Đại tá từng chăm sóc Bác Hồ ôm chặt NSND Thanh Điền rồi khóc

15 tuổi trốn nhà, 'mừng rơi nước mắt' khi được giao việc vặt

Sinh năm 1945 tại Hậu Giang, NSND Thanh Điền lớn lên trong gia đình có truyền thống nghệ thuật. Cha ông - Nguyễn Thành Long là nghệ sĩ đờn ca tài tử nổi tiếng, mẹ là võ sư Nguyễn Thị Tâm. Cả hai không muốn con trai theo nghiệp nghệ thuật.

Tuổi thơ của Thanh Điền gắn bó với cải lương. Ông nhớ lại những buổi sáng sớm khoảng 4h, tiếng ca từ chiếc máy có sức mê hoặc đặc biệt và thúc giục ông học hát.

Đam mê của Thanh Điền bị cha mẹ cấm cản vì lo đời nghệ sĩ khổ cực, xa nhà lâu ngày. Tuy nhiên, nam nghệ sĩ vẫn kiên trì xin học cả giọng cổ, tân nhạc, thừa nhận "tham lam" khi muốn học thêm kịch nói và diễn xuất.

Sinh ra trong gia đình nghệ thuật nhưng bị cấm cản, NSND Thanh Điền trốn nhà gia nhập đoàn cải lương lúc 15 tuổi và trải qua những ngày học nghề gian khó.

Cách học nghề xưa vô cùng khắc nghiệt. Thanh Điền là đệ tử, phải chăm lo cho sư phụ và những người lớn trong đoàn, từ giặt giũ đến làm việc vặt. Ông cho biết được sai vặt là điều "mừng rơi nước mắt" vì nghĩ họ thương mới giao việc.

15 tuổi, Thanh Điền gia nhập đoàn cải lương Kim Hoàng - Như Mai với vai trò ban đầu là phụ họa. Ông được chọn vào vai chính cùng em gái Hà Mỹ Liên. Tiêu chuẩn chọn nghệ sĩ khi ấy khắt khe: ca hay, nhịp chắc, bài bản, biết biểu cảm, có dáng vẻ phù hợp. Thời gian đầu, Thanh Điền mất ngủ vì lo lắng, nhớ nhà mỗi khi đoàn lưu diễn xa đến nửa năm.

Công việc đầu tiên của nam nghệ sĩ là ngồi ở cánh gà nhắc thoại. Nhờ đó, ông thuộc lòng kịch bản, có thể đảm nhận mọi vai diễn.

Bí quyết thành "kép độc" độc nhất vô nhị

Thanh Điền nói cải lương là môn nghệ thuật đặc biệt, phải học suốt đời. Ông giải thích, trong xã hội có nhiều kiểu người khác nhau, nên mỗi nhân vật thể hiện phải có đặc trưng riêng. Khi đóng vai bác sĩ, Thanh Điền phải tìm hiểu từng cử chỉ, cách đi đứng, nói chuyện của bác sĩ ngoài đời. Theo ông, chỉ khi "sống" với nhân vật, sự thật tạo ra mới đủ để khán giả cảm nhận.

Vai diễn ít nói nhưng ấn tượng nhất của nam nghệ sĩ là Quỷ Kiếm Sầu trong vở cùng tên do vợ ông sáng tác. Để chuẩn bị, ông học võ và cách dùng kiếm Nhật từ thầy Xuân Pháp.

Thanh Điền tự nhận không phải kép chính mà là "kép độc", không có thế mạnh ca hát như Minh Cảnh, Minh Phụng hay Minh Vương song có nét diễn đặc biệt.

Triết lý diễn xuất độc đáo của Thanh Điền: học từ cuộc sống, "sống" với nhân vật và vai diễn đặc biệt nhất - hóa thân Bác Hồ khiến cựu cận vệ rơi nước mắt.

Một trong những vai diễn đặc biệt nhất trong sự nghiệp Thanh Điền là Chủ tịch Hồ Chí Minh trong vở Đêm trắng. Ban đầu, ông được chọn đóng vai tử tù nhưng đạo diễn thấy khuôn mặt và dáng vẻ phù hợp với Bác Hồ nên đổi vai.

Thanh Điền xem đi xem lại các phim tài liệu về Bác, học từng cử chỉ, cách đi, cách nói chuyện. Trước buổi diễn, ông ở một mình để tránh phân tâm.

''Trong buổi diễn thử ở lãnh sự quán, một đại tá từng chăm sóc Bác Hồ đã chạy lên sân khấu ôm tôi và khóc. Người này còn nói: "Tôi nhớ Bác quá!" - NSND Thanh Điền chia sẻ với VietNamNet.

NSND Thanh Điền trong vở "Đêm trắng":

Cải lương chưa "chết", mong sẽ tìm lại vị trí xứng đáng

NSND Thanh Điền cho rằng cải lương chưa "chết" nhưng đang trong giai đoạn chuyển giao khó khăn. Để trở lại thời hoàng kim, môn nghệ thuật này cần kịch bản hay về số phận con người, mang tính thời sự. Nhiệm vụ của thế hệ cũ như Lệ Thủy, Mỹ Châu, Minh Vương, Thanh Tuấn đã hoàn thành. Hiện tại, trách nhiệm được trao cho thế hệ trẻ nhưng họ gặp khó khăn hơn vì thời đại thay đổi.

Thanh Điền nhận xét nhiều nghệ sĩ trẻ có chất giọng đẹp nhưng chưa nắm được đặc trưng cải lương. Họ thường chỉ sử dụng cung bổng (cao) mà ít dùng cung trầm, trong khi cần dung hòa cả hai.

NSND Thanh Điền nhận định cải lương đang chờ thế hệ mới, cần kịch bản chất lượng và nghệ sĩ hiểu được đặc trưng nghệ thuật truyền thống.

Ông phân tích cải lương có những chu kỳ phát triển tự nhiên. Trước năm 1975, khi cải lương "nổi" thì tân nhạc "lặng". Khi tân nhạc "nổi" phim ảnh phát triển, sau đó đến lượt kịch nói lên ngôi. NSND Thanh Điền nhớ lại thời NSƯT Thanh Hoàng làm kịch, khán giả ăn cơm sớm để đi xem, xếp hàng nhiều giờ trước, đam mê đến "quên ăn quên ngủ". Mỗi loại hình nghệ thuật đều có thời điểm được khán giả yêu thích, khi giai đoạn ấy kết thúc sẽ tạm lặng để nhường chỗ cho loại hình khác.

Ngoài cải lương, Thanh Điền từng học múa kiếm, làm đạo diễn, viết kịch bản. Ông cho rằng nghệ sĩ không thể ngừng học.

Ở tuổi 78, Thanh Điền không dám nhận dạy học trò chính thức vì cho rằng cải lương không thể dạy theo sách vở mà phải học từ thực tiễn. Tuy nhiên, ông sẵn sàng chia sẻ kinh nghiệm với bất kỳ ai muốn học hỏi. Với tâm huyết và kinh nghiệm suốt 65 năm gắn bó với nghề, NSND Thanh Điền vẫn hy vọng cải lương sẽ tìm lại vị trí xứng đáng trong lòng khán giả Việt.

Sau khi người vợ yêu quý - NSND Thanh Kim Huệ - qua đời vào năm 2021 vì bệnh ung thư, NSND Thanh Điền chuyển từ căn nhà đầy kỷ niệm ở Sài Gòn về sống lặng lẽ ở Bình Chánh cùng các cháu. Thanh Điền giữ thói quen tưởng nhớ vợ bằng việc thắp hương, mua hoa và những món ăn bà yêu thích, đồng thời lưu giữ kỷ niệm qua kênh YouTube NSND Thanh Điền - Thanh Kim Huệ.

Ông có hai con, Nguyễn Đăng Quang (sinh năm 1977) và Nguyễn Đức Hồng Loan (sinh năm 1986, đã mất vì bệnh). Sức khỏe của Thanh Điền gần đây suy giảm, ông từng nhập viện mổ sỏi mật vào tháng 7/2024 vì cao huyết áp và nhịp tim nhanh. Ca phẫu thuật thành công và ông dần hồi phục.

Tiếng hát nghệ sĩ Thanh Điền, Thanh Kim Huệ:

Ảnh, video: NVCC

Huy Minh

Thanh Phi