Sức hút từ di sản văn hóa (kỳ cuối)

Kỳ cuối: Phát huy sức mạnh mềm văn hóa

Khi văn hóa được xem là sức mạnh mềm, không chỉ góp phần giúp đời sống tinh thần của người dân trên địa bàn tỉnh được nâng cao, mà còn mở ra hướng phát triển kinh tế bền vững. Đó là con đường để di sản văn hóa vừa được bảo tồn, vừa trở thành động lực thúc đẩy phát triển và đưa Quảng Ngãi trở thành điểm đến hấp dẫn trên bản đồ du lịch Việt Nam.

Khai thác lợi thế thúc đẩy du lịch

Với sự đa dạng, đặc sắc văn hóa của 44 dân tộc cùng hội tụ thì đây là lợi thế rất lớn để phát triển công nghiệp văn hóa, từng bước đưa du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, thúc đẩy sự phát triển bền vững. Tận dụng lợi thế đó, Quảng Ngãi đã tăng cường bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa, tạo động lực cho du lịch phát triển theo hướng bền vững.

Nhiều giải pháp đã được tỉnh và ngành chức năng đưa ra, trong đó chú trọng phát triển du lịch cộng đồng, du lịch văn hóa, du lịch sinh thái gắn với bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc của đồng bào dân tộc thiểu số.

Nghệ nhân ưu tú A Biu cùng các nghệ nhân xã Ngọk Bay biểu diễn cồng chiêng, xoang tại Khu du lịch Măng Đen. Ảnh: ĐỨC THÀNH

Toàn tỉnh hiện có 4 khu du lịch và 19 điểm du lịch được công nhận cấp tỉnh. Các điểm du lịch vừa góp phần bảo tồn và phát huy những nét văn hóa độc đáo của địa phương, vừa tạo việc làm, cải thiện thu nhập cho người dân, đưa kinh tế nông thôn phát triển theo hướng bền vững. Theo thống kê của Sở VH-TT&DL, trong 9 tháng năm 2025, doanh thu du lịch của tỉnh đạt hơn 2,6 nghìn tỷ đồng, trong đó du khách đến với du lịch cộng đồng chiếm khoảng 20% tổng lượng khách.

Măng Đen là khu vực giàu tiềm năng của tỉnh. Khu du lịch sinh thái Măng Đen đã được quy hoạch trở thành Khu du lịch sinh thái cấp quốc gia, là điểm đến có thương hiệu trong nước và quốc tế. Tận dụng lợi thế này, đồng bào dân tộc thiểu số nơi đây đang phát huy lợi thế từ di sản văn hóa để phát triển du lịch cộng đồng.

Làng du lịch cộng đồng Kon Vơng Kia, xã Măng Đen là nơi sinh sống của khoảng 150 hộ người Mơ Nâm (một nhánh của dân tộc Xơ Đăng). Nơi đây, người dân vẫn giữ gìn nghề đan lát, dệt thổ cẩm, các làn điệu dân ca, sáo tà vẩu, các nghi lễ truyền thống của dân tộc Xơ Đăng. Tận dụng lợi thế này, người dân tập trung phát triển du lịch dựa trên bản sắc văn hóa truyền thống, từng bước xây dựng làng Kon Vơng Kia trở thành điểm đến hấp dẫn.

Chị Y Bé (36 tuổi), ở thôn Kon Vơng Kia là một trong những người tiên phong trong phát triển du lịch. Cách đây 5 năm, chị Bé đã mạnh dạn vay tiền xây dựng homestay phục vụ khách lưu trú đến tham quan, nghỉ ngơi ở làng.

Để phục vụ du khách, ngoài việc chế biến những món ăn truyền thống, chị phối hợp với đội cồng chiêng, xoang của làng biểu diễn phục vụ du khách. Nhờ kinh doanh du lịch homestay, từ chỗ khó khăn, cuộc sống gia đình chị đã được nâng lên. Chị Y Bé cho biết, những nét đẹp văn hóa đặc sắc được cộng đồng thôn tạo ra ngày càng hấp dẫn và thu hút nhiều du khách đến với làng.

Không chỉ chị Y Bé, giờ đây, nhiều người dân ở làng Kon Vơng Kia cũng làm du lịch dựa trên văn hóa truyền thống. Đội trưởng đội cồng chiêng làng Kon Vơng Kia A Đruế cho biết, làng có 3 đội cồng chiêng, xoang người trưởng thành và 1 đội cồng chiêng, xoang trẻ em.

Từ đầu năm đến nay, các đội cồng chiêng xoang của làng đã phục vụ hàng chục đoàn khách, cho thu nhập hơn 520 triệu đồng. “Biểu diễn cồng chiêng phục vụ du khách không chỉ mang lại nguồn thu ổn định cho người dân mà còn giúp gìn giữ, đưa bản sắc văn hóa của dân tộc Xơ Đăng vươn xa”, anh A Đruế chia sẻ.

Hai làng du lịch cộng đồng Kon Kơ Tu và Kon Jơ Dri, ở xã Đăk Rơ Wa cũng trở thành những điểm sáng trong phát triển du lịch gắn với văn hóa truyền thống. Với các hoạt động trải nghiệm dệt thổ cẩm, chế biến rượu cần, du lịch sinh thái ven sông, trong 5 năm qua, hai làng và cùng một số điểm du lịch khác trong xã thu hút gần 17,5 nghìn lượt khách đến tham quan và lưu trú.

Ở phía đông tỉnh, làng du lịch cộng đồng Gò Cỏ, ở phường Sa Huỳnh là minh chứng cho việc “biến di sản thành sản phẩm du lịch”. Nơi đây lưu giữ nét văn hóa làng cổ, trong đó hát bài chòi đã trở thành “đặc sản” không thể thiếu trong hoạt động phục vụ du khách.

Trong 5 năm qua, Câu lạc bộ Bài chòi - Hát hố Gò Cỏ với 21 thành viên thường xuyên biểu diễn phục vụ khách du lịch. Nhờ đó, chỉ trong 9 tháng năm 2025, làng Gò Cỏ đã đón hơn 10 nghìn lượt khách tham quan, tạo nguồn thu ổn định cho cộng đồng dân cư địa phương.

Đặc biệt, từ mạch nguồn văn hóa truyền thống, nhiều nghệ nhân và người trẻ đã tiên phong “làm mới” cách gìn giữ, phát huy di sản. Chị Phạm Thị Y Hòa (34 tuổi), nghệ nhân trẻ dân tộc Hrê ở thôn Làng Teng, xã Ba Động là một trong những gương mặt tiêu biểu. Chị đã góp phần quảng bá nghề dệt thổ cẩm Làng Teng (được công nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2019) ra thế giới.

Từ chuỗi sự kiện tại triển lãm Thế giới - EXPO 2020 diễn ra tại Dubai (UAE) và EXPO 2025 tại Nhật Bản, sản phẩm thổ cẩm Làng Teng đã hai lần hiện diện được triển lãm ở quy mô quốc tế, góp phần quảng bá di sản độc đáo của Quảng Ngãi.

Để văn hóa trở thành động lực phát triển

Đại hội XIII của Đảng đã đề ra nhiệm vụ: “Khẩn trương triển khai phát triển có trọng tâm, trọng điểm ngành công nghiệp văn hóa và dịch vụ văn hóa trên cơ sở xác định và phát huy sức mạnh mềm của văn hóa Việt Nam, vận dụng có hiệu quả các giá trị, tinh hoa và thành tựu của văn hóa, khoa học, kỹ thuật, công nghệ của thế giới”.

Triển khai quan điểm xuyên suốt ấy, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Quảng Ngãi đang từng bước “biến” văn hóa thành nguồn lực phát triển, vừa bảo tồn di sản, vừa kiến tạo không gian, định hình công nghiệp văn hóa. Tỉnh cũng nêu quyết tâm đến năm 2030, du lịch - dịch vụ thực sự trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, đóng góp quan trọng vào quá trình phát triển nhanh và bền vững của tỉnh.

Nghệ nhân Phạm Thị Y Hòa, ở thôn Làng Teng, xã Ba Động đã đưa thổ cẩm Làng Teng của dân tộc Hrê quảng bá ra thế giới. Ảnh: KIM NGÂN

Trong hành trình phát triển công nghiệp văn hóa, thay vì hoạt động đơn lẻ, HTX Du lịch và Nông nghiệp Thảo nguyên Bùi Hui ở xã Đặng Thùy Trâm được thành lập với 16 xã viên. Từ những lợi thế ngành nghề truyền thống, cộng thêm thế mạnh về nông nghiệp, HTX tập trung phát triển du lịch bền vững.

Gắn kết phát triển sản phẩm OCOP với phát triển bản sắc văn hóa truyền thống như trình diễn chiêng ba, tham quan và trải nghiệm nghề dệt thổ cẩm truyền thống, giao lưu múa, hát ta lêu, ca choi, HTX đã và đang tạo ra các sản phẩm thu hút du khách, tạo động lực thu hút đầu tư dịch vụ du lịch, phát triển thương mại.

“Từ những lợi thế sẵn có, cùng với hướng đi của HTX, xã Đặng Thùy Trâm đang phát triển mô hình kinh tế đêm tại thảo nguyên Bùi Hui, góp phần tăng thu nhập cho người dân địa phương”, Chủ tịch UBND xã Đặng Thùy Trâm Nguyễn Thị Vân cho biết.

Tận dụng các tri thức bản địa vào phát triển các ngành nghề tiểu thủ công nghiệp giúp người dân tăng thu nhập, góp phần vào việc bảo tồn và phát triển văn hóa truyền thống là một trong những định hướng trong phát triển du lịch.

Cùng với đó, hoạt động gắn kết làng nghề với các tour du lịch văn hóa, du lịch trải nghiệm góp phần đánh thức các tiềm năng nội tại. Nghề gốm Mỹ Thiện, ở xã Bình Sơn đã được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào tháng 7/2025. Gốm Mỹ Thiện có lịch sử hơn 200 năm.

Dự án “Sinh kế bền vững cho cộng đồng ven biển Bình Sơn thông qua trao quyền cho cộng đồng bảo tồn các hệ sinh thái và văn hóa tri thức bản địa trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa” do Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh phối hợp các đơn vị liên quan thực hiện, đã kết nối làng gốm Mỹ Thiện với các điểm du lịch khác trên địa bàn tỉnh, góp phần thúc đẩy giá trị văn hóa của làng gốm cổ Mỹ Thiện trong bối cảnh các làng nghề dần bị mai một.

Theo Giám đốc Sở VH-TT&DL Phạm Thị Trung, hiện nay, tỉnh ưu tiên tập trung xây dựng và phát triển đặc khu Lý Sơn, Khu du lịch Mỹ Khê trở thành trung tâm du lịch biển, đảo đặc sắc, xứng tầm điểm đến hàng đầu khu vực.

Đồng thời phát triển Khu du lịch Măng Đen thành trung tâm du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng chất lượng cao mang tầm quốc gia. Đây là 3 địa bàn có vai trò then chốt, giữ vị trí quan trọng trong chiến lược phát triển du lịch của tỉnh.

Song song đó, chú trọng phát triển du lịch liên vùng, đa dạng hóa sản phẩm du lịch, tận dụng hiệu quả tiềm năng, lợi thế từ sự kết hợp giữa biển đảo, núi rừng, cao nguyên. Chú trọng đẩy mạnh chuyển đổi số trong quảng bá, quản lý du lịch; xây dựng thương hiệu du lịch riêng biệt cho Quảng Ngãi, từng bước khẳng định vị thế của tỉnh trên bản đồ du lịch trong nước và quốc tế.

“Mỗi người dân là chủ thể và đối tượng hưởng thụ khi tham gia làm du lịch, vừa góp sức bảo tồn văn hóa truyền thống, vừa có điều kiện phát triển kinh tế, nâng cao thu nhập”, bà Phạm Thị Trung nhấn mạnh.

V.PHƯƠNG - K.NGÂN - H.TIẾN - Đ.THÀNH