Đa dạng nguồn vốn cho phát triển bền vững: Chiến lược giai đoạn tăng tốc mới

Theo ước tính, giai đoạn 2022-2030, Việt Nam cần khoảng 45 tỷ USD mỗi năm để đạt các mục tiêu tăng trưởng xanh và bền vững.

Áp lực vốn lớn hơn dư địa tín dụng ngân hàng

Các đánh giá gần đây của Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) ghi nhận rằng, tài trợ dựa trên ngân hàng ở Việt Nam ở mức cao, xấp xỉ 120-130% GDP, trong khi tài trợ từ thị trường vốn (cổ phiếu và trái phiếu doanh nghiệp) mới đạt khoảng 30% GDP, cho thấy cấu trúc tài chính của Việt Nam vẫn nghiêng mạnh về phía ngân hàng - kênh cung ứng vốn chủ đạo của nền kinh tế.

Dù tăng trưởng tín dụng năm 2025 duy trì ở mức cao, phản ánh nhu cầu vốn lớn của nền kinh tế, khả năng mở rộng tín dụng của hệ thống ngân hàng đang đối mặt với các giới hạn tự nhiên: Yêu cầu nâng vốn tự có theo chuẩn mực an toàn, rủi ro kỳ hạn do chênh lệch “huy động ngắn - cho vay dài” và áp lực giữ ổn định hệ thống trong bối cảnh quốc tế nhiều biến động.

Tăng trưởng tín dụng mạnh mẽ trong năm 2025 cho thấy nhu cầu vốn của nền kinh tế rất lớn, nhưng cũng làm rõ rằng, chỉ dựa vào tín dụng ngân hàng sẽ không đủ để tài trợ cho các mục tiêu phát triển trong 5-10 năm tới.

Trong khi đó, nhu cầu vốn trung - dài hạn lại tăng nhanh và trải rộng trên nhiều lĩnh vực, từ hạ tầng giao thông liên vùng, năng lượng sạch, logistics, khu công nghiệp thế hệ mới… đến đô thị thông minh và chuyển đổi số diện rộng. Đây là những dự án có vòng đời dài, đòi hỏi nguồn vốn lớn, ổn định và đa dạng - phù hợp hơn với cấu trúc thị trường vốn phát triển.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, những nền kinh tế tăng trưởng cao thường sở hữu hệ thống tài chính cân bằng giữa ngân hàng và thị trường vốn. Điều này cho phép doanh nghiệp tiếp cận được nhiều kênh huy động khác nhau, giảm rủi ro hệ thống và tạo điều kiện hình thành các dòng vốn dài hạn.

Tại Việt Nam, thị trường cổ phiếu và trái phiếu doanh nghiệp đang bước vào giai đoạn tái cấu trúc mạnh. Luật Chứng khoán 2019 và các nghị định hướng dẫn như Nghị định 153/2020, Nghị định 65/2022, Nghị định 08/2023… đã từng bước chuẩn hóa hoạt động phát hành, yêu cầu công bố thông tin minh bạch hơn và tăng cường giám sát.

Bộ Tài chính và Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đánh giá rằng, sự điều chỉnh này giúp tăng tính kỷ luật thị trường - điều kiện cần để phát triển kênh huy động vốn dài hạn.

Một dấu mốc đặc biệt quan trọng là FTSE Russell công bố nâng hạng Việt Nam lên thị trường mới nổi thứ cấp từ ngày 8/10/2025 (hiệu lực chính thức vào tháng 9/2026).

Việc nâng hạng không chỉ mở ra cơ hội gia tăng dòng vốn từ các quỹ ETF và các nhà quản lý tài sản toàn cầu, mà còn tạo động lực để tiếp tục hiện đại hóa hạ tầng thanh toán - bù trừ, cải thiện minh bạch thông tin và nâng các chuẩn mực quản trị công ty tiệm cận quốc tế. Về tổng thể, đây là điều kiện kỹ thuật và tâm lý quan trọng để thu hút vốn gián tiếp dài hạn, đồng thời đặt ra yêu cầu cao hơn về kỷ luật và minh bạch của doanh nghiệp.

Chuẩn mực mở đường - nguồn lực mở rộng

Một xu hướng nổi bật trên bản đồ tài chính toàn cầu là sự dịch chuyển mạnh mẽ của dòng vốn vào các lĩnh vực xanh, bền vững và chuyển đổi năng lượng.

Các định chế phát triển như ADB, WB, JICA, AIIB, IFC… đều ưu tiên hỗ trợ những nền kinh tế có chiến lược rõ ràng về tăng trưởng xanh, nâng cấp hạ tầng và củng cố quản trị rủi ro. Tuy nhiên, đi kèm nguồn vốn ưu đãi là các yêu cầu nghiêm ngặt về minh bạch dữ liệu, chuẩn mực môi trường - xã hội và năng lực tuân thủ quốc tế.

Đối với Việt Nam, đây không chỉ là điều kiện để mở cửa với dòng vốn chất lượng cao, mà còn là động lực để nâng cấp năng lực nội tại của doanh nghiệp và hệ thống tài chính. Khi tiến trình số hóa và kinh tế số được đẩy mạnh, việc áp dụng chuẩn mực dữ liệu, báo cáo số hóa và quản trị rủi ro theo thông lệ quốc tế sẽ là bước đi quan trọng để hội nhập sâu hơn vào thị trường tài chính toàn cầu.

Đặc biệt, Quyết định 21/2025/QĐ-TTg ban hành ngày 4/7/2025 đã thiết lập Bộ Tiêu chí phân loại xanh quốc gia - khung pháp lý đầu tiên giúp chuẩn hóa việc nhận diện dự án xanh. Khi hệ thống phân loại xanh (green taxonomy) được triển khai đồng bộ cùng cơ chế xác nhận độc lập và tiêu chuẩn báo cáo bền vững, dòng vốn xanh - vốn khí hậu sẽ có điều kiện mở rộng mạnh hơn vào cả khu vực công lẫn tư.

Song song với đó, mô hình hợp tác công - tư (PPP) tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong huy động vốn cho các dự án hạ tầng lớn.

Dù đã có nhiều dự án PPP thành công, nhưng dư địa phát triển vẫn còn rộng, nhất là khi nhu cầu đầu tư hạ tầng giai đoạn 2025-2030 tăng mạnh. Để thu hút nhà đầu tư tư nhân chất lượng cao, những yếu tố như khung pháp lý ổn định, cơ chế chia sẻ rủi ro, phương án tài chính khả thi và sự đồng hành của cơ quan quản lý đóng vai trò quyết định.

Dẫu vậy, yếu tố then chốt vẫn là năng lực hấp thụ vốn của doanh nghiệp. Đa dạng hóa nguồn vốn chỉ phát huy hiệu quả khi doanh nghiệp đủ năng lực đáp ứng yêu cầu thẩm định của tổ chức tín dụng và nhà đầu tư quốc tế: Quản trị tài chính bài bản, dữ liệu minh bạch, báo cáo bền vững theo chuẩn mực quốc tế và khả năng đánh giá rủi ro cao hơn.

Khi các cấu phần từ chính sách, thị trường vốn đến năng lực doanh nghiệp cùng được tăng cường và vận hành hài hòa, hệ thống tài chính sẽ có điều kiện phát huy tốt hơn vai trò hỗ trợ phát triển bền vững.

Nhuệ Mẫn