Đại biểu: Cách gọi 'trường đại học' trong 'đại học' là chưa phù hợp thông lệ

Trong phiên thảo luận ngày 20-11 về ba dự án luật trong lĩnh vực giáo dục, một trong những ý kiến thu hút sự chú ý của đại biểu Quốc hội là đề xuất liên quan đến bỏ mô hình đại học vùng hoặc tái cấu trúc mô hình này, nhằm tăng quyền tự chủ của các trường đại học thành viên.

Bỏ quy định về đại học vùng để tránh phân tán nguồn lực

Phát biểu thảo luận, đại biểu Lê Thị Thanh Lam (đoàn TP Cần Thơ) nêu quan điểm cần rà soát toàn diện mô hình đại học vùng vốn được hình thành từ nhiều năm trước.

Cả nước hiện có ba đại học vùng: Đại học Thái Nguyên, Đại học Huế và Đại học Đà Nẵng. Bà Lam cho rằng Điều 13 dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) mô tả về đại học quốc gia khá chi tiết, trong khi đại học vùng được mô tả ở điều 12 như mô tả chung cho các cơ sở giáo dục đại học khác và chỉ thêm nội dung "đồng thời có nhiệm vụ liên kết vùng, phát triển vùng, góp phần thực hiện chiến lược phát triển quốc gia".

"Tôi thấy nhiệm vụ này đại học nào cũng thực hiện, hay nói cách khác là vai trò của các cơ sở đại học và đại học vùng không khác nhau" - đại biểu Lê Thị Thanh Lam nói.

Đại biểu Lê Thị Thanh Lam, đoàn TP Cần Thơ. Ảnh: QH

Theo Thông tư 10/2020 của Bộ GD&ĐT, đại học vùng của Hội đồng và Ban Giám đốc chịu trách nhiệm quản lý nhiều trường đại học thành viên cùng các đơn vị trực thuộc như khoa, trung tâm, viện nghiên cứu. Đại học vùng vừa thực hiện chức năng quản lý nhà nước được Bộ phân cấp, vừa trực tiếp tổ chức đào tạo, nghiên cứu các khoa như cơ sở giáo dục đại học.

Vì vậy, theo bà Lam, mô hình này trở thành một cấp trung gian giữa Bộ GD&ĐT và các trường thành viên, vừa làm chủ quản, vừa làm đơn vị sự nghiệp, khiến cơ chế trách nhiệm bị phân tán, quyền tự chủ của trường thành viên bị hạn chế.

"Điều này không phù hợp với tinh thần Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị và Nghị quyết của Trung ương, vốn yêu cầu giảm đầu mối, đẩy mạnh phân cấp và xóa bỏ cấp trung gian để bảo đảm quản trị thống nhất, hiệu quả" - bà Lam nhận định.

Từ đó, bà Lam cho rằng nên xem xét bỏ quy định về đại học vùng hoặc tái cấu trúc mô hình đại học vùng để tránh phân tán nguồn lực và chồng chéo trong quản lý.

"Việc rà soát, sắp xếp lại mô hình đại học vùng là cần thiết, bởi bãi bỏ mô hình này không phải từ bỏ các đại học đóng vai trò quan trọng trong phát triển vùng, mà là thực hiện đúng tinh thần Nghị quyết 71 về xóa bỏ cấp trung gian, tinh gọn bộ máy và tăng quyền tự chủ thực chất cho các cơ sở giáo dục đại học, để phát triển ngày càng mạnh hơn, đúng hơn với xu hướng phát triển chung của đại học" - đại biểu Lam nói.

Cách gọi trường đại học ở trong đại học gây rối

Đại biểu Nguyễn Văn Thi (đoàn Bắc Ninh) cũng phân tích chi tiết những bất cập của mô hình đại học vùng. Theo đó, mô hình này được xây dựng từ đầu thập niên 1990 với mục tiêu tập trung nguồn lực đào tạo nhân lực vùng, sử dụng chung cơ sở vật chất và nhân lực làm đầu mối để liên kết, phát triển khu vực.

Tuy nhiên, sau hơn 30 năm, mô hình này vận hành không còn đạt yêu cầu. "Đại học vùng đang trở thành cấp trung gian hành chính, không được giao ngân sách vùng, không có thẩm quyền điều phối đầu tư, nhân sự hay khoa học công nghệ. Thay vì tinh gọn bộ máy, đại học vùng làm tăng tầng nấc quản lý giữa Bộ và các trường, và xuất hiện đầu mối phụ kéo dài, phân tán trách nhiệm" - ông nêu rõ.

Cùng với đó, nhiều nhiệm vụ liên kết như đào tạo chung, sử dụng chung giảng viên hay cơ sở vật chất cũng “không được vận hành”.

Ở góc độ tự chủ đại học, đại biểu Thi đánh giá mô hình hai tầng (đại học vùng - trường thành viên) đang trở thành điểm nghẽn. Theo đó, các trường thành viên có đủ năng lực pháp nhân và quy mô để tự chủ nhưng vẫn bị ràng buộc phải qua hai tầng thủ tục, ảnh hưởng đến tốc độ mở ngành, hợp tác quốc tế và khả năng cạnh tranh.

Còn về thương hiệu, ông Thi cho biết xã hội và quốc tế thường chỉ nhận diện trường thành viên, không gắn với tên đại học vùng, khiến năng lực cạnh tranh và xếp hạng chung bị hạn chế.

Từ các phân tích trên, đại biểu đoàn Bắc Ninh đề nghị tiếp tục đánh giá toàn diện vai trò, hiệu quả của mô hình đại học vùng trong thời gian qua để nghiên cứu sửa đổi, hoàn thiện dự thảo Luật Giáo dục đại học lần này, xem xét liệu có cần tiếp tục duy trì mô hình này hay cần tổ chức lại để tạo động lực phát triển cho các trường.

Cạnh đó, ông Thi cho rằng cần có quy định để chuyển đổi mô hình đối với các đại học vùng hiện hữu, cần tổ chức lại để tạo động lực cho các trường đại học thành viên phát triển mạnh hơn.

Trong đó, đối với các trường đại học thành viên có bề dày truyền thống và thương hiệu, có thể cho tổ chức lại trở thành trường thuộc Bộ để đảm bảo quyền tự chủ đầy đủ, toàn diện cơ sở giáo dục đại học theo đúng tinh thần của Nghị quyết 71.

Còn theo đại biểu Nguyễn Quang Huân (đoàn TP.HCM), tại điều 11 của dự thảo Luật, cơ sở giáo dục đại học được xác định gồm trường đại học, đại học đa lĩnh vực, đại học quốc gia, đại học vùng.

"Tuy vậy, đại học đa lĩnh vực, đại học quốc gia, đại học vùng thì trong đó có rất nhiều cơ sở bên dưới. Nếu quan niệm những đại học ở trên là "cơ sở" thì theo định nghĩa, yêu cầu của Nghị quyết 71 là tăng cường cho tính tự chủ của "các cơ sở", chúng ta sẽ không cần quan tâm đến các cơ sở ở bên dưới" - ông Huân nói.

Đại biểu Nguyễn Quang Huân (đoàn TP.HCM).

Theo ông Huân, đó cũng là lý do mà các cơ sở trước khi được được sáp nhập vào thành đại học vùng và đại quốc gia, có vẻ rất mạnh nhưng sau đó thì "không còn mạnh". "Nếu muốn đưa các trường đại học của chúng ta vào top 100 trên thế giới mà bằng cách sáp nhập cơ học thì tôi nghĩ đấy chưa phải cách hay" - đại biểu Huân nói.

Ông cho rằng nếu không xác định đúng khái niệm về cơ sở giáo dục đại học thì chúng ta sẽ tập trung các nguồn lực không đúng.

"Đại học quốc gia và đại học vùng hiện nay cơ cấu như nhau. Tuy nhiên, nếu nói đại học quốc gia xác định thương hiệu của Việt Nam thì tạm thời chúng ta không nên quyết định. Còn đại học vùng, chúng ta phải thực sự xác định lại xem là có nên tồn tại hay không" - theo ông Huân.

Ngoài mô hình tổ chức, đại biểu Huân cũng đặt vấn đề về tên gọi. Theo ông, cách gọi và xác định các trường đại học ở trong đại học sẽ rối, giống như "ngày xưa chúng ta gọi thành phố trong thành phố", một mặt không làm trong sáng tiếng Việt, một mặt không theo thông lệ quốc tế.

"Một “university” không bao giờ nằm bên trong một “university” khác, các đơn vị bên trong đại học thường chỉ là college, institute" - ông giải thích thêm.

THANH TÚ