Đại biểu Quốc hội: Cần có cơ chế rõ ràng về phân cấp, phân quyền trong lĩnh vực môi trường

Lãnh đạo Quốc hội và các đại biểu Quốc hội tham dự phiên họp. (Nguồn: Quốc hội)

Tại Kỳ họp thứ 7, Quốc hội khóa XV đã thông qua Nghị quyết số 130/2024/QH15 về Chương trình giám sát của Quốc hội năm 2025, trong đó quyết định giám sát chuyên đề “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành” và Nghị quyết số 131/2024/QH15 về thành lập Đoàn giám sát chuyên đề này.

Tại phiên họp, Tổng thư ký Quốc hội, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Lê Quang Mạnh khẳng định, việc ban hành và thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành đã đạt được nhiều kết quả tích cực, quan trọng, góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu, chỉ tiêu phát triển kinh tế-xã hội bền vững, bảo đảm quốc phòng, an ninh, đối ngoại, an sinh xã hội và hội nhập quốc tế.

Đại biểu Chu Thị Hồng Thái (Lạng Sơn) cho rằng, tình trạng ô nhiễm môi trường vẫn diễn biến phức tạp, đặc biệt là ô nhiễm không khí tại Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, ô nhiễm nguồn nước tại các lưu vực sông lớn như sông Cầu, sông Nhuệ-Đáy và hệ thống Bắc Hưng Hải; nhiều bãi chôn lấp rác thải không hợp vệ sinh vẫn tồn tại kéo dài.

Tỷ lệ nước thải đô thị được xử lý mới đạt khoảng 18% trong khi lượng rác thải rắn sinh hoạt chôn lấp trực tiếp vẫn chiếm 62,97%. Đây là nguyên nhân gây ô nhiễm nguồn nước.

Đại biểu đề cập đến sự kém hiệu quả của chính sách phân loại rác tại nguồn, một chủ trương đúng đắn nhưng khi triển khai lại gặp nhiều vướng mắc. Mặc dù việc triển khai phân loại rác tại nguồn đã quy định từ năm 2022 nhưng nhiều nơi vẫn chưa thực hiện được do thiếu hạ tầng.

Trên thực tế, việc phân loại rác thải tại nguồn đã được nhiều địa phương triển khai khá quyết liệt tuy nhiên trong quá trình thu gom, phần lớn các loại rác thải vẫn được thu gom chung dẫn đến việc phân loại của người dân không phát huy ý nghĩa và hiệu quả thực tế.

Hiện nay, việc xử lý chất thải rắn sinh hoạt bằng hình thức chôn lấp vẫn chiếm tỷ lệ cao. Tại nhiều địa phương, người dân không đồng thuận việc xây dựng các cơ sở chôn lấp rác thải do lo ngại về nguy cơ ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng đến đời sống, sức khỏe cộng đồng.

Phụ lục trong báo cáo của Đoàn giám sát cho thấy, có tới 33/64 điểm nóng ô nhiễm môi trường tại địa phương là các bãi rác và chôn lấp rác thải. Đây là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng quá tải, thiếu quỹ đất cho việc xử lý rác thải nhất là ở khu vực đô thị, ven đô.

"Việc nghiên cứu áp dụng các giải pháp công nghệ xử lý chất thải hiện đại, thân thiện với môi trường, thay thế dần phương thức chôn lấp truyền thống là yêu cầu cấp thiết nhằm đảm bảo hiệu quả công tác bảo vệ môi trường, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững", đại biểu nhấn mạnh.

Từ những phân tích trên, đại biểu Chu Thị Hồng Thái đề nghị, cần tiếp tục đổi mới toàn diện công tác quản lý chất thải rắn sinh hoạt, bảo đảm đồng bộ từ khâu phân loại, thu gom cho đến xử lý cuối cùng.

Chính phủ, các địa phương cần rà soát, điều chỉnh quy hoạch các khu xử lý chất thải rắn liên vùng; ưu tiên áp dụng công nghệ hiện đại, thân thiện với môi trường để giảm dần tỷ lệ chôn lấp trực tiếp; đẩy mạnh phân loại rác thải tại nguồn gắn với cơ chế thu gom, vận chuyển và xử lý một cách riêng biệt, khắc phục tình trạng "phân loại hình thức" gây lãng phí nguồn lực xã hội.

Đại biểu cũng kiến nghị Nhà nước có chính sách khuyến khích xã hội hóa đầu tư, hỗ trợ các doanh nghiệp, hợp tác xã ứng dụng công nghệ xử lý rác thải hiện đại; sớm hoàn thiện cơ chế tài chính, có chính sách thu phí theo lượng rác phát sinh và sử dụng Quỹ Bảo vệ môi trường để hỗ trợ các dự án xử lý tiên tiến.

Về năng lực quản lý môi trường ở cơ sở, đại biểu Chu Thị Hồng Thái nhấn mạnh, trong bối cảnh thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp, cấp xã trở thành cấp quản lý trực tiếp, gần dân và sát thực tế nhất. Vì vậy, cần có cơ chế rõ ràng về phân cấp, phân quyền trong lĩnh vực môi trường; bảo đảm "rõ người, rõ việc, rõ trách nhiệm" gắn với cơ chế kiểm tra và giám sát.

Gia Thành