Đại biểu Quốc hội: Thận trọng với đề xuất mở rộng cơ sở tính thuế tiêu thụ đặc biệt

Dự thảo Luật Thuế Tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) đang thu hút sự chú ý, đặc biệt trong đó là việc đề xuất áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với nước giải khát có đường. (Ảnh: VTC/Vietnam+)

Trong bối cảnh Việt Nam đang nỗ lực hướng tới mục tiêu tăng trưởng kinh tế ấn tượng, Dự thảo Luật Thuế Tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) thu hút sự chú ý, đặc biệt trong đó là việc đề xuất áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với nước giải khát có đường dự kiến sẽ được Quốc hội biểu quyết thông qua vào ngày 14/6.

Cần đánh giá toàn diện

Dự thảo Luật Thuế Tiêu thụ Đặc biệt (sửa đổi) là một trong 34 dự án luật sẽ được Quốc hội xem xét thông qua tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV, đã đưa ra đề xuất mở rộng cơ sở tính thuế. Cụ thể, việc bổ sung nước giải khát có đường theo tiêu chuẩn Việt Nam vào đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt đang thu hút sự chú ý. Theo đó, các loại đồ uống hương liệu, nước tăng lực, nước thể thao, nước giải khát chứa cà phê, trà, thảo mộc, nước trái cây và các loại đồ uống từ ngũ cốc, với hàm lượng đường trên 5g/100ml sẽ phải chịu thuế suất 10%. Quyết định này được đưa ra nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng, giảm thiểu tình trạng thừa cân, béo phì và các bệnh không lây nhiễm liên quan đến việc tiêu thụ đường.

Tại phiên thảo luận của Quốc hội về Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), nhiều đại biểu đã bày tỏ băn khoăn về cơ sở khoa học, thực tiễn và tính công bằng của việc áp thuế đối với mặt hàng nước giải khát có đường.

Một trong những vấn đề được tranh luận nhiều nhất là lộ trình áp dụng thuế. Đại biểu Cầm Thị Mẫn (Đoàn Thanh Hóa) đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đánh giá đầy đủ tác động của chính sách này, đặc biệt khi mặt hàng nước giải khát có đường liên quan đến hơn 20 ngành công nghiệp. Đại biểu đề xuất lộ trình áp thuế cụ thể, bao gồm các phương án: Áp dụng thuế suất 5% từ năm 2027, 8% năm 2028 và 10% từ năm 2029; hoặc áp dụng thuế suất 8% từ năm 2028 và 10% từ năm 2029. Theo đại biểu, việc đưa ra lộ trình như vậy sẽ giảm thiểu tác động tiêu cực đến người tiêu dùng, doanh nghiệp và nền kinh tế đồng thời tạo điều kiện cho các doanh nghiệp điều chỉnh chiến lược sản phẩm và hướng tới các sản phẩm tốt cho sức khỏe.

Có chung quan điểm, đại biểu Nguyễn Thị Thu Dung (Đoàn Thái Bình) bày tỏ những lo ngại về những tác động kinh tế có thể xảy ra, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế trong nước và quốc tế còn nhiều bất ổn. Đại biểu nhấn mạnh sự cần thiết của một nghiên cứu độc lập để đánh giá toàn diện tác động của chính sách thuế đối với các doanh nghiệp, người tiêu dùng, người lao động, chuỗi cung ứng và các chỉ số kinh tế vĩ mô (như GDP, thu ngân sách, lạm phát). Bên cạnh đó, bà Dung lưu ý về việc thiếu bằng chứng khoa học vững chắc để khẳng định nước giải khát có đường là nguyên nhân duy nhất gây ra thừa cân, béo phì.

Một số đại biểu bày tỏ lo ngại về việc áp thuế sẽ ảnh hưởng đến các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong ngành nước giải khát, do làm tăng chi phí và giảm khả năng cạnh tranh, vì vậy cần có sự nghiên cứu kỹ lưỡng trước khi quyết định.(Ảnh: VTC/Vietnam+). (Ảnh: CTV/Vietnam+)

Ở góc độ khác, đại biểu Dương Khắc Mai (đoàn Đắk Nông) chia sẻ những lo ngại về những tác động ảnh hưởng đến hệ thống chuỗi ngành hàng với nhiều đối tượng bị tác động, bao gồm người nông dân trồng mía đường và các loại nguyên liệu đầu vào, công nhân lao động, doanh nghiệp trực tiếp sản xuất, kinh doanh, phân phối sản phẩm cho đến các ngành công nghiệp phụ trợ. Vì vậy, đại biểu đề nghị tính toán kỹ lưỡng lộ trình tăng thuế và mức thuế đồng thời đề nghị Chính phủ quan tâm, nghiên cứu ban hành hoặc trình cấp có thẩm quyền ban hành chính sách hỗ trợ phù hợp cho các đối tượng này trong việc chuyển đổi nghề và các vấn đề có liên quan.

Trong khi đó, đại biểu Phạm Văn Hòa (Đoàn Đồng Tháp) cho rằng béo phì có nhiều nguyên nhân khác nhau cũng như việc đường có ở nhiều các sản phẩm khác (như trà sữa, các đồ uống có đường pha sẵn khác được bán tràn lan trên đường phố…). Trên cơ sở đó, đại biểu đề nghị xem xét sao cho phù hợp, đảm bảo tính công bằng với các sản phẩm có đường khác và cân nhắc nên áp dụng 5% bắt đầu từ năm 2028 trở đi.

Một số đại biểu khác cũng đồng tình với các quan điểm trên và lo ngại về việc áp thuế sẽ ảnh hưởng đến các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong ngành nước giải khát, do làm tăng chi phí và giảm khả năng cạnh tranh, vì vậy cần có sự nghiên cứu kỹ lưỡng trước khi quyết định.

Đại biểu Lê Thị Song An (Đoàn Long An) cho rằng hiệu quả thực tế của việc áp thuế này đối với nước giải khát có đường trong việc cải thiện sức khỏe cộng đồng hiện chưa được chứng minh một cách toàn diện và thiếu công bằng (khi chỉ áp dụng với nhóm sản phẩm đồ uống đóng chai, trong khi các loại đồ uống pha chế tại chỗ như trà sữa, cà phê sữa, nước mía, trà chanh…). Theo bà, những loại đồ uống khác bán trên thị trường vốn cũng chứa lượng đường đáng kể song lại khó có khả năng kiểm soát và đánh thuế do không thể xác định chính xác hàm lượng đường. Điều này gây bất bình đẳng và hiệu quả trong thực thi chính sách.

Hơn nữa, đại biểu nhấn mạnh việc triển khai chính sách này có thể gây ra những bất lợi cho các doanh nghiệp trong nước. Bà đề nghị cần phải có sự đánh giá toàn diện tác động của chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường, bao gồm cả yếu tố y tế, kinh tế và công bằng xã hội, xem xét áp dụng lộ trình phù hợp để tạo thời gian cho doanh nghiệp và người dân thích nghi đồng thời nghiên cứu cơ chế điều tiết theo hướng khuyến khích, cải tiến sản phẩm (như sử dụng nguyên liệu có hàm lượng đường thấp hoặc áp dụng công nghệ giảm ngọt) thay vì chỉ tập trung vào biện pháp đánh thuế.

Nên có chính sách thuế hợp lý?

Mục tiêu chính của việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt lên nước giải khát có đường là bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là giảm thiểu tình trạng thừa cân, béo phì. Tuy nhiên, Phó giáo sư, tiến sỹ Nguyễn Văn Việt, Chủ tịch Hiệp hội Bia-Rượu-Nước giải khát Việt Nam (VBA) cho biết các số liệu thống kê cho thấy bức tranh phức tạp hơn. Theo thống kê của Bộ Y tế, tỷ lệ thừa cân béo phì ở Việt Nam tuy có xu hướng tăng nhưng vẫn thấp hơn so với nhiều quốc gia khác trong khu vực và trên thế giới. Các nguyên nhân gây thừa cân béo phì rất đa dạng, bao gồm chế độ dinh dưỡng không hợp lý, thiếu hoạt động thể chất và các yếu tố di truyền. Bên cạnh đó, một số nghiên cứu chỉ ra ít vận động thể lực và thời gian tĩnh tại nhiều là nguyên nhân đóng góp đáng kể vào tình trạng gia tăng thừa cân béo phì ở lứa tuổi học đường. Ngoài ra, các chuyên gia y tế cũng cho rằng nước giải khát có đường không phải là nguồn cung cấp đường và calorie duy nhất và cao nhất trong chế độ ăn uống của người Việt. Bởi, các thực phẩm khác như bánh kẹo, kem, chè cũng chứa lượng đường đáng kể.

Theo ông Việt, một số quốc gia đã áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với nước giải khát có đường nhưng lại không đạt được hiệu quả như mong muốn. Do đó, các nước này đã từ bỏ công cụ này sau một thời gian áp dụng vì không có tác động đáng kể lên việc cải thiện sức khỏe cộng đồng. Báo cáo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cho biết Đan Mạch và Na uy đã bãi bỏ sắc thuế tiêu thụ đặc biệt áp dụng với nước giải khát có đường. Mặt khác, Nhật Bản không áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với nước giải khát nhưng lại là quốc gia có tỷ lệ thừa cân, béo phì thấp nhất trong khu vực và trên thế giới.

Tại Việt Nam, ông Việt chia sẻ ngành đồ uống, trong đó có các doanh nghiệp nước giải khát, hiện đóng góp khoảng trên 60 nghìn tỷ đồng mỗi năm vào ngân sách Nhà nước, chiếm gần 3% tổng thu ngân sách, chưa kể tạo việc làm cho hàng triệu lao động. Đây là nguồn lực quan trọng để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của đất nước và ổn định an sinh xã hội. Ngoài ra, ngành nước giải khát thu hút nhiều doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) từ các Tập đoàn lớn trên thế giới (như Coca-cola, Suntory PepsiCo…) và cả vốn đầu tư từ khối doanh nghiệp nhỏ và vừa, là động lực cần hỗ trợ để thúc đẩy tăng trưởng trong thời gian tới. Vì vậy, để bảo đảm tăng trưởng kinh tế, ông Việt lưu ý cần quan tâm tới “sức khỏe” doanh nghiệp, “nuôi dưỡng nguồn thu” và sức cầu tiêu dùng nội địa. Bởi, doanh nghiệp suy yếu sẽ giảm việc làm và thu nhập lao động bị ảnh hưởng, sức mua của cộng đồng suy giảm, dẫn đến đà phục hồi kinh tế sẽ chậm lại.

Các doanh nghiệp nước giải khát, hiện đóng góp khoảng trên 60 nghìn tỷ đồng mỗi năm vào ngân sách Nhà nước, chiếm gần 3% tổng thu ngân sách. (Ảnh: Vietnam+)

Theo ông Việt, nếu không có chính sách thuế hợp lý, việc đạt mục tiêu tăng trưởng như kỳ vọng và duy trì dòng vốn đầu tư sẽ gặp rất nhiều thách thức. Do vậy, ông kiến nghị các nhà hoạch định chính sách nên cân nhắc kỹ lưỡng, chưa nên bổ sung nước giải khát có đường và đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt.

Về điều này, Giáo sư, tiến sỹ Hoàng Văn Cường, Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội chia sẻ bối cảnh hiện nay, Việt Nam tìm mọi cách để kích cầu tiêu dùng nội địa, cụ thể là giảm thuế để hỗ trợ các doanh nghiệp. Vì vậy, chính sách tăng thuế và mở rộng đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt sẽ khiến các doanh nghiệp càng phải đối mặt với nhiều khó khăn thách thức có thể ảnh hưởng tới các giải pháp kích cầu tiêu dùng nội địa.

Có cùng quan điểm, tiến sỹ Cấn Văn Lực, Chuyên gia Kinh tế trưởng kiêm Giám đốc Viện Đào tạo và Nghiên cứu của Ngân hàng BIDV chia sẻ những phân tích cụ thể. Theo ông, thế giới đang tăng trưởng chậm lại trong khi Việt Nam lại đặt mục tiêu tăng trưởng đột phá 8% vào năm 2025 và hai con số trong giai đoạn 2026-2030, cao nhất trong khu vực. Hiện nay, lạm phát thế giới, giá dầu khá ổn nhưng rủi ro bất định về chính sách thương mại có thách thức rất lớn. Trong nền kinh tế, cộng đồng doanh nghiệp còn nhiều khó khăn, bên cạnh đó sức cầu tiêu dùng còn rất yếu. Theo đó, ông Lực lưu ý về tác động đối với phát triển bền vững, bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Theo ông, những mặt hàng đưa vào đối tượng chịu thuế (như đồ uống có đường) cần làm rõ cơ sở khoa học, thực tiễn, kinh nghiệm quốc tế và đặc thù của Việt Nam.

“Việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường sẽ gây ra tác động tiêu cực tới các doanh nghiệp trong ngành cũng như các ngành khác trong chuỗi cung ứng. Để đạt được mục tiêu về tăng trưởng kinh tế, các doanh nghiệp với vai trò là động lực quan trọng rất mong đợi các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp phục hồi và phát triển bền vững, từ đó tạo nguồn thu ngân sách ổn định và lâu dài. Do vậy, việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với ngành hàng này trong bối cảnh Quốc hội và Chính phủ đặt mục tiêu tăng trưởng cao, bền vững là chưa phù hợp,” ông Lực chia sẻ./.

(Vietnam+)