Đánh thức mầm xanh

Quê tôi nằm dưới dãy Hoành Sơn (tỉnh Hà Tĩnh)-một vùng đất bán sơn thủy. Từ năm 1996 trở về trước, người dân quê tôi lay lắt vì đói nghèo. Những con cá được đánh bắt về hay số lúa một vụ không đủ giúp dân quê tôi thoát cảnh nghèo đói. Mùa giáp hạt, dân quê tôi đói đến mức phải lên rừng hái lá rau má, đào củ mài, củ chuối về ăn thay cơm.

Những ngày đầu trên vùng đất mới

Khát vọng thoát nghèo đã thôi thúc người dân quê tôi đi kiếm tìm vùng đất mới để mưu sinh. 2 bác ruột của tôi chuyển hẳn gia đình vào Gia Lai định cư. Những người cậu của tôi vừa học xong cấp II đã theo các chuyến xe vào các tỉnh miền Tây làm mướn bằng nghề đánh bắt hải sản trên biển. Ba tôi quyết định nghỉ việc ở UBND xã rồi chuyển cả gia đình vào Gia Lai định cư theo chương trình xây dựng kinh tế mới của một đơn vị quân đội.

Tháng 7-1996, ba dẫn tôi ra khu nghĩa trang của xã ở gần biển thắp hương cho tổ tiên. Lễ cúng gần xong, ông xúc một ít cát bỏ vào túi nhỏ, tay huơ qua huơ lại trên những nấm mộ đắp bằng cát, miệng nhẩm khấn rồi đưa tôi mang về nhà. Về đến một hồ sen mênh mông nước ở giữa cánh đồng, ba bảo tôi: “Dân xã mình còn truyền nhau câu sấm với nội dung: Bao giờ đá nổi sen chìm thì mới hết nghèo. Phải đi miền Nam con ạ, vô đó ắt no đủ”. Nói rồi, ba tôi chắp tay về phía nghĩa trang mà khấn, đại ý: Nếu sau no đủ, con cháu sẽ về xây mồ mả cho tổ tiên đàng hoàng.

Một góc xã Ia Krai (huyện Ia Grai). Ảnh: N.T

Rồi cả nhà tôi chuyển vào Gia Lai. Sau nhiều ngày vạ vật tàu xe, chúng tôi đến nhà bác ruột ở xã Ia Krai, huyện Ia Grai. Tôi còn nhớ như in về những ngày đầu đến nơi đây, bởi vùng đất này khác xa ngoài quê, từ màu đất đến những ngôi nhà xây kiên cố, xe máy và những bữa cơm sung túc. Được ít lâu thì chúng tôi chuyển vào đội sản xuất mới cách nhà bác khoảng 3 km, nay là xóm 6 (thôn 2, xã Ia Krai). Đội sản xuất chủ yếu là di dân từ miền Trung được tuyển dụng vào làm công nhân trồng, chăm sóc cây cao su cho một công ty quân đội theo chủ trương xây dựng kinh tế mới của Nhà nước. Ngày đầu chuyển vào ngôi nhà tạm thưng cót, ba tôi cẩn thận mở túi vải nhỏ bốc từng nắm cát bỏ vào lư hương đặt lên bàn thờ. Thời gian này, cuộc sống của gia đình tôi và hơn 100 công nhân khác ở cùng đội gặp nhiều khó khăn nhưng vẫn có đủ gạo ăn, chỉ thiếu thực phẩm. Gạo được cấp phát. Rau hái ở rừng. Cả một vùng đất mới khai hoang, đất đai, cây cối thưa thớt, đường sá chưa có. Họa hoằn mới có bữa cơm có thịt nhờ đội ngũ bán dạo được gọi là “công ty 2 sọt” chở vào. Những công nhân muốn mua thức ăn, đồ đạc phục vụ cuộc sống phải đi bộ đến một khu chợ cách nơi ở khoảng 4 km. Mùa mưa thì thường ăn rau rừng cả tháng. Ba mẹ tôi cùng những công nhân trong đội sản xuất khai hoang trồng cây cao su, cà phê, điều. Họ vừa trồng cây cho công ty, vừa khai hoang trồng cho gia đình. Những đôi bàn tay chai sạn sương gió bổ cuốc xuống đất khô để đào hố, phát cỏ đuôi chồn, tre nứa rồi trồng cây công nghiệp. Đám trẻ chúng tôi một buổi đi bộ 8 km đến trường, buổi còn lại ra rẫy phụ gia đình.

Thời ấy, vùng này thuộc xã Ia Krai, sau chia tách thành 2 xã Ia Krai và Ia Khai. Công nhân ở xóm 6 hay dân các làng Jrai ở gần đó như: Ó, Ếch, Jăng Krai, Tung Chúc… cũng nghèo lắm. Cái đói nghèo đã xích họ đến gần nhau. Người Kinh và người Jrai san sẻ với nhau lúc khó khăn. Già Rơ Lan Thôn, vợ chồng cô chú Xu-Din ở làng Ó thường xuyên cho gia đình tôi rau quả trồng trên rẫy. Ba mẹ tôi thường biếu lại những gói muối, áo quần, giày dép hay vào làng hướng dẫn bà con trồng cây công nghiệp. Cũng có người không chịu nổi khó khăn đã chuyển đi nơi khác. Có người nằm lại với đất vì bệnh tật trong ngày đầu ở nơi rừng núi hoang vu.

Khởi sắc một vùng quê

Những năm sau, các loại cây trồng bén rễ lên xanh tốt giúp đời sống của gia đình tôi cùng các hộ cùng đội sản xuất và dân làng Jrai trong vùng ngày một khởi sắc. Nhiều công nhân trong đội sản xuất ở xóm 4 đã mua được xe máy, làm nhà kiên cố, mua thêm đất mở rộng sản xuất, trồng trọt.

Sự giao thoa đã giúp người Jrai thay đổi nhận thức. Từ việc đến mùa đốt rừng chọc tỉa, bà con đã bắt đầu trồng cà phê, cao su. Một số thanh niên các làng đi làm công nhân cao su. Điển hình trong việc tiếp thu những cái mới là gia đình cô chú Xu-Din. Chú Xu là người tiên phong của làng Ó trồng cà phê. Gia đình chú còn đào giếng, làm nhà vệ sinh riêng, di dời chuồng trại nuôi bò ra xa nhà ở. Gia đình ông Ty (làng Ó) thì tiên phong trồng cả 10 ha cao su. Gia đình ông Phinh ở làng Ếch (nay thuộc xã Ia Khai) cũng bắt đầu trồng 2 ha cà phê, cao su. Ở làng Jăng Krai (nay là xã Ia Khai), hộ ông Rơ Lan Piêu tiên phong trồng mấy héc ta điều.

Thác Mơ đang trở thành điểm du lịch hút khách. Ảnh: N.T

Đã 23 năm kể từ khi gia đình tôi chuyển vào xã Ia Krai định cư. Chính những loại cây trồng như cao su, cà phê, điều đã giúp đời sống dân cư phát triển theo hướng tích cực. Nơi gia đình tôi ở đã hình thành một khu dân cư đông đúc. Toàn xóm 6 có 100 hộ thì có 98 nhà xây kiên cố, trong đó có những ngôi nhà xây trị giá gần 1 tỷ đồng. Kinh tế gia đình tôi cũng ổn định hơn trước nhiều. Ba mẹ tôi và những thế hệ đầu tiên vào xây dựng kinh tế ở đội sản xuất cũng đã nghỉ hưu. Con cái của những người tiên phong xây dựng kinh tế mới ở đây đang chung tay xây dựng quê hương mới.

Những ngôi làng người Jrai nơi đây cũng có sự thay đổi mạnh mẽ. Dọc theo các con đường nhựa dẫn vào làng Ó, Ếch, Jăng Krai… sẽ không khó để bắt gặp những ngôi nhà xây khang trang, to đẹp. Làng Ó trở thành làng có điều kiện kinh tế nhất nhì xã Ia Krai. Ở xã Ia Khai là làng Jăng Krai. Ông Ty, người tiên phong trồng cao su ở làng Ó đã về với tổ tiên, các con ông vẫn đang khai thác mủ cây cao su và có cuộc sống khấm khá. Chú Xu qua đời vì bạo bệnh, cô Din vẫn duy trì nếp sống sạch sẽ, trồng cà phê. Ông Piêu ở làng Jăng Krai có đến mấy chục héc ta trồng cây điều nhưng đã chia đều cho con. Cuộc sống gia đình ông khấm khá nhất làng. Riêng làng Jăng Krai có 198 hộ thì chỉ còn 11 hộ nghèo.

Mới đây, tôi tình cờ gặp ông Rơ Lan Kai-người từng đảm nhiệm nhiều chức vụ ở xã Ia Krai và Ia Khai như: Chủ tịch UBND xã, Bí thư Đảng ủy xã, Trưởng thôn Jăng Krai… Ông Kai đồng tình với tôi rằng, nhờ biết tiếp thu cái mới từ người Kinh đi xây dựng kinh tế mới mà người Jrai các làng ở Ia Krai, Ia Khai nói riêng hay cả 4 xã vùng biên của huyện Ia Grai nói chung đã có sự chuyển biến mạnh về nhận thức. Họ nỗ lực làm việc để đưa gia đình vươn lên thoát nghèo bền vững; xóa bỏ tập tục lạc hậu để tiếp thu lối sống mới. Sự chung sức của thế hệ người đi xây dựng kinh tế mới và người dân sở tại đã biến một vùng đất còn nhiều khó khăn thuở trước trở nên trù phú. Ông Kai là người tiên phong trồng cà phê, cao su ở làng Jăng Krai rồi vận động các hộ khác cùng trồng. Hiện kinh tế gia đình ông thuộc hàng khá giả. Ông Lý Minh Hoàng-Phó Chủ tịch UBND xã Ia Krai-cũng đồng tình với nhận định đó.

Những năm gần đây, nhiều địa điểm du lịch ở Ia Krai và Ia Khai đã đưa 2 xã này lên bản đồ du lịch của tỉnh như: thác Mơ ở làng Ếch; bến đò A Sanh ở làng Nú (xã Ia Khai); đồi Chư Nghé (xã Ia Krai)-di tích lịch sử trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước… Theo ông Dương Mah Tiệp-Bí thư Huyện ủy, Chủ tịch UBND huyện Ia Grai, cấp ủy và chính quyền địa phương sẽ tiếp tục tập trung đầu tư phát triển du lịch ở những địa điểm này trong thời gian tới nhằm nâng cao mức sống của người dân.

NGUYỄN TÚ