Gia Lai: Phục dựng Lễ cúng lúa mùa của người Jrai

Già làng làm nghi thức cúng lúa mùa và đọc lời khấn

Lễ cúng lúa mùa của người Jrai là một nghi lễ truyền thống quan trọng đối với cộng đồng, có ý nghĩa sâu sắc, thể hiện lòng biết ơn tới thần linh, đồng thời cầu mong mùa màng mới bội thu, cuộc sống no đủ, dân làng được bình an và hạnh phúc.

Trước ngày diễn ra nghi lễ, già làng sẽ triệu tập nguời dân trong làng để bàn bạc và phân chia công việc cụ thể cho từng người. Như vậy mới bảo đảm mọi công đoạn của Lễ cúng lúa mùa được thực hiện chu đáo và trang trọng.

Theo đó, các chàng trai được chia thành nhiều tốp, tốp thì lên rừng chặt tre, chặt nứa để làm dàn cúng, cây nêu và dàn bày lễ vật; tốp khác phụ trách bắt heo, gà làm lễ vật hiến sinh, đồng thời phát quang khu vực tổ chức lễ. Trong khi đó, các cô gái đảm nhận việc giã gạo, nấu cơm, lên rừng hái rau và hứng nước phục vụ cho buổi lễ.

Lễ cúng thường được tổ chức tại bãi đất trống gần khu vực canh tác của làng, kéo dài từ sáng sớm cho đến khi màn đêm buông xuống, trong không khí linh thiêng và đậm đà bản sắc cộng đồng.

Lễ vật trong lễ cúng lúa mùa

Vào ngày diễn ra lễ cúng, khi trời còn mờ sương, cả làng Dun De đã rộn ràng thức dậy, tất bật chuẩn bị cho nghi lễ thiêng liêng và ý nghĩa của cộng đồng.

Các chàng trai cùng nhau đun nước sôi, làm thịt heo, thịt gà, chuẩn bị lễ vật. Trong khi đó, các cô gái nhóm lửa nấu cơm, dọn dẹp và bày biện không gian cho nghi lễ.

Khi mọi việc đã hoàn tất, già làng đánh trống và cất tiếng hô vang gọi dân làng cùng tụ họp đông đủ để bắt đầu nghi Lễ mừng lúa mùa.

Tất cả dân làng, già, trẻ, trai, gái cùng tề tựu quanh bãi đất trống, nơi dàn cúng đã được chuẩn bị trước đó. Tại nơi cúng, lễ vật được bày một cách trang trọng bao gồm 1 ghè rượu, thịt heo, thịt gà và cơm mới vừa nấu.

Già làng bước lên phía trước, trang nghiêm cất lời khấn. Vừa khấn, ông vừa dùng lá cây chấm vào ghè rượu, sau đó vừa đi vừa vẩy rượu vòng quanh dàn cúng để dâng rượu mời các thần linh và tổ tiên:

“Hỡi… thần núi, thần nước, thần lúa… Hôm nay, làng chúng tôi tổ chức Lễ cúng lúa mùa. Chúng tôi xin báo cho các thần về đây cùng ăn, cùng uống.

Chúng tôi đã chuẩn bị lễ vật đầy đủ, mời các thần về đây ăn thịt heo, thịt gà, uống rượu ghè... Xin các thần phù hộ cho dân làng có nhiều bắp, lúa, mọi người được no ấm, khỏe mạnh, vui sướng”.

Lễ cúng lúa mùa của đồng bào người Jrai nghi lễ nhằm thể hiện tấm lòng thành của cộng đồng dân làng đối với các thần linh, tình đoàn kết gắn bó giữa các thành viên tạo nên sức mạnh của cộng đồng

“Hỡi… ông bà tổ tiên ngày xưa... Hôm nay, chúng tôi làm Lễ mừng lúa mới. Dân làng đã chuẩn bị heo, gà và rượu. Xin mời ông bà tổ tiên về ăn thịt gà, thịt heo và uống rượu ngon.

Xin ông bà tổ tiên hãy về đây ăn uống, chứng kiến và phù hộ cho dân làng được mạnh như con trâu, nhanh như con sóc; người người khỏe mạnh không dính bệnh, nhà nhà yên ổn. Xin ông bà tổ tiên giúp cho dân làng mùa màng tươi tốt, bội thu”.

Dứt lời khấn, già làng liền uống ngụm rượu ghè đầu tiên như lời cảm tạ gửi đến thần linh và tổ tiên rồi trao ghè cho những người lớn tuổi trong làng cùng uống, sau đó truyền dần cho lớp trẻ như một biểu trưng cho sự sự gắn kết, tiếp nối giữa các thế hệ.

Trong khi già làng thực hiện nghi lễ, bà con dân làng vẫn tất bật với những phần việc được giao, người nấu nướng, người làm rau, cắt thịt, các cô gái thì cùng nhau giã gạo. Nhóm múa xoang lại chuẩn bị cho phần hội sau lễ cúng.

Khi nghi lễ cúng khép lại, già làng lại vang lên hồi trống trầm hùng, cất tiếng hú vang gọi dân làng cùng hòa vào Lễ mừng lúa mùa. Trong âm điệu ngân vang của cồng chiêng hòa quyện cùng nhịp xoang rộn rã, mùi rượu cần thơm nồng lan tỏa, quyện cùng làn khói thịt nghi ngút tạo nên bức tranh lễ hội độc đáo, đậm đà bản sắc Tây Nguyên.

Dưới bóng cây nêu, mọi người quây quần bên nhau, cùng thưởng thức cơm mới, uống rượu cần, chia sẻ niềm hân hoan và gửi gắm ước vọng về một mùa màng tươi tốt, cuộc sống no đủ, bình yên và hạnh phúc.

Người dân buôn làng đánh cồng chiêng, múa xoang trong lễ cúng

Bà Lê Thị Thu Hương - Phó Giám đốc Sở VHTTDL tỉnh Gia Lai cho biết: “Đối với cộng đồng dân tộc Jrai, Lễ cúng lúa mùa là nghi lễ vừa thể hiện tấm lòng thành của cộng đồng dân làng đối với các thần linh, đồng thời thể hiện tình đoàn kết gắn bó giữa các thành viên tạo nên sức mạnh của cộng đồng, là sự giao hòa giữa người với người, giữa con người với thiên nhiên và vạn vật, đáp ứng nhiều mong mỏi khác từ cuộc sống sinh hoạt và lao động sản xuất của người dân từ xa xưa cho đến nay.

Thông qua hoạt động phục dựng Lễ cúng lúa mùa, chúng ta sẽ được nhìn lại một phần thực tế phong phú, đa dạng trong các giá trị văn hóa truyền thống tiêu biểu của dân tộc Jrai, nhằm bảo tồn và phát huy giá trị bản sắc văn hóa truyền thống; qua đó, thắt chặt tình đoàn kết giữa cộng đồng dân cư, phát huy vai trò của người uy tín, già làng, nghệ nhân am hiểu về văn hóa và cộng đồng, nâng cao được nhận thức cho thế hệ trẻ trong công tác bảo tồn văn hóa truyền thống, các di sản của dân tộc.

Đồng thời tuyên truyền quảng bá, bảo tồn các giá trị văn hóa phi vật thể và góp phần xây dựng "Nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc".

Đây cũng là dịp để du khách trong và ngoài nước hiểu hơn về mảnh đất và con người Gia Lai; là cơ hội để quảng bá những nét đẹp văn hóa đặc sắc của du lịch Gia Lai đến với du khách, góp phần bảo tồn văn hóa truyền thống các dân tộc và phục vụ phát triển du lịch địa phương”.

NHƯ TRANG