu lúc bấy giờ đã hình thành cả một khu phố bán hàng mỹ nghệ lưu niệm dọc Bãi Trước với khoảng 30 gian hàng của gần 20 hộ" - ông Hải nhớ lại.

Năm 2006, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu chủ trương giải tỏa khu vực Bãi Trước, hoạt động sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ bị gián đoạn. Trong khi nhiều nghệ nhân chưa tìm được hướng đi thích hợp, ông Hải mở cửa hàng thủ công mỹ nghệ ở địa chỉ 42, đường Hoàng Hoa Thám tiếp tục bán hàng phục vụ khách du lịch và cung cấp hàng cho các tỉnh, thành phố khác đến nay.

Cơ sở sản xuất sò, ốc mỹ nghệ Thanh Thêm là một trong số ít cơ sở sản xuất mỹ nghệ còn tồn tại ở Vũng Tàu

Ông Đặng Tấn Lộc, chủ cơ sở sản xuất sò, ốc mỹ nghệ 201 Võ Thị Sáu (phường Vũng Tàu, TP HCM) cũng là người gắn bó nhiều năm với nghề mỹ nghệ. Theo ông Lộc, ngày nay, du khách không còn ưa chuộng những sản phẩm to, cồng kềnh, thay vào đó là những chiếc thuyền buồm nhỏ, những con ốc xà cừ nhẵn nhụi, bóng láng có vân và nhiều màu sắc. Do đó, cách sản xuất các mặt hàng sò, ốc mỹ nghệ của cơ sở ông cũng thay đổi cho phù hợp thị hiếu khách hàng.

Theo ông Lộc, nghề sò, ốc mỹ nghệ gắn với người dân phường Vũng Tàu TP HCM lâu nay. "Đây là một trong những làng nghề góp phần phát triển du lịch địa phương, bởi quà lưu niệm là một sản phẩm không thể thiếu trong chuyến du lịch" - ông Lộc nói.

Bài, ảnh: TÙNG LÂM