Đột phá thể chế, tái cấu trúc mô hình tăng trưởng để tránh nguy cơ 'mắc kẹt trong bẫy thu nhập trung bình'

Toàn cảnh phiên họp

Cơ cấu lại nền kinh tế đạt kết quả toàn diện, nhưng mô hình tăng trưởng chậm đổi mới

Trình bày trước Quốc hội, Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc nhấn mạnh: kế hoạch tái cơ cấu kinh tế giai đoạn 2021-2025 được triển khai trong bối cảnh thế giới đầy biến động, xung đột địa chính trị gia tăng, chuỗi cung ứng đứt gãy, thiên tai, biến đổi khí hậu và các rủi ro phi truyền thống. Tuy nhiên, nhờ sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị, sự đồng lòng của người dân và doanh nghiệp, nền kinh tế Việt Nam vẫn duy trì ổn định vĩ mô, đạt được những kết quả phát triển “quan trọng, khá toàn diện và có nhiều điểm sáng nổi bật”.

Theo báo cáo của Chính phủ, trong tổng số 27 chỉ tiêu được Quốc hội giao tại Nghị quyết 31, có 23 chỉ tiêu có thể đánh giá, trong đó 10 chỉ tiêu có khả năng hoàn thành, 9 chỉ tiêu khó hoàn thành và 4 chỉ tiêu không đạt. Mặc dù vậy, tiến độ triển khai các nhiệm vụ trọng tâm đạt mức cao, với 86/102 nhiệm vụ hoàn thành (84,3%), còn 16 nhiệm vụ (15,7%) đang tiếp tục được thực hiện.

Chính phủ khẳng định, những kết quả đó thể hiện sự chuyển động thực chất trong 5 nhóm trọng tâm cơ cấu lại nền kinh tế, bao gồm:

Cơ cấu lại đầu tư công, ngân sách nhà nước, doanh nghiệp nhà nước và hệ thống tín dụng. Cơ cấu ngân sách ngày càng hiệu quả, đầu tư công phát huy vai trò dẫn dắt; xử lý nợ xấu, tái cơ cấu tổ chức tín dụng yếu kém tiếp tục được đẩy mạnh; doanh nghiệp nhà nước được sắp xếp lại, giảm thất thoát vốn và tài sản; Phát triển các loại thị trường theo hướng đồng bộ, minh bạch; từng bước hình thành sàn giao dịch tập trung trong lĩnh vực đất đai, tài chính, khoa học công nghệ; Thúc đẩy phát triển lực lượng doanh nghiệp và kinh tế tư nhân theo tinh thần Nghị quyết 68, tạo môi trường thuận lợi để khu vực tư nhân trở thành một động lực tăng trưởng quan trọng; Tăng cường liên kết vùng, phát triển đô thị. Tính đến nay, 108/110 quy hoạch quốc gia, vùng, tỉnh đã được phê duyệt, đạt 98,2%, tạo hành lang pháp lý cho đầu tư hạ tầng, phát triển vùng kinh tế trọng điểm; Đẩy mạnh chuyển đổi số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn. Tỷ trọng công nghiệp - dịch vụ trong GDP tăng từ 78,5% năm 2020 lên 80,3% năm 2025, khẳng định xu hướng “xanh hóa, số hóa” trong phát triển kinh tế.

Trình bày Báo cáo thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế - Tài chính Phan Văn Mãi đánh giá cao nỗ lực của Chính phủ, đồng thời chỉ rõ hàng loạt hạn chế cốt lõi cần được khắc phục để tiến trình tái cơ cấu đạt hiệu quả bền vững hơn trong giai đoạn tới.

Ủy ban nêu rõ: trong 27 chỉ tiêu của Nghị quyết 31, chỉ có 10 chỉ tiêu dự kiến hoàn thành, 13 chỉ tiêu khó đạt và 4 chỉ tiêu không đạt, chủ yếu tập trung ở các nhóm chỉ tiêu về chất lượng tăng trưởng, năng suất lao động, phát triển thị trường và đổi mới sáng tạo.

Ủy ban chỉ ra rằng, mô hình tăng trưởng của Việt Nam vẫn chậm đổi mới, còn phụ thuộc nhiều vào vốn và lao động; trong khi động lực bền vững như đổi mới sáng tạo, khoa học, công nghệ và kinh tế tri thức chưa phát huy mạnh. Năng suất lao động bình quân giai đoạn 2021-2025 chỉ đạt 5,24%/năm, thấp hơn đáng kể so với mục tiêu 6,5% và chưa tương xứng với năng lực quốc gia.

Cơ cấu ngành kinh tế vẫn chuyển dịch chậm, giá trị gia tăng thấp, công nghiệp hỗ trợ chưa phát triển, tỷ lệ nội địa hóa mới đạt 36,6%. Nhiều doanh nghiệp vẫn dừng ở mức “gia công – lắp ráp” thay vì sáng tạo, thiết kế, phát triển thương hiệu.

Bên cạnh đó, thị trường tài chính và bất động sản vẫn tiềm ẩn rủi ro, nợ xấu tập trung cao trong lĩnh vực bất động sản và xây dựng; thị trường khoa học - công nghệ chưa trở thành động lực lan tỏa đổi mới; tỷ lệ chi ngân sách cho khoa học công nghệ giai đoạn 2021-2025 vẫn chưa đạt yêu cầu.

Khu vực doanh nghiệp tư nhân và kinh tế tập thể còn yếu về quy mô, quản trị và năng lực công nghệ, trong khi hiệu ứng lan tỏa từ khu vực FDI vẫn hạn chế. Tiến độ cổ phần hóa, thoái vốn doanh nghiệp nhà nước còn chậm, nhiều dự án đầu tư công vẫn vướng về thủ tục, làm giảm hiệu quả sử dụng nguồn lực.

Ông đề nghị Chính phủ đánh giá rõ tác động của việc không hoàn thành các chỉ tiêu này đối với kết quả tổng thể, rút ra bài học kinh nghiệm và xác định các giải pháp mang tính chiến lược đột phá cho giai đoạn 2026-2030.

Cần đột phá thể chế và tái cấu trúc mô hình tăng trưởng

Theo Ủy ban Kinh tế - Tài chính, để đạt mục tiêu tăng trưởng bền vững và tránh nguy cơ “mắc kẹt trong bẫy thu nhập trung bình”, Việt Nam cần chuyển mạnh sang mô hình tăng trưởng dựa trên năng suất, khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và kinh tế tri thức.

Ủy ban đề nghị Chính phủ hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN, khẩn trương rà soát, sửa đổi các luật liên quan đến đầu tư, ngân sách, đất đai, doanh nghiệp, khoa học công nghệ; đồng thời tăng tính linh hoạt trong phân cấp, phân quyền và trách nhiệm giải trình, nhất là trong lĩnh vực đầu tư công và tài chính công.

Về giải pháp cụ thể, Ủy ban nhấn mạnh năm định hướng lớn:

Thứ nhất, tập trung ổn định kinh tế vĩ mô, duy trì an toàn tài chính quốc gia, kiểm soát nợ công trong ngưỡng cho phép; Thứ hai, tăng tốc cơ cấu lại đầu tư công, nâng cao hiệu quả vốn, tránh dàn trải, thất thoát, chậm giải ngân; Thứ ba, phát triển mạnh khu vực tư nhân, khuyến khích doanh nghiệp đổi mới công nghệ, chuyển đổi số và đầu tư vào các ngành công nghiệp nền tảng, năng lượng tái tạo; Thứ tư, xây dựng chiến lược quốc gia về năng suất lao động, gắn đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao với công nghiệp hóa, hiện đại hóa; Thứ năm, đẩy mạnh liên kết vùng, phát triển hạ tầng số, hạ tầng giao thông và hạ tầng đô thị thông minh, bảo đảm sự lan tỏa của các cực tăng trưởng.

Từ góc nhìn tổng thể, cả đại diện Chính phủ và Ủy ban Kinh tế - Tài chính đều thống nhất rằng giai đoạn 2026-2030 cần được coi là giai đoạn bản lề để Việt Nam dịch chuyển mô hình tăng trưởng, chuyển từ chiều rộng sang chiều sâu, từ phụ thuộc vốn – lao động sang dựa trên năng suất, đổi mới sáng tạo và công nghệ cao.

Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc cho biết Chính phủ sẽ tiếp tục chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương hoàn thành các mục tiêu, chỉ tiêu tái cơ cấu đã đề ra; Phát huy vai trò đầu tàu của các đô thị lớn và vùng kinh tế trọng điểm; Thúc đẩy hình thành các mô hình phát triển kinh tế xanh, tuần hoàn, số và tri thức, gắn với Cách mạng công nghiệp 4.0; Đảm bảo an toàn kinh tế vĩ mô và cân đối lớn của nền kinh tế.

Còn Ủy ban Kinh tế - Tài chính thì đề nghị Quốc hội và Chính phủ lượng hóa rõ các chỉ tiêu đo lường năng suất, hiệu quả và chất lượng tăng trưởng, coi đây là căn cứ đánh giá thực chất kết quả tái cơ cấu. Đồng thời, cần xây dựng khung khuyến khích đầu tư tư nhân, đổi mới sáng tạo, tăng tính hấp dẫn của nền kinh tế đối với nhà đầu tư trong và ngoài nước.

Cả Chính phủ và Ủy ban Kinh tế - Tài chính cùng khẳng định rằng tái cơ cấu kinh tế là nhiệm vụ trung tâm, xuyên suốt, không chỉ là việc của Chính phủ mà là trách nhiệm chung của toàn bộ hệ thống chính trị, doanh nghiệp và người dân.

Những kết quả đạt được trong giai đoạn 2021-2025 cho thấy hướng đi đúng, song chặng đường phía trước đòi hỏi nhiều nỗ lực mạnh mẽ hơn, quyết liệt hơn, đặc biệt là trong đổi mới mô hình tăng trưởng, cải cách thể chế và nâng cao năng suất lao động.

Giữ vững ổn định kinh tế vĩ mô, đảm bảo an ninh tài chính quốc gia, phát huy sức mạnh nội sinh và lan tỏa đổi mới sáng tạo – đó sẽ là “ba trụ cột” để Việt Nam tiến nhanh, tiến vững trên con đường phát triển nền kinh tế tự chủ, bền vững và hội nhập sâu rộng vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Dương Công Chiến