Gia Lai mới: Tầm nhìn trở thành vùng công nghiệp xanh, thông minh của Tây Nguyên

Sự chuyển mình này không chỉ đóng vai trò quan trọng trong phát triển vùng Tây Nguyên – duyên hải miền Trung, mà còn góp phần định hình lại bản đồ công nghiệp Việt Nam theo hướng bền vững và hội nhập.

Để hiện thực hóa tầm nhìn đó, chiến lược phát triển hạ tầng công nghiệp của tỉnh cần bước ra khỏi mô hình truyền thống phân tán theo địa phương. Thay vào đó, quy hoạch phải theo hướng hình thành các cụm ngành tích hợp, dựa trên trục kết nối quốc lộ – cảng biển – vùng nguyên liệu. Các khu công nghiệp không còn là những “ốc đảo” đơn lẻ, mà trở thành một phần trong hệ sinh thái công nghiệp sinh thái, xanh, tiết kiệm tài nguyên, thân thiện môi trường.

Trong chiến lược phát triển công nghiệp vùng Gia Lai mới – sau khi sáp nhập với tỉnh Bình Định – việc xác lập và phát triển ba trung tâm công nghiệp động lực được xem là đòn bẩy then chốt. Mỗi trung tâm có vai trò, vị trí và ngành mũi nhọn riêng biệt nhưng được kết nối hữu cơ theo trục quốc lộ – vùng nguyên liệu – cảng biển, tạo nên một hệ sinh thái công nghiệp liên vùng, liên ngành, có khả năng tạo sức bật kinh tế quốc gia.

1. Trung tâm công nghiệp Tây Pleiku – Chư Sê: Đầu mối chế biến nông – lâm sản và logistics lạnh

Nằm tại điểm giao nhau chiến lược giữa Quốc lộ 14 và Quốc lộ 19, trung tâm công nghiệp Tây Pleiku – Chư Sê giữ vai trò cửa ngõ Tây Nguyên kết nối xuống cảng Quy Nhơn. Khu vực này được quy hoạch để trở thành trung tâm chế biến sâu các sản phẩm nông – lâm sản chủ lực của vùng như cà phê, hồ tiêu, điều, cao su và gỗ. Đây là khu vực có mật độ vùng nguyên liệu cao nhất trong toàn tỉnh, lại thuận tiện trong việc gom hàng – vận chuyển – lưu kho đông lạnh phục vụ xuất khẩu.

Đặc biệt, với điều kiện khí hậu khô ráo, cao nguyên thoáng đãng và dân cư có truyền thống sản xuất nông nghiệp, khu vực này thích hợp để xây dựng chuỗi logistics lạnh quy mô lớn, phục vụ cả vùng Tây Nguyên. Các nhà máy chế biến xuất khẩu nông sản sẽ được bố trí theo cụm khép kín, tích hợp với kho lạnh, trung tâm kiểm định, và logistics số hóa – nhằm rút ngắn thời gian lưu trữ và đảm bảo chất lượng sản phẩm cho các thị trường cao cấp như EU, Nhật Bản, Hàn Quốc.

2. Trung tâm công nghiệp Nam An Khê – Kbang: Vùng công nghiệp phụ trợ – năng lượng sinh học

Nằm gần các vùng trồng rừng nguyên liệu tập trung của huyện Kbang, An Khê và vùng đệm phía đông Gia Lai, trung tâm công nghiệp Nam An Khê – Kbang được định hướng phát triển thành vùng công nghiệp phụ trợ – công nghiệp nhẹ – năng lượng sinh học. Đây là khu vực có diện tích đất rộng, địa hình bằng phẳng, thuận tiện xây dựng hạ tầng, và có mạng lưới cao áp kết nối các dự án điện gió – mặt trời trong khu vực.

Lợi thế về gỗ rừng trồng, cao su và phụ phẩm nông nghiệp tạo điều kiện lý tưởng để phát triển các ngành công nghiệp gỗ kỹ thuật, gỗ ép, viên nén nhiên liệu và điện sinh khối. Bên cạnh đó, với nguồn bức xạ mặt trời mạnh quanh năm, nơi đây còn phù hợp để đầu tư các trang trại năng lượng mặt trời, nhà máy sản xuất pin mặt trời, hoặc pin lưu trữ cho hệ thống năng lượng tái tạo.

Nam An Khê – Kbang sẽ là trung tâm tiên phong trong mô hình khu công nghiệp "hai lớp": kết hợp giữa sản xuất công nghiệp và tái tạo năng lượng xanh – hướng đến cân bằng phát thải, tuần hoàn nguyên liệu, và đóng góp vào chiến lược trung hòa carbon quốc gia đến 2050.

3. Khu kinh tế mở rộng ven biển Quy Nhơn: Đầu tàu thu hút FDI công nghệ cao – xuất khẩu toàn cầu

Trên nền tảng hạ tầng hoàn thiện của Bình Định cũ, khu kinh tế mở rộng ven biển Quy Nhơn sẽ giữ vai trò là "cửa xuất khẩu công nghiệp" của toàn vùng Gia Lai mới. Với vị trí sát biển, có cảng nước sâu Quy Nhơn, hệ thống đường bộ – đường sắt – đường hàng không đồng bộ, khu vực này có tiềm năng lớn trong việc thu hút đầu tư nước ngoài (FDI), đặc biệt là các ngành công nghiệp chế tạo, công nghệ cao, công nghiệp dược và y sinh học. Khu vực này cũng sẽ được ưu tiên áp dụng các cơ chế đặc thù như: cấp đất sạch nhanh, ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp 10% trong 15 năm, miễn tiền thuê đất trong 15–20 năm, hỗ trợ chi phí đào tạo lao động chất lượng cao. Chính sách này nhằm tạo sự đột phá thực sự trong thu hút các doanh nghiệp chiến lược.

Khu kinh tế ven biển không chỉ đóng vai trò là nơi sản xuất – xuất khẩu, mà còn là trạm trung chuyển nguyên vật liệu, bán thành phẩm và sản phẩm hoàn chỉnh cho toàn vùng công nghiệp nội địa Tây Nguyên – duyên hải. Từ đây, mô hình công nghiệp liên thông vùng núi – vùng biển sẽ được hiện thực hóa một cách hiệu quả, bền vững và dài hạn.

Song song với quy hoạch không gian công nghiệp, chính sách thu hút đầu tư cần được thiết kế theo hướng thực chất, minh bạch và có tính cạnh tranh vượt trội. Gia Lai mới nên cam kết cơ chế cấp đất sạch trong vòng 60 ngày, đặc biệt ưu tiên các dự án công nghiệp xanh – sử dụng ít nước, ít điện, phát thải thấp và có giá trị gia tăng cao. Đây là yếu tố then chốt để tạo dựng niềm tin và thu hút các nhà đầu tư chiến lược. Đồng thời, tỉnh cần thành lập Trung tâm Xúc tiến Đầu tư Công nghiệp hoạt động theo mô hình “CEO hỗ trợ doanh nghiệp”, nhằm cung cấp đầu mối điều phối hiệu quả, hỗ trợ nhanh gọn, và tháo gỡ kịp thời các vướng mắc cho nhà đầu tư trong suốt vòng đời dự án.

Về hạ tầng kết nối, cần đẩy nhanh tiến độ nâng cấp và mở rộng các trục giao thông chiến lược, bao gồm Quốc lộ 19, cao tốc Pleiku – Quy Nhơn – cửa khẩu Lệ Thanh, và tuyến Đông – Tây qua Chư Sê – Đức Cơ. Bên cạnh đó, việc hoàn thiện trung tâm logistics tại Chư Sê không chỉ phục vụ vận chuyển vùng nguyên liệu nông – lâm sản mà còn đóng vai trò là điểm trung chuyển quan trọng nối liền các khu công nghiệp nội tỉnh với cảng biển Quy Nhơn và các thị trường quốc tế. Những giải pháp đồng bộ này sẽ là nền tảng để Gia Lai mới hình thành hệ sinh thái đầu tư công nghiệp năng động, hiện đại và bền vững.

Trong chiến lược phát triển công nghiệp Gia Lai mới sau sáp nhập, việc xác định rõ các ngành nghề ưu tiên là yếu tố quyết định để thu hút đầu tư đúng hướng, phát triển bền vững và tạo ra các chuỗi giá trị liên kết vùng. Thay vì dàn trải, tỉnh cần tập trung vào các lĩnh vực có lợi thế cạnh tranh nổi trội về địa lý, tài nguyên và nhân lực, đồng thời có tiềm năng mở rộng sang thị trường xuất khẩu.

Chế biến sâu nông – lâm sản: Phát huy nguồn lực địa phương, nâng tầm chuỗi giá trị

Với hơn 65% dân cư làm nông nghiệp và vùng nguyên liệu rộng lớn, Gia Lai mới có tiềm năng đặc biệt để phát triển ngành chế biến sâu nông – lâm sản. Các loại cây trồng chủ lực như cà phê, hồ tiêu, điều, cao su, cùng với diện tích rừng trồng phục vụ sản xuất gỗ đang hình thành một nền tảng vững chắc cho các nhà máy chế biến quy mô lớn.

Định hướng phát triển không dừng lại ở sơ chế mà sẽ đi vào các phân khúc giá trị gia tăng cao như: rang xay – chiết xuất cà phê, sản phẩm tinh dầu tiêu – điều, sản phẩm cao su công nghiệp, nội thất gỗ cao cấp và viên nén sinh học từ gỗ tái sinh. Đây là lĩnh vực có thể nhanh chóng triển khai với công nghệ hiện có và phù hợp với đặc tính lao động nông thôn, tạo ra việc làm bền vững và nâng cao thu nhập khu vực nông thôn – miền núi.

Năng lượng tái tạo và công nghiệp xanh: Khai thác lợi thế tự nhiên và xu thế chuyển dịch toàn cầu. Với đặc điểm khí hậu khô, số giờ nắng cao, gió ổn định và mặt bằng cao nguyên rộng lớn, Gia Lai mới là một trong những khu vực có điều kiện thuận lợi nhất để phát triển năng lượng tái tạo. Hệ sinh thái năng lượng bao gồm điện mặt trời, điện gió, điện sinh khối, sản xuất pin tích điện và thậm chí cả hydrogen xanh – đang mở ra cơ hội đón đầu xu thế chuyển đổi năng lượng đang diễn ra mạnh mẽ trên toàn cầu.

Ngoài các dự án năng lượng độc lập, tỉnh có thể hướng đến hình thành các khu công nghiệp – năng lượng tích hợp, nơi sản xuất và tiêu thụ năng lượng tái tạo được tổ chức theo mô hình tuần hoàn. Đây không chỉ là chiến lược phát triển công nghiệp, mà còn là cam kết giảm phát thải carbon và đóng góp vào mục tiêu phát triển bền vững quốc gia.

Công nghiệp phụ trợ – vật liệu sinh học và dược phẩm: Tận dụng nền tảng sẵn có từ Bình Định. Bên cạnh hai trụ cột là chế biến nông sản và năng lượng tái tạo, Gia Lai mới có thể đẩy mạnh phát triển các ngành công nghiệp phụ trợ có liên quan đến vật liệu sinh học và dược – thực phẩm chức năng. Việc sát nhập với Bình Định – nơi có nền tảng phát triển ngành dược phẩm, vùng trồng dược liệu quý và hạ tầng nghiên cứu – sản xuất – xuất khẩu, là cơ hội để Gia Lai mở rộng hệ sinh thái sản xuất có giá trị cao.

Với vùng dược liệu bán sơn địa, khí hậu phù hợp với nhiều loại cây thuốc, tỉnh có thể hình thành các khu công nghiệp chế biến dược liệu tự nhiên, tinh chế cao cấp, kết hợp với nghiên cứu ứng dụng công nghệ sinh học – vi sinh để phát triển thực phẩm chức năng, mỹ phẩm thiên nhiên và các sản phẩm có giá trị xuất khẩu cao.

Để hiện thực hóa tầm nhìn phát triển hạ tầng công nghiệp của Gia Lai mới, việc xây dựng một lộ trình thực hiện rõ ràng theo từng giai đoạn là điều kiện tiên quyết nhằm đảm bảo tính đồng bộ, khả thi và hấp dẫn nhà đầu tư.

Giai đoạn 2025–2026 sẽ là bước khởi đầu mang tính định hình chiến lược, với nhiệm vụ trọng tâm là lập và trình phê duyệt quy hoạch phát triển liên kết công nghiệp giữa hai tỉnh Gia Lai và Bình Định. Trong thời gian này, tỉnh cần đồng thời khởi công xây dựng hai khu công nghiệp trọng điểm đầu tiên tại Tây Pleiku và Kbang, làm nền tảng hình thành các cụm ngành công nghiệp tích hợp.

Bước sang giai đoạn 2026–2028, Gia Lai mới cần tập trung phát triển hạ tầng kết nối vùng, đặc biệt là hoàn thiện các trung tâm logistics nội tỉnh và tuyến kết nối ven biển đến cảng Quy Nhơn – nhằm giảm chi phí logistics cho doanh nghiệp. Đây cũng là thời điểm thúc đẩy thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), ưu tiên vào các lĩnh vực chế biến sâu nông – lâm sản và ngành công nghiệp ít phát thải, có giá trị gia tăng cao. Các chính sách hỗ trợ nhà đầu tư cần được ban hành minh bạch, đồng hành bởi mô hình xúc tiến “một cửa” hiệu quả.

Từ năm 2028 đến 2030, chiến lược bước vào giai đoạn mở rộng và nâng tầm. Trong giai đoạn này, tỉnh cần phát triển vùng công nghiệp phụ trợ cho các ngành mũi nhọn như vật liệu sinh học, cơ khí chế tạo, năng lượng tái tạo; đồng thời đầu tư vào chuyển đổi số toàn diện trong quản trị khu công nghiệp. Việc tích hợp công nghệ số trong giám sát môi trường, vận hành hạ tầng kỹ thuật và quản lý đầu tư sẽ tạo tiền đề xây dựng mô hình khu công nghiệp sinh thái – thông minh đầu tiên tại khu vực Tây Nguyên – duyên hải miền Trung, hướng tới phát triển bền vững và sức cạnh tranh quốc gia.

Gia Lai mới, với vị trí đặc thù vừa thuộc cao nguyên Tây Nguyên vừa giáp vùng duyên hải miền Trung, đang nắm giữ cơ hội chiến lược để bứt phá trở thành một cực tăng trưởng công nghiệp – logistics mới của quốc gia. Việc quy hoạch phát triển công nghiệp theo mô hình cụm ngành tích hợp, gắn với hạ tầng liên vùng và cảng biển, không chỉ khai thác tối đa tiềm năng sẵn có mà còn tạo đà thu hút mạnh mẽ các dòng vốn FDI và DDI chất lượng.

Muốn hiện thực hóa mục tiêu này, tỉnh cần hành động quyết liệt và đồng bộ trên ba trục: quy hoạch động lực – đầu tư hạ tầng xanh – cải cách thể chế. Khi ba trung tâm công nghiệp trọng điểm đi vào vận hành, cùng với hệ sinh thái logistics và năng lượng tái tạo phát triển bền vững, Gia Lai mới sẽ định hình vai trò là “vùng trung chuyển chiến lược” giữa Tây Nguyên và biển Đông – một điểm đến đầu tư công nghiệp giàu tiềm năng trong kỷ nguyên xanh và số hóa.

Luật sư - Tiến sĩ – Doanh nhân Phạm Hồng Điệp

Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Shinec

Ủy viên Hội đồng Biên tậpTạp chí Kinh tế Môi trường