Giao thông trong kỷ nguyên AI, cần chuẩn bị thế nào?

AI sẽ mang đến bước tiến nào cho giao thông Việt Nam? Cần chuẩn bị những gì cho công tác quản lý trước cuộc cách mạng trí tuệ nhân tạo?

Trên hành trình đi làm hàng ngày, anh Đỗ Ngọc Sơn, ở phường Vĩnh Tuy, Hà Nội phải đối mặt với ùn tắc tại nút giao Minh Khai - Times City. Anh Sơn cho rằng, bên cạnh lượng phương tiện lớn và ý thức một bộ phận người tham gia giao thông còn kém, thì chu kỳ đèn tín hiệu cũng là một yếu tố cần được xem xét:

"Đèn tín hiệu giao thông hiện tại vẫn đang dùng đèn xanh - đỏ đếm giây bình thường. Thực tế khi tắc đường, nó phải linh hoạt thêm số giây đỏ, số giây xanh bao nhiêu để phù hợp. AI sẽ giúp việc tham gia giao thông tốt hơn, và những người sử dụng AI có đủ thời gian để làm việc khác, thay vì việc phải chờ đèn tín hiệu và tắc đường".

AI được kỳ vọng sẽ thay đổi toàn diện hệ thống giao thông Việt Nam, không chỉ giúp giảm ùn tắc và nâng cao an toàn, mà còn mở đường cho những công nghệ mang tính đột phá (Ảnh minh họa - Gemini AI)

Cùng với ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong đào tạo lái xe ô tô, AI đang đặt những “bước chân” đầu tiên trong công tác quản lý giao thông tại Việt Nam. Cục Cảnh sát giao thông, Bộ Công an đang xây dựng 34 trung tâm quản trị, ứng dụng AI để giám sát, xử lý vi phạm giao thông 24/7. Hiện, AI đã có thể nhận diện được khoảng 20 hành vi vi phạm và liên tục được phát triển, bao gồm cả ô tô và xe máy.

Từ gọi xe công nghệ, chỉ đường trên bản đồ số đến thanh toán phí tự động,… công nghệ đã len lỏi vào nhịp sống giao thông mỗi ngày. Với đà tiến vượt bậc của trí tuệ nhân tạo, AI được nhiều người tham gia giao thông kỳ vọng sẽ giúp đường phố bớt căng thẳng, đi lại thuận tiện, an toàn hơn.

"Tôi thấy hiện tại các tuyến đường chính hay bị tắc ùn vào giờ tan tầm vì mình chưa có cập nhật trực tuyến. Google Maps thì chỉ báo ùn tắc thôi, nhưng ví dụ như ngập hay sự cố phát sinh thì chưa cập nhật kịp. Tôi thấy AI đang ứng dụng khá phổ biến trong tất cả các lĩnh vực. Giao thông nếu áp dụng được thì khoảng 2 năm tới, càng sớm càng tốt cho người dân".

"Nếu áp dụng được AI về phạt nguội thông qua các phương tiện, thiết bị thông minh thì sẽ rất tốt. Thứ nhất, mọi người sẽ luôn có ý thức là tôi luôn được giám sát. Thứ hai, AI cũng sẽ hỗ trợ rất nhiều cho các lực lượng chức năng. Họ sẽ điều khiển hoặc quản lý tập trung, dễ dàng và đơn giản hơn. Việc truy xuất dữ liệu, thông tin cũng sẽ minh bạch hơn".

"Theo tôi được biết, AI trong việc xe tự lái rất tốt. Nhưng thực ra nó chưa đồng bộ. Nếu đồng bộ được cả đường, đèn tín hiệu và người tham gia giao thông thì AI sẽ phát huy rất tốt".

Theo PGS. TS. Trần Minh Quang, Trưởng Bộ môn Hệ thống thông tin khoa học và kỹ thuật máy tính, Trường đại học Bách Khoa, Đại học Quốc gia TP.HCM, AI đang trở thành một trong những giải pháp hữu hiệu để xử lý tự động các vấn đề lớn, trong đó có giao thông.

"Hình ảnh, dữ liệu camera, dữ liệu về giọng nói, hoặc thậm chí chúng ta cũng có thể phân tích các dữ liệu trên các mạng xã hội. Công nghệ AI sẽ giúp phân tích và xác định được những mẫu giao thông một cách tự động và xác định được những mẫu thông tin giao thông nào là phù hợp những người dân cụ thể trên giao lộ hoặc là những lộ trình giao thông cụ thể, từ đó giúp cho quá trình cung cấp thông tin một cách chính xác, kịp thời và hiệu quả hơn. Trong tương lai, tôi mong rằng chúng ta có những cơ chế để xây dựng lộ trình phát triển AI trong giao thông cũng như các lĩnh vực khác".

Cục Cảnh sát giao thông, Bộ Công an đang xây dựng 34 trung tâm quản trị, ứng dụng AI để giám sát, xử lý vi phạm giao thông 24/7 (Ảnh - VOV)

Xa hơn, AI được kỳ vọng sẽ thay đổi toàn diện hệ thống giao thông Việt Nam. Theo chuyên gia công nghệ thông tin và an ninh mạng, TS. Đoàn Trung Sơn, với lĩnh vực đào tạo và quản lý lái xe, trí tuệ nhân tạo sẽ góp phần chuẩn hóa quy trình, hạn chế tiêu cực và nâng cao chất lượng tài xế. Với các hệ thống điều phối giao thông thông minh, việc dự báo ùn tắc, quản lý luồng phương tiện theo thời gian thực sẽ giúp giảm ùn tắc, tai nạn và nâng cao an toàn.

Không dừng lại ở đó, AI còn mở đường cho những công nghệ mang tính đột phá như xe tự hành, phương tiện kết nối thông minh hay logistic đô thị tối ưu. Hình ảnh những chiếc xe buýt tự động hay hệ thống vận tải hàng hóa được AI quản lý có thể trở thành hiện thực trong vài năm tới, góp phần thay đổi bộ mặt đô thị.

Tuy nhiên, trí tuệ nhân tạo không chỉ hứa hẹn cơ hội mà còn tiềm ẩn nhiều rủi ro với giao thông đô thị nếu thiếu sự chuẩn bị kỹ càng từ cơ quan quản lý.

Nhà báo Hoàng Đức Long, Trưởng Phòng Sản xuất thông tin đa phương tiện, Trung tâm Nội dung số và truyền thông, Thông tấn xã Việt Nam cho rằng: "Lợi ích mà công nghệ AI mang lại, rõ ràng chúng ta thấy hàng ngày rồi. Tuy nhiên, nó cũng sẽ xuất hiện rất nhiều nguy cơ tiềm ẩn. Ví dụ, ứng dụng vào những phần mềm tự lái xe mà chúng ta không kiểm soát thì có thể gây ra tai nạn.

Đã có vụ xe tự lái của Uber gây tai nạn chết người do người giám sát không chú ý, không quản lý chặt chẽ mà hoàn toàn bỏ mặc cho AI. Chúng ta cần phải có một khung pháp lý rõ ràng, đặc biệt, nó phải cập nhật liên tục. Cần phải rõ trách nhiệm của rất nhiều bên: nhà đầu tư, nhà phát triển các dự án về AI cho đến người dùng cuối".

Đồng tình quan điểm này, TS. Đoàn Trung Sơn cho rằng, công tác quản lý cần đi trước một bước để giao thông Việt Nam, một lĩnh vực luôn nhận được sự quan tâm đặc biệt của người dân, không bị chậm nhịp trong cuộc cách mạng trí tuệ nhân tạo:

"Trước hết là một khung pháp lý và tiêu chuẩn phù hợp với AI trong giao thông, đặc biệt là xe tự lái, dữ liệu giám sát. Kế đến là hạ tầng số, hệ thống cảm biến, camera IoT, mạng 5G, 6G để AI có dữ liệu chính xác và kịp thời. Song song đó, việc đào tạo nhân lực từ kỹ sư AI giao thông đến cán bộ quản lý là yếu tố then chốt. Ngoài ra, cần chú trọng đến an ninh mạng và bảo mật dữ liệu, bởi hệ thống giao thông thông minh nếu bị tấn công sẽ gây ra hậu quả rất nghiêm trọng".

Một hệ thống pháp luật đồng bộ, cập nhật sẽ là tấm ''bản đồ'' định hướng, giúp doanh nghiệp và người dân yên tâm, đồng thời tạo căn cứ vững chắc cho lực lượng chức năng (Ảnh minh họa - Gemini AI)

AI không còn là công nghệ trong phim khoa học viễn tưởng. Từ hệ thống giao thông đô thị đến sát hạch lái xe, trí tuệ nhân tạo đang dần trở thành bạn đồng hành, đóng góp nhiều hơn vào sự an toàn, minh bạch và hiệu quả.

Dưới góc nhìn của Ban VOV Giao thông Quốc gia, giao thông Việt Nam đang bước vào thời điểm bản lề, thời điểm mà nếu biết tận dụng công nghệ thì chúng ta hoàn toàn có thể xây dựng những hệ sinh thái di chuyển văn minh trong tương lai.

Những tuyến đường ngột ngạt vì ùn tắc, những chiếc xe chen chúc nhau từng mét đường cùng tiếng còi inh ỏi,… là hình ảnh thường thấy ở các đô thị Việt Nam. Trong bối cảnh ấy, AI xuất hiện như một chiếc “chìa khóa” đa năng thông minh, có thể mở lối cho giao thông trở lại trật tự, nhịp nhàng và hiệu quả hơn. Đó là một kỷ nguyên mới, nơi từng nút giao, từng tuyến phố được quản trị bởi dữ liệu thời gian thực và những thuật toán dự đoán chính xác.

Nhìn ra thế giới, trí tuệ nhân tạo trong giao thông không còn xa lạ. Singapore đã xây dựng hệ thống điều tiết giao thông dựa trên AI, giúp giảm ùn tắc bằng cách điều chỉnh đèn tín hiệu theo lưu lượng phương tiện. Hàn Quốc ứng dụng AI trong quản lý bãi đỗ xe và giám sát phương tiện công cộng. Còn Mỹ và châu Âu đang thử nghiệm xe tự lái trên quy mô lớn. Việt Nam không thể đứng ngoài cuộc chơi ấy, nhất là khi tốc độ đô thị hóa và số lượng phương tiện cá nhân vẫn đang tăng nhanh chóng.

Hãy thử hình dung về một thành phố, nơi mỗi phương tiện là một “mắt xích” của hệ thống dữ liệu khổng lồ, nơi xe buýt không người lái vận hành chính xác đến từng phút, xe tự hành chở hàng nối đuôi nhau trên cao tốc, và đèn tín hiệu thay đổi theo nhịp giao thông thực tế.

Nhìn sâu hơn, việc đưa AI vào giao thông còn mang ý nghĩa xây dựng niềm tin xã hội. Một hệ thống sát hạch lái xe minh bạch sẽ khích lệ người dân tin vào chất lượng đào tạo. Một mạng lưới giám sát thông minh sẽ giảm sự tùy tiện trong xử lý vi phạm. Một hệ thống vận tải thông minh sẽ giúp người dân cảm nhận rõ hiệu quả từ tiền thuế mà mình đang đóng góp.

Đó là giấc mơ xa vời hay tương lai sắp hiện diện? Điều này phụ thuộc vào tư duy và sự quyết tâm của nhà quản lý. Việt Nam hoàn toàn có thể tiến tới nếu bắt đầu ngay từ những bước nhỏ như ứng dụng AI trong đào tạo lái xe, kết nối dữ liệu giao thông, hay xây dựng hành lang pháp lý vững chắc.

Trước hết, hành lang pháp lý cần rõ ràng và tiên phong để dẫn dắt công nghệ. Trên thực tế, việc hoạch định chính sách về các công nghệ mới ở Việt Nam vẫn còn chậm. Do đó, việc sớm xây dựng những quy định chi tiết về AI không chỉ mở đường cho đổi mới mà còn ngăn ngừa rủi ro, giữ công nghệ phát triển trong quỹ đạo an toàn.

Việt Nam cần tiếp cận quy hoạch theo hướng thiết kế đồng bộ từ đầu để tạo nên một đô thị được ''lập trình'' thông minh, thay vì ''vá víu'' hạ tầng rồi gắn thêm công nghệ (Ảnh minh họa - Gemini AI)

Với AI trong giao thông, một hệ thống pháp luật đồng bộ, cập nhật sẽ là tấm “bản đồ” định hướng, giúp doanh nghiệp và người dân yên tâm, đồng thời tạo căn cứ vững chắc để lực lượng chức năng giám sát, xử lý và bảo vệ quyền lợi cộng đồng.

Tiếp đó là sự đồng bộ giữa quy hoạch đô thị và giải pháp công nghệ. AI sẽ chỉ phát huy sức mạnh khi có “đất diễn”, với hệ thống đường xá hiện đại, cao tốc kết nối trơn tru, phương tiện công cộng phát triển và bãi đỗ xe thông minh. Thay vì “vá víu” hạ tầng rồi gắn thêm công nghệ, ngay từ bây giờ, Việt Nam cần tiếp cận quy hoạch theo hướng thiết kế đồng bộ từ đầu để tạo nên một đô thị được “lập trình” thông minh.

Về công nghệ, để AI hoạt động hiệu quả, cần xây dựng mạng lưới cảm biến và camera thông minh phủ khắp tuyến đường, kết nối dữ liệu giữa cơ quan quản lý, doanh nghiệp vận tải và người dân. Cùng với đó là các chuẩn an toàn dữ liệu và cơ chế bảo mật nghiêm ngặt, tránh nguy cơ rò rỉ thông tin.

Song song với thiết kế đồng bộ, “bài toán” tài chính cần được định hình từ sớm. Bởi đầu tư cho hệ thống AI giao thông không hề đơn giản, đòi hỏi nguồn vốn lớn để xây dựng hạ tầng dữ liệu, mạng lưới cảm biến, trung tâm điều hành thông minh và nâng cấp đường sá. Vì vậy, cần một cơ chế tài chính linh hoạt, huy động cả nguồn lực công và tư, khuyến khích doanh nghiệp công nghệ, các quỹ đầu tư tham gia. Nếu chỉ trông chờ ngân sách thì quá trình chuyển đổi số trong giao thông sẽ chậm và dễ bỏ lỡ thời cơ vàng.

AI cũng đòi hỏi một lực lượng lao động mới, nơi cảnh sát giao thông trở thành người điều phối số, giáo viên dạy lái xe trở thành nhà huấn luyện công nghệ cao,… Các trường dạy nghề, đại học và cơ quan chức năng cần cập nhật chương trình đào tạo để hình thành đội ngũ kỹ sư, nhà quản trị và nhân viên vận hành có khả năng kết hợp công nghệ với thực tiễn.

Bên cạnh đó, các chiến dịch tuyên truyền nâng cao ý thức người dân là điều không thể thiếu. Công nghệ sẽ vô nghĩa nếu con người thiếu kỷ luật và thiếu chia sẻ trên đường.

Trí tuệ nhân tạo đã đặt những “bánh xe” đầu tiên lên hành trình giao thông Việt Nam. Vấn đề còn lại là chúng ta có đủ quyết tâm và tầm nhìn để lăn tiếp bánh xe ấy hay không. Nếu bỏ lỡ cơ hội thì chúng ta có thể tiếp tục loay hoay giữa những dòng xe lộn xộn, nhưng nếu chớp đúng thời cơ thì AI có thể mở lối cho giao thông Việt Nam sang một con đường mới: trật tự, an toàn và hiện đại.

Minh Hiếu/VOV-Giao thông