Giám định cá tầm nhập khẩu: Vướng vẫn chưa được gỡ

Chỉ chờ giám định

Đầu năm 2021, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) phát đi công văn về việc kiểm soát nhập khẩu cá tầm thương phẩm dùng làm thực phẩm. Trong văn bản có đề nghị Bộ Tài chính chỉ đạo lực lượng hải quan tại các cửa khẩu trọng điểm, gồm: Hữu Nghị, Lào Cai, Móng Cái, Chi Ma, Tà Lùng... kiểm soát chặt việc nhập khẩu cá tầm về Việt Nam để đảm bảo nguồn gốc, xuất xứ và thuộc Danh mục được phép kinh doanh tại Việt Nam. Quy trình thực hiện thủ tục nhập khẩu cá tầm và các chính sách nhập khẩu liên quan đã được toàn ngành Hải quan thống nhất.

Tuy nhiên, vấn đề nằm ở chỗ, cơ quan hải quan phải cần kết luận của cơ quan giám định để quyết định thông quan hay không đối với các lô hàng. Trên thực tế trong quá trình kiểm soát nhập khẩu mặt hàng này, dù đã phát hiện nhiều trường hợp có dấu hiệu vi phạm nhưng cơ quan hải quan gặp nhiều vướng mắc trong xử lý và nguyên nhân mấu chốt là do các cơ quan giám định không chịu khẳng định.

Cá tầm thuộc Danh mục loài thủy sản được phép kinh doanh tại Việt Nam.

Vụ việc điển hình nhất chính là lô hàng cá tầm nhập khẩu của Công ty TNHH Đầu tư và XNK A.H. nhập khẩu qua Chi cục Hải quan cửa khẩu quốc tế Hữu Nghị (Lạng Sơn). Kết quả giám định của Viện Nghiên cứu nuôi trồng thủy sản I có nêu “Hàng hóa thực tế nhập khẩu của doanh nghiệp không đúng chủng loại với khai hải quan và Giấy phép nhập khẩu do Cơ quan Quản lý Cites Việt Nam cấp (tên là Cá tầm Xiberi, tên khoa học Acipenser baerii)”. Tuy nhiên kết quả giám định không xác định cá tầm nhập khẩu có thuộc Danh mục được phép kinh doanh tại Việt Nam hay không.

Cũng lô hàng này, gửi sang Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật kết luận “Hàng hóa thực tế nhập khẩu có một mẫu đúng chủng loại và 4 mẫu không đúng chủng loại với khai hải quan của doanh nghiệp là Cá tầm Xiberi (tên khoa học Acipenser baerii)”. Có điều, kết quả giám định của đơn vị này cũng không xác định cá tầm nhập khẩu có thuộc Danh mục được phép kinh doanh tại Việt Nam hay không.

Trước thực trạng này, Tổng cục Hải quan đã liên tục làm việc với một số đơn vị chuyên môn của Bộ NN&PTNT, Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật và Hiệp hội cá nước lạnh Việt Nam để bàn phương án kiểm tra, kiểm soát các lô hàng cá tầm nhập khẩu tại Lào Cai và Lạng Sơn. Các đơn vị đều khẳng định các loài cá tầm do Cơ quan quản lý CITES Việt Nam cấp giấy phép nhập khẩu và cá tầm thuộc Danh mục loài thủy sản được phép kinh doanh tại Việt Nam ban hành kèm theo Nghị định số 26/2019/NĐ-CP phải là cá tầm thuần chủng. Song, không ai đưa ra kết luận cá tầm nhập khẩu tại Cục Hải quan Lạng Sơn (đã có kết quả giám định) là con lai hay thuần chủng do không có mẫu cá tầm thuần chủng để so sánh và đoạn gen dùng để so sánh trình tự ADN là gen ty thể (di truyền theo một dòng), đồng thời cũng chưa thể xác định được giống, loài của loài cá tầm này.

Không có kết luận của cơ quan chuyên môn, đồng nghĩa cơ quan hải quan chưa đủ cơ sở để quyết định thông quan hàng hóa, hoặc xử lý đối với hành vi vi phạm của doanh nghiệp. Vậy là cá tầm cứ nằm đó “chờ”.

Chỉ thông quan khi có kết quả giám định

Sau nhiều lần trao đổi văn bản, họp trực tiếp, họp trực tuyến, cuối cùng trong một buổi đối thoại giữa các cơ quan thuộc Bộ NN&PTNT với đại diện các hộ nuôi cá tầm trong nước, lãnh đạo Tổng cục Lâm nghiệp đã kết luận: “Việc định loại chính xác là rất cần thiết, là công cụ kiểm tra hàng hóa của cơ quan Hải quan. Tổng cục Lâm nghiệp giao Cơ quan thẩm quyền quản lý CITES là đầu mối phối hợp các cơ quan khoa học CITES và đại diện các hộ dân nuôi cả tầm trong nước tiếp tục định loại cá tầm (kết hợp các phương pháp xác định hình thái với ADN)”.

Kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo để thực hiện thống nhất

Mới đây nhất, Bộ Tài chính đã có công văn kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) chỉ đạo các cơ quan chức năng có kết luận cuối cùng về giống, loài, con lai, con thuần chủng, có đúng với Giấy phép CITES đối với hàng hóa (cá tầm) nhập khẩu thuộc các tờ khai đến nay chưa được thông quan; Bộ NN&PTNT có hướng dẫn cụ thể và chỉ đạo đơn vị nghiệp vụ trực thuộc phối hợp với cơ quan Hải quan trong việc kiểm tra hàng hóa nhập khẩu có phù hợp với giấy phép CITES do Cơ quan thẩm quyền quản lý CITES Việt Nam cấp và có thuộc Danh mục loài thủy sản được phép kinh doanh tại Việt Nam hay không.

Sau kết luận này, Tổng cục Hải quan đã đề nghị Bộ NN&PTNT có hướng dẫn cụ thể về cơ quan giám định và phối hợp với cơ quan Hải quan trong việc kiểm tra hàng hóa nhập khẩu có phù hợp với giấy phép CITES do cơ quan thẩm quyền quản lý CITES Việt Nam cấp và có thuộc Danh mục loài thủy sản được phép kinh doanh tại Việt Nam hay không. Đồng thời đề nghị tạm dừng cấp Giấy phép CITES đối với cá tầm nhập khẩu cho đến khi có cơ quan xác nhận giống, loài, con lai, con thuần chủng đúng với Giấy phép CITES của cá tầm nhập khẩu.

Bộ Tài chính cũng đã có văn bản kiến nghị Bộ NN&PTNT xem xét hướng dẫn xử lý các vướng mắc phát sinh liên quan đến cá tầm nhập khẩu. Việc thông quan đối với các lô hàng cá tầm nhập khẩu được thực hiện khi có kết luận cụ thể của cơ quan chuyên môn đáp ứng yêu cầu nhập khẩu; đúng với nội dung khai báo trên tờ khai hải quan, Giấy phép CITES được cấp và thuộc Danh mục loài thủy sản được phép kinh doanh tại Việt Nam.

Trong thời gian chờ ý kiến của các bộ, ngành, Tổng cục Hải quan yêu cầu các đơn vị địa phương tiếp tục thực hiện nghiêm chính sách quản lý và thủ tục nhập khẩu cá tầm, cũng như quy trình lấy mẫu giám định các lô cá tầm nhập khẩu. Tức là, chỉ được thông quan sau khi có kết quả giám định xác định hàng hóa nhập khẩu đúng với khai hải quan, Giấy phép CITES và thuộc Danh mục loài thủy sản được phép kinh doanh tại Việt Nam.