Di sản múa rối nước qua góc nhìn nhiếp ảnh

Suy tư của người trẻ về một di sản đang dần mai một

Từ nhỏ, Nguyễn Nhật Ánh đã được bố mẹ dắt đi xem múa rối nước vào những buổi cuối tuần. Những buổi biểu diễn ấy để lại trong cô nhiều ấn tượng về loại hình nghệ thuật dân gian sinh động, gần gũi. Khi lớn lên, giữa vòng xoay của xã hội hiện đại, cô bắt đầu trăn trở về việc giữ gìn một phần ký ức tuổi thơ và giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc.

Nguyễn Nhật Ánh (áo đen) giới thiệu về những tác phẩm của mình.

Với mong muốn lan tỏa giá trị văn hóa Việt Nam đến nhiều người bằng những hiểu biết, tri thức vốn có của mình tại chuyên ngành Nhiếp ảnh nghệ thuật, cô sinh viên năm hai Trường Khoa học Liên ngành và Nghệ thuật, Đại học Quốc gia Hà Nội quyết định thực hiện dự án “Lặng dưới mặt nước” tại làng nghề múa rối nước Đào Thục (xã Thư Lâm, Hà Nội).

Chia sẻ về lý do chọn làng nghề Đào Thục, Nguyễn Nhật Ánh cho biết, đây là làng nghề còn giữ được tính cộng đồng và lối thực hành dân dã của nghệ thuật truyền thống. Các nghệ nhân tại làng nghề vẫn hoạt động sôi nổi với niềm đam mê cháy bỏng, tỉ mẩn thực hiện những con rối phức tạp, song mỗi ngày chỉ được nhận mức thù lao khoảng 80.000 – 100.000 đồng.

Điều khiến Nguyễn Nhật Ánh suy nghĩ nhất là dù có những lớp dạy truyền nghề cho lớp trẻ trong làng, song hầu hết các em vẫn chọn rẽ sang nghề khác để mưu sinh. Chính nghịch lý này đã thôi thúc Nhật Ánh tìm cách biểu đạt cảm xúc qua tác phẩm, để không chỉ ghi lại hình ảnh mà còn gửi gắm suy tư của người trẻ về một di sản đang dần mai một.

"Lặng dưới mặt nước" là một chuỗi ảnh đan kết hợp với zine (ấn phẩm nhỏ đi kèm).

Trong suốt ba tháng thực hiện, nữ sinh viên nhiều lần trở lại làng nghề Đào Thục, chụp ảnh, trò chuyện, quan sát các nghệ nhân làm nghề. Việc chụp lại các tấm hình tại đây cũng giúp cô tìm lại ký ức của chính mình, hiểu sâu sắc hơn về giá trị văn hóa của con người Việt Nam. Mỗi lần bấm máy là một lần ký ức tuổi thơ được hòa vào thực tại, như dòng nước rối đang luân chuyển, không ngừng chảy trong tâm trí. Từ một đề tài nghiên cứu học thuật, “Lặng dưới mặt nước” mở ra không gian nghệ thuật với những câu chuyện múa rối nước, với hồn cốt truyền thống của văn hóa dân tộc.

Đan ảnh để giữ lại hồn múa rối nước

"Lặng dưới mặt nước" là một chuỗi ảnh đan kết hợp với zine (ấn phẩm nhỏ đi kèm), phản ánh những chuyển dịch của nghệ thuật múa rối nước truyền thống trong bối cảnh xã hội đương đại.

Nguyễn Nhật Ánh chia sẻ: “Khi bắt tay vào thực hiện dự án, tôi có quá nhiều ý tưởng cùng xuất hiện. Nếu chỉ đơn giản gộp lại tất cả lại, tác phẩm sẽ khó truyền tải được dấu ấn cá nhân. Chính vì vậy, kỹ thuật đan ảnh lấy cảm hứng từ sự hỗn loạn trong tâm trí; nó vừa là những mảnh ghép chắp vá của ký ức, vừa tạo nên sức hút độc đáo cho từng bức ảnh”.

Triển lãm là sự giao hòa kỳ diệu giữa nhiếp ảnh hiện đại và đan lát truyền thống.

Mỗi lớp ảnh được đan vào nhau giống như lớp ký ức chồng chất, phản chiếu cái nhìn đa chiều của người trẻ với di sản văn hóa. Ở đó, hiện tại và quá khứ không tách rời mà hòa làm một. Chính sự chồng xếp này giúp người xem cảm nhận được nhịp sống và tâm tư của những nghệ nhân, đồng thời tôn vinh giá trị của múa rối nước - loại hình sân khấu dân gian gắn bó mật thiết với đời sống nông nghiệp và ký ức cộng đồng. Những tích trò trong rối nước vừa mang tính giải trí, vừa phản ánh hệ giá trị dân gian, từ sự hài hước, giáo huấn đến tinh thần gắn kết cộng đồng.

Từng chi tiết trong bức ảnh tái hiện mối liên hệ sâu sắc giữa ký ức tuổi thơ và sự sáng tạo, tạo nên nhịp điệu độc đáo cho toàn bộ tác phẩm. Mỗi tác phẩm là hành trình trải nghiệm, góp phần gìn giữ tinh thần sống động của múa rối nước. Với Nguyễn Nhật Ánh, giữ gìn múa rối nước cũng là cách kết nối với cội nguồn, với ký ức dân gian và di sản văn hóa của đất nước. Dự án “Lặng dưới mặt nước” vì thế trở thành cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa ký ức và sáng tạo của người nghệ sĩ trẻ.

Thu Trang - Trần Khánh