Độc đáo lễ hội mừng lúa mới của đồng bào Cơ Tu

Hiện, lễ hội này đang được xây dựng hồ sơ để trình Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch (VH-TT&DL) đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Trong cộng đồng dân tộc Cơ Tu có nhiều lễ hội văn hóa đặc sắc, trong đó, lễ hội mừng lúa mới là một nghi lễ rất quan trọng trong đời sống của người dân đồng bào Cơ Tu huyện Nam Đông (nay là huyện Phú Lộc). Cuối năm 2024, Phòng Văn hóa - Thông tin (VH-TT) huyện Phú Lộc đã triển khai sưu tầm, phục dựng thành công nguyên bản lễ hội mừng lúa mới của đồng bào Cơ Tu, đồng thời có các giải pháp phát huy lễ hội này và phát triển điểm đến du lịch hấp dẫn ở vùng miền núi của huyện. Lễ hội mừng lúa mới tái hiện cảnh các cô gái Cơ Tu đi tuốt lúa từ sớm tinh mơ, khi ông mặt trời còn chưa kịp thức giấc. Bằng đôi bàn tay khéo léo, dịu dàng, cùng với sự tỉ mỉ của mình, các thôn nữ đã thu hoạch những hạt lúa màu mỡ, vàng ươm chín đượm, phản ánh về một mùa màng bội thu của dân bản.

Tại không gian của lễ hội trong ngôi nhà Gươl sinh hoạt cộng đồng của bản làng, tất cả mọi người từ già đến trẻ đều mặc trang phục truyền thống để tham gia. Các già làng, người có uy tín trong làng được mời làm khách, tham dự lễ hội của làng mình. Những dụng cụ sản xuất được đưa vào nhà Gươl để trình báo với thần linh, tổ tiên ông bà về kết quả công việc sản xuất vụ mùa vừa qua. Các chàng trai cùng nhau săn bắn kiếm mồi để trình trong mâm cúng lễ… Trong mâm cúng mừng lúa mới của người Cơ Tu thường có các lễ vật: cơm xôi, cơm lam nướng ống tre, cá xanh khô, cá suối tươi nướng ống, gà nhà, lợn, rượu cần, rượu trắng, ngoài ra còn có tấm zèng, sợi mã não, cườm trắng và các loại trang sức truyền thống khác.

Trước khi diễn ra lễ cúng, tất cả mọi người, từ người già đến trẻ con đều phải mặc trang phục truyền thống Cơ Tu. Bên cạnh đó, cồng, chiêng là di sản văn hóa quý báu, được coi là vật thiêng liêng nhất, có thể giúp con người thông tin trực tiếp với thần linh, với các Giàng…

Điệu múa trong lễ hội mừng lúa mới của đồng bào Cơ Tu, huyện Phú Lộc.

Già làng Hồ A Ray ở thôn A Xăng, xã Thượng Long (huyện Phú Lộc) cho biết, lễ hội mừng lúa mới được duy trì từ xưa đến nay tại các xã có đồng bào Cơ Tu sinh sống. Trong lễ hội mừng lúa mới, nhiều bản sắc văn hóa tiêu biểu của đồng bào Cơ Tu được trình diễn như: điệu múa tung tung da dá truyền thống, biểu diễn cồng chiêng… Lễ hội Mừng lúa mới là một nghi lễ rất quan trọng trong đời sống của người dân đồng bào Cơ Tu, thể hiện sự tôn kính đối với các thần linh đã che chở, mang lại cuộc sống ổn định, bản làng được mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt.

Thông qua lễ hội, người Cơ Tu cũng gửi gắm thông điệp cùng chung tay bảo tồn, giữ gìn bản sắc văn hóa trong cộng đồng và quảng bá nét độc đáo văn hóa của đồng bào vùng cao góp phần giới thiệu và thu hút du khách đến trải nghiệm.

Ông Lê Nhữ Sửu, Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin (VH-TT) huyện Phú Lộc cho biết, thực hiện dự án về “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch”, thời gian qua, huyện đã triển khai nhiều hoạt động như quan tâm khảo sát, nghiên cứu các lễ hội truyền thống tiêu biểu tại các bản, làng để khai thác, xây dựng sản phẩm phục vụ phát triển du lịch. Huyện đã ưu tiên bảo tồn các lễ hội truyền thống có nguy cơ mai một và các lễ hội tiêu biểu nhằm khai thác, xây dựng sản phẩm du lịch ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Bên cạnh đó, địa phương còn tổ chức xây dựng mô hình bảo tồn văn hóa của người Cơ Tu, với các nội dung như: khảo sát, điều tra, thống kê, thu thập thông tin xây dựng mô hình; thuê chuyên gia nghiên cứu, chuyên gia tư vấn hỗ trợ nghiên cứu xây dựng mô hình; tổ chức tập huấn về phương pháp, kỹ năng xây dựng và nhân rộng các mô hình; tổ chức thực nghiệm các mô hình và thông tin tuyên truyền, quảng bá... Qua đó, các nghệ nhân, già làng, người có uy tín và đồng bào dân tộc Cơ Tu cũng như các câu lạc bộ, đội văn nghệ dân gian tại các thôn, bản, các đơn vị, hộ kinh doanh, doanh nghiệp du lịch được tiếp cận và thụ hưởng…

Theo ông Lê Nhữ Sữu, cuối năm 2024, UBND huyện Phú Lộc phối hợp với Phân viện Văn hóa nghệ thuật Việt Nam tại Huế tổ chức họp lấy ý kiến của các đại biểu về lý lịch di sản văn hóa phi vật thể. Lễ hội mừng lúa mới và đi tới thống nhất tên gọi theo tiếng Cơ Tu là “Bhuôih Cha Ha ro Tơ me”.

Sở Văn hóa - Thể thao TP Huế cho biết, hồ sơ đang ở giai đoạn hoàn thiện sau đó sẽ trình Bộ VH-TT&DL để xem xét, ghi danh vào Danh mục quốc gia về Di sản văn hóa phi vật thể. Theo các nhà nghiên cứu, việc lập hồ sơ ghi danh lễ hội ở cấp độ quốc gia, một mặt khẳng định các giá trị của lễ hội mừng lúa mới trong bức tranh di sản văn hóa các dân tộc Việt Nam; mặt khác, đánh thức niềm tự hào của dân tộc Cơ Tu về di sản đang sở hữu, góp phần thúc đẩy mạnh mẽ việc bảo tồn với sự chung tay của cả cộng đồng.

Hải Lan