Dự án đường sắt tốc độ cao: Nhà thầu Việt đề xuất tham gia xây dựng hạ tầng

Thị trường xây dựng hàng tầng đường sắt rộng lớn

Tại Hội thảo Nhà thầu trong nước phát huy nội lực tham gia xây dựng dự án đường sắt tốc độ cao (ĐSTĐC) trên trục Bắc – Nam, do Ban Quản lý dự án Đường sắt (Bộ Xây dựng) phối hợp với Hiệp hội các Nhà thầu xây dựng Việt Nam tổ chức mới đây, các nhà thầu nội bày tỏ mong muốn được tham gia chính trong xây dựng hạ tầng dự án.

Hội thảo thu hút sự tham gia của đại diện các doanh nghiệp đang tham gia các dự án giao thông trọng điểm.

Theo ông Chu Văn Tuân, Phó Giám đốc Ban Quản lý dự án Đường sắt, Quốc hội đã thông qua chủ trương đầu tư dự án ĐSTĐC trên trục Bắc – Nam tại Nghị quyết số 172/2024/QH15 và dự án đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng tại Nghị quyết số 187/2025/QH15.

Trong đó, dự án ĐSTĐC trên trục Bắc – Nam có chiều dài 1.541km, đi qua 20 tỉnh, thành; sơ bộ tổng mức đầu tư hơn 67 tỷ USD. Dự án được lập báo cáo nghiên cứu khả thi từ năm 2025 và phấn đấu cơ bản hoàn thành công tác đầu tư xây dựng vào năm 2035.

Dự kiến tiến độ, trong thời gian tháng 3 - 5/2025, sẽ đấu thầu lựa chọn tư vấn quốc tế lập báo cáo nghiên cứu khả thi; tháng 4/2027, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt dự án đầu tư; khởi công vào cuối năm 2027

Dự án đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng chiều dài tuyến chính gần 400km, đi qua 9 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, sơ bộ tổng mức đầu tư hơn 8,37 tỷ USD. Dự án được lập báo cáo nghiên cứu khả thi từ năm 2025; hoàn thành chậm nhất vào năm 2030. Dự kiến, dự án được khởi công vào cuối năm 2025. Cả hai dự án sử dụng vốn ngân sách Nhà nước và các nguồn vốn hợp pháp khác; áp dụng công nghệ đường sắt chạy trên ray, điện khí hóa; do Ban Quản lý dự án Đường sắt quản lý đầu tư.

Bên cạnh đó, theo quy hoạch, Hà Nội dự kiến đầu tư đường sắt đô thị đến năm 2035, khoảng 397km đường; sau năm 2035, đầu tư tiếp khoảng 200km. Thành phố Hồ Chí Minh dự kiến đầu tư đường sắt đô thị đến năm 2035 khoảng 183km; sau năm 2035, tiếp tục đầu tư khoảng 327km…

Điều này có nghĩa là thị trường xây dựng đường sắt rất tiềm năng đối với các nhà thầu Việt. Dự báo, trong đầu tư phát triển hạ tầng đường sắt (gồm cả đường sắt quốc gia và đường sắt đô thị) đến 2035, tầm nhìn đến năm 2050 sẽ mang đến thị trường xây dựng khoảng 76 tỷ USD, thị trường thiết bị khoảng 34 tỷ USD. Riêng thị trường xây dựng từ dự án ĐSTĐC khoảng 33 tỷ USD.

Ông Chu Văn Tuân nhận định, các dự án đường sắt điện khí hóa có công nghệ kỹ thuật phức tạp, quy mô đầu tư rất lớn, đồng bộ từ hạ tầng đến phương tiện, thiết bị, hệ thống điều hành, thông tin tín hiệu và yêu cầu cao về an toàn. Các doanh nghiệp trong nước chưa có kinh nghiệm từ thiết kế đến đầu tư xây dựng dự án đường sắt điện khí hóa, nhất là phần lõi. Nhưng riêng đối với xây dựng hạ tầng của các dự án đường sắt, nhà thầu trong nước cơ bản có thể làm chủ 90 - 95%.

Ông Chu Văn Tuân cho biết, Luật Đường sắt và Nghị quyết số 172/2024/QH15 đã quy định một số cơ chế chính sách đặc thù, ưu đãi đối với doanh nghiệp trong nước như chính sách ưu tiên sử dụng các sản phẩm hàng hóa, dịch vụ mà trong nước có thể sản xuất, cung cấp…

Tuy nhiên, để các chính sách này đi vào cuộc sống thì vẫn cần thời gian. Hơn nữa, một số chính sách chưa đồng bộ, chưa phù hợp. Thông qua các hội thảo và báo cáo tổng hợp của Hiệp hội Các Nhà thầu xây dựng Việt Nam, các cơ quan Nhà nước mong muốn biết được khả năng sản xuất và cung ứng của các nhà thầu nội từ đó dự kiến chính sách và nghiên cứu đưa vào trong hồ sơ mời thầu.

Trong dự thảo nghiên cứu báo cáo khả thi dự án, hồ sơ mời thầu, hiện đang dự kiến chính sách đối với các gói thầu quốc tế, phải có điều kiện tổng thầu nước ngoài cam kết chuyển giao công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực cho đối tác Việt Nam để doanh nghiệp trong nước từng bước làm chủ công nghệ, làm chủ công tác quản lý vận hành, khai thác, bảo trì dự án…

Đề xuất tham gia chính trong xây dựng hạ tầng đường sắt

Một vấn đề được các doanh nghiệp quan tâm là dự án ĐSTĐC sẽ được phân chia như thế nào? Ông Phạm Văn Khôi, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Đầu tư và Xây dựng giao thông Phương Thành đề xuất Chính phủ chia dự án thành hai phần. Phần từ nền móng tới đường ray (kết cấu hạ tầng) và phần từ đường ray trở lên, gồm thiết bị, hệ thống tín hiệu….

Ông Phạm Văn Khôi khẳng định, riêng về xây dựng kết cấu hạ tầng, các doanh nghiệp trong nước có thể thực hiện được. Chỉ cần có thiết kế và tiêu chuẩn là các nhà thầu nội có thể làm được.

Ông Nguyễn Quang Dũng, Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn Đèo Cả đề xuất Nhà nước giao cho doanh nghiệp trong nước thực hiện xây dựng hạ tầng dự án ĐSTĐC theo hình thức chỉ định thầu. Hiệu quả của hình thức chỉ định thầu đã được chứng minh thông qua các dự án cao tốc Bắc – Nam trong giai đoạn vừa qua. Trong đó, Nhà nước ưu tiên đối với các doanh nghiệp có cái năng lực về quản trị, tổ chức triển khai thi công đã được chứng minh trên thực tế…

Ông Nguyễn Tuấn Anh, Phó Tổng Giám đốc Tổng Công ty Xây dựng Trường Sơn cũng khẳng định riêng về phần xây dựng hạ tầng đường sắt, các nhà thầu Việt chắc chắn làm được. Nên giao thầu cho các doanh nghiệp trong nước chuyên nghiệp thực hiện, vừa đảm bảo tiến độ, chất lượng dự án, vừa hình thành hệ thống nhà thầu Việt đủ mạnh vươn tầm đến quốc tế.

Theo ông Nguyễn Tuấn Anh, giống như VN Index có “rổ VN30”, thời gian tới nên xếp hạng Top 5, Top 10, Top 20, Top 30 nhà thầu có đủ khả năng tham gia dự án, từ đây bản thân các nhà thầu lọt Top cũng có tâm thế chuẩn bị từ con người, máy móc, thiết bị, nguồn tài chính… tham gia của dự án. Trong trường hợp đấu thầu quốc tế thì cũng cần quy định tỷ trọng của các nhà thầu nước tham gia có thể tận dụng được nguồn lực của các nhà thầu nội.

Đối với phần lõi, để bảo đảm doanh nghiệp Việt Nam được tiếp cận, chuyển giao, làm chủ công nghệ, vận hành hệ thống sau này, có hai luồng quan điểm. Hoặc đấu thầu quốc tế và yêu cầu trong liên danh quốc tế có đối tác Việt Nam hoặc vẫn giao cho các cái doanh nghiệp trong nước “cầm cái” nhưng cho phép các doanh nghiệp trong nước được sử dụng “thầu phụ đặc biệt” là đối tác nước ngoài.

Thị trường xây dựng hạ tầng đường sắt rộng mở đối với các nhà thầu nội.

Chia gói thầu bao nhiêu là phù hợp?

Nhắc lại quan điểm là riêng phần xây dựng hạ tầng từ ray trở xuống đến móng, các doanh nghiệp Việt Nam có thể đảm đương được nhưng ông Nguyễn Quốc Hiệp, Chủ tịch Hiệp hội các Nhà thầu xây dựng Việt Nam đặt vấn đề nhà nước nên chia gói thầu như thế nào? Bởi ông Nguyễn Quốc Hiệp e ngại nếu chia gói thầu quá lớn thì vượt năng lực kinh nghiệm và năng lực tài chính của nhà thầu nội. Doanh nghiệp trong nước chưa có kinh nghiệm trong xây dựng đường sắt tốc độ cao. Số lượng doanh nghiệp có vốn trên 1000 tỷ đồng đếm không hết đầu ngón tay…

Ông Phạm Văn Khôi, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Đầu tư và Xây dựng giao thông Phương Thành khẳng định, nếu chia gói thầu ở mức 20 nghìn tỷ đồng thì một số nhà thầu Việt Nam có thể đảm đương được.

Ông Nguyễn Tuấn Anh đồng tình với quan điểm chia gói thầu không quá nhỏ, ở mức 1 tỷ USD, là nằm trong khả năng của các nhà thầu Việt Nam. Mỗi gói thầu, một hai nhà nhà thầu lớn liên danh với nhau, dìu dắt một số nhà thầu nhỏ…

Đại diện Tổng công ty Xây dựng Hà Nội thì đề cập đến hiện trạng hệ thống phòng thí nghiệm tại Việt Nam chưa đáp ứng được các tiêu chuẩn thí nghiệm các loại vật liệu cao cấp. Mỗi lần cần thí nghiệm đều phải đưa ra nước ngoài, vừa chịu giá cao cao, vừa không đáp ứng được về mặt tiến độ. Do vậy, đề nghị chú ý đến việc đầu tư phòng thí nghiệm đạt chuẩn tại Việt Nam.

Ngoài ra, đại diện doanh nghiệp cũng đề cập một số vấn đề khác như các cơ quan chức năng cần đánh giá lại các chính sách đã ban hành xem phù hợp với thực tế hay chưa trên cơ sở đó tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện cơ chế chính sách đặc thù, bảo đảm triển khai dự án thuận lợi.

Công tác GPMB và cấp mỏ vật liệu giao cho nhà nước thực hiện. Xác định giá vật liệu phù hợp với thực tế thi công. Dự án có chiều dài lớn, đi qua địa hình khó khăn do vậy công tác khảo sát thiết kế phải từ sớm, từ xa và chuẩn bị kỹ càng. Doanh nghiệp không tiếp tục tình trạng cạnh tranh bằng cách hạ giá trong đấu thầu…

Trả lời một phần kiến nghị từ các doanh nghiệp, ông Phạm Thy Hùng, Phó Cục trưởng Cục Quản lý đấu thầu (Bộ Tài chính) nêu một quan điểm mới trong Luật Đấu thầu là nếu nhà thầu trong nước không làm được thì mới tổ chức đấu thầu quốc tế. Trường hợp đấu thầu quốc tế thì nhà thầu quốc tế phải liên danh với nhà thầu trong nước thực hiện dự án.

Ông Phạm Thy Hùng khẳng định trong các quy định pháp luật hiện hành không có quy định giao thầu. Chỉ có quy định về chỉ định thầu và lựa chọn nhà thầu trong trường hợp đặc biệt. Thẩm quyền quyết định lựa chọn thầu trong trường hợp đặc biệt thuộc về Bộ trưởng và Chủ tịch UBND cấp tỉnh. Với hệ thống quy định hiện nay, có cơ sở lựa chọn nhà thầu trong trường hợp đặc biệt… Trong quá trình nghiên cứu sửa đổi Luật Đấu thầu, tiêu chí năng lực kinh nghiệm, năng lực tài chính đang được xem xét giảm bớt…

Hình thành văn hóa mới trong cộng đồng doanh nghiệp ngành Xây dựng

Kết luận hội thảo, ông Nguyễn Quốc Hiệp nhận định, các nhà thầu Việt Nam có nhiều tiềm năng tham gia vào dự án ĐSTĐC. Ông Nguyễn Quốc Hiệp lưu ý, việc tham gia dự án ĐSTĐC, các nhà thầu lớn làm cánh chim đầu đàn, nhóm những nhà thầu nhỏ hơn để cùng làm, chứ không thể chỉ tính việc liên kết các nhà thầu lớn với nhau.

Ông Nguyễn Quốc Hiệp cho biết, Hiệp hội các Nhà thầu xây dựng Việt Nam sẽ tổng hợp các ý kiến, đề xuất của các doanh nghiệp, đồng thời sẽ có một cuộc làm việc với lãnh đạo Bộ Xây dựng để trao đổi, bàn bạc, thống nhất quan điểm, trước khi gửi kiến nghị đến Thủ tướng Chính phủ về việc xem xét để các doanh nghiệp xây dựng Việt Nam tham gia thi công dự án ĐSTĐC…

Bản thân Hiệp hội cũng chủ động kết nối, hỗ trợ các doanh nghiệp. Cuối tháng 3/2025, Hiệp hội sẽ ký MOU với Hiệp hội Đường sắt Hàn Quốc về việc hỗ trợ đào tạo nhân lực trong lĩnh vực đầu tư xây dựng dự án đường sắt.

Hiệp hội cũng đang tập hợp số liệu về năng lực con người, thiết bị, tài chính của các nhà thầu trong nước và sẵn sàng cung cấp, giới thiệu cho các cơ quan chức năng trong trường hợp Nhà nước “quyết định lựa chọn thầu trong trường hợp đặc biệt”.

Dự kiến, tháng 6/2025, Hiệp hội tổ chức hội nghị toàn quốc để các doanh nghiệp ngành Xây dựng đoàn kết lại, tập hợp cái tiếng nói chung gửi đến các cơ quan chức năng. “Tôi hy vọng hình thành văn hóa mới trong các doanh nghiệp ngành Xây dựng là đoàn kết, không còn cái tình trạng cạnh tranh nhau bằng cách phá giá nữa”, ông Nguyễn Quốc Hiệp kỳ vọng.

Minh Hằng