Đánh thuế đồ uống có đường: Đặt sức khỏe nhân dân lên vị trí chiến lược ưu tiên
Tại kỳ họp Quốc hội đang diễn ra, đề xuất bổ sung đồ uống có đường vào danh mục hàng hóa chịu thuế tiêu thụ đặc biệt đã nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ nhiều đại biểu, khi tác động xấu của sản phẩm này với sức khỏe đã được WHO cảnh báo mạnh mẽ.
Các ý kiến thể hiện sự đồng thuận cao với quan điểm rằng việc đánh thuế đồ uống có đường (ĐUCĐ) không chỉ là một giải pháp tài chính, mà còn là chiến lược quan trọng nhằm bảo vệ sức khỏe nhân dân, đặc biệt là thế hệ trẻ – đối tượng đang chịu tác động nặng nề từ đại dịch thầm lặng mang tên “bệnh không lây nhiễm”.
Đồ uống có đường là nguyên nhân chính gây bệnh tim mạch, tiểu đường
Việt Nam đã hành động muộn nên cần phải đẩy nhanh
Tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV, trong phần trình bày Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Thuế Tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) sửa đổi, ông Phan Văn Mãi, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Quốc hội - nhấn mạnh rằng việc bổ sung ĐUCĐ vào diện chịu thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) là “bước đi đầu tiên trong tiến trình thực hiện các giải pháp nhằm hạn chế việc sản xuất, tiêu dùng các sản phẩm có nhiều đường trong thực phẩm, đồ uống”.
Theo ông, đây là cách thể chế hóa chủ trương của Đảng và Nhà nước trong việc bảo vệ sức khỏe nhân dân, phù hợp với khuyến nghị của WHO, UNICEF và Bộ Y tế.
Ông Mãi khẳng định đường là một trong những nguyên nhân chính gây thừa cân, béo phì và nhiều bệnh không lây nhiễm khác – những vấn đề sức khỏe đang ngày càng nghiêm trọng ở Việt Nam.
Đồng tình với quan điểm này, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng thẳng thắn nhìn nhận: “Đáng nhẽ chúng ta phải đánh thuế sớm hơn, đến giờ phút này đã là muộn. Không thể để con em chúng ta béo phì, bệnh tật rồi mới bàn tới việc hành động”.
Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng đã dẫn các khuyến cáo của WHO rằng Việt Nam đang là một trong những quốc gia tiêu thụ nước đường ngày càng lớn và dẫn đến nguy cơ béo phì. Lượng đường tiêu thụ đã vượt ngưỡng an toàn và phần lớn từ nước giải khát có đường - nguyên nhân chính dẫn đến béo phì, thừa cân và bệnh tật.
“Chính vì thế, WHO đã khuyến nghị tất cả các nước, trong đó có Việt Nam phải áp dụng thuế TTĐB tối thiểu là 20%. Hiện nay có 107 nước đã đánh thuế TTĐB đối với mặt hàng này và tại ASEAN thì 7/11 quốc gia đã đánh thuế TTĐB. Do đó, Việt Nam nên áp dụng mức thuế TTĐB tối thiểu 20% đối với ĐUCĐ để ngăn ngừa bệnh tật, giảm gánh nặng y tế trong tương lai” - ông Thắng nhấn mạnh.
Cũng theo Bộ trưởng Bộ Tài chính, Dự thảo Luật đang đề xuất mức thuế 5g đường/100ml với lộ trình tăng dần: 8% vào năm 2027 và 10% vào năm 2028. Tuy nhiên, lộ trình này được cho là quá chậm và chưa đủ mạnh mẽ để tạo ra chuyển biến tích cực trong hành vi tiêu dùng.
Đồ uống có đường là nguyên nhân chính gây béo phì
Thuế là công cụ tài chính, lựa chọn đạo đức
Một trong những tiếng nói quyết liệt nhất về vấn đề thuế với ĐUCĐ tại hội trường là ĐBQH Lê Hoàng Anh (Gia Lai).
Mở đầu phát biểu, ông đã khẳng định “phương án thuế suất đối với nước giải khát có đường tiêu chuẩn Việt Nam 5 gam/100 ml là 8% và 10% lùi tận đến năm 2027 và năm 2028 là quá chậm và quá thấp, chưa phù hợp với ý kiến của Tổng Bí thư Tô Lâm với việc đặt sức khỏe nhân dân lên vị trí chiến lược ưu tiên.
Theo ông Lê Hoàng Anh, trong bối cảnh hơn 21 triệu người Việt trưởng thành mắc bệnh tim mạch, 5 triệu người sống chung với tiểu đường và 40% trẻ em thành thị bị thừa cân béo phì, việc tiêu thụ ĐUCĐ còn làm tăng nguy cơ ung thư, một căn bệnh đã và đang cướp đi sinh mệnh của hàng trăm nghìn người Việt, thì việc áp dụng mức thuế thấp với ĐUCĐ như 8-10% là không thể chấp nhận.
“Trong khi đó, mức tiêu thụ ĐUCĐ tại Việt Nam đã tăng phi mã từ 1,59 tỷ lít năm 2009 lên tới 6,67 tỷ lít năm 2023, tương đương mức tăng 420%. Trung bình mỗi người Việt tiêu thụ hơn 70 lít/năm, gấp đôi mức khuyến nghị”- ông Hoàng Anh lưu ý.
Do đó, ông Lê Hoàng Anh đề xuất giữ mức thuế suất 10% từ năm 2026 và tăng lên 20% từ năm 2030, đồng thời kiến nghị bổ sung thuế tuyệt đối theo hàm lượng đường, như mô hình Thái Lan đã thực hiện hiệu quả từ năm 2017.
Đại biểu Lê Hoàng Anh nhấn mạnh rằng đây không chỉ là câu chuyện của ngành y tế, của chính sách thuế để tăng ngân sách, mà là lời nhắc về trách nhiệm đạo đức của từng doanh nghiệp, cả hệ thống chính trị, trong đó có các vị đại biểu Quốc hội.
“Nếu hôm nay chúng ta không hành động, ngày mai chúng ta sẽ phải trả giá bằng ngân sách y tế, bằng năng suất lao động và bằng chính sinh mệnh của người dân” - ông Lê Hoàng Anh nói và cho rằng thuế suất TTĐB đối với ĐUCĐ theo đề xuất trên sẽ giảm được bệnh tật, giảm gánh nặng y tế, giảm chi hàng chục, hàng trăm tỷ đồng chữa bệnh không lây nhiễm của người dân, tiến tới miễn viện phí toàn dân vào giai đoạn 2030-2035 như ý kiến của Tổng Bí thư. Chúng ta không để trẻ em trở thành bệnh nhân trước khi kịp trưởng thành.
Những ý kiến tâm huyết tại nghị trường của các ĐBQH cho thấy vấn đề đánh thuế tiêu thụ đặc biệt với ĐUCĐ đã vượt ra khỏi khuôn khổ một chính sách thuế đơn thuần. Đó là bài toán về y tế công cộng, là chiến lược phát triển bền vững trong việc bảo vệ thế hệ tương lai. Chính sách thuế với ĐUCĐ sẽ mang ý nghĩa to lớn: Việt Nam không đánh đổi sức khỏe nhân dân lấy tăng trưởng thuần túy.
