Giữ mãi những thanh âm với núi rừng

Những thanh âm mộc mạc ấy không chỉ làm say lòng người nghe, mà còn là cách người Bahnar gìn giữ và trao truyền tình yêu với núi rừng, với văn hóa cha ông.

Thanh âm của tình yêu và cuộc sống

Sáng sớm ở làng T2 (xã Kim Sơn), sương phủ mờ triền núi, tiếng gà rừng vọng giữa thung sâu hòa cùng âm thanh rộn ràng của núi rừng thức giấc. Từ ngôi nhà sàn của nghệ nhân Đinh Văn Rất (63 tuổi), tiếng đàn, tiếng chiêng cùng lời hát vang lên dặt dìu, mời gọi khách phương xa.

Nghệ nhân Đinh Văn Rất (bìa phải) và nghệ nhân Đinh Thị Ngành (giữa) cùng trình bày bài hát Nhờ có Đảng. Ảnh: D.Đ

Nhiều nghệ nhân, người dân các làng lân cận đã tề tựu từ sớm. Người cầm đàn bầu, đàn 2 dây, tiêu, lơng khơng, chiêng; người gõ nhịp, hát theo điệu quen thuộc.

Các nghệ nhân nữ ngồi xen kẽ, vừa nghe vừa gõ nhẹ, rồi cùng ngân vang các bài: Lên rẫy; Tình yêu đối đáp; Bộ đội hành quân; Tiếng chiêng mùa khô; Ơn Đảng, ơn Nhà nước, ơn Bác Hồ… Tiếng đàn, lời hát cùng hòa vào nhau, tạo nên không gian âm nhạc sống động, kể lại những câu chuyện xưa của rừng, của làng và những mùa rẫy no ấm.

Vừa hát xong một bài, nhấp ngụm trà nóng, nghệ nhân Đinh Thị Ngành (65 tuổi, làng T2) kể, những bài hát này tôi học từ khi còn nhỏ, được các bà, các mẹ trong làng truyền dạy lại, chứ không có sách vở gì.

Kể từ đó, mỗi lần lên nương cùng mẹ hay những lúc nhàn rỗi, ngồi bên khung dệt vải, tôi vừa làm vừa ngân nga, nhập tâm vào từng lời ca, từng câu hát lúc nào không hay.

“Âm nhạc như hơi thở của làng mình vậy. Mỗi bài hát không chỉ kể chuyện lao động, tình cảm, nhớ đến Bác Hồ, mà ở đó còn dạy tôi phải biết trân trọng rừng núi, trân trọng truyền thống của tổ tiên, cha ông mình đã dày công để lại. Bởi vậy, khi còn tiếng hát, tiếng đàn thì hồn làng, hồn của người Bana vẫn được gìn giữ, phát huy"-bà Ngành tâm sự.

Ở một góc khác, nghệ nhân Đinh Văn Rất cùng vài người chỉnh dây cho chiếc đàn bầu. Ông Rất nói, đàn bầu của người Bahnar gồm 2 phiên bản 6 dây và 12 dây, làm từ lõi dây điện, thắng xe đạp hoặc dây đàn ghi-ta; thân đàn làm từ lồ ô, gắn 1-2 quả bầu khô khoét rỗng ruột, tạo âm thanh trong trẻo, vang xa. Người chế tác phải hiểu lịch sử, ý nghĩa nhạc cụ, có khả năng cảm âm và tình yêu sâu đậm với âm nhạc dân tộc.

Còn già làng Đinh Sinh (84 tuổi, làng T2) chia sẻ: “Chơi đàn k’ni (hay còn gọi là “đàn tình yêu” hoặc “đàn Goong”) khó lắm, khi kéo dây phải vừa ngậm, vừa há miệng để âm thanh ngân vang khắp gian nhà, rồi mới điều chỉnh nốt. Dù xã hội có nhiều nhạc cụ hiện đại, nhưng chúng tôi vẫn giữ nhạc cụ truyền thống trong lễ hội, lễ cúng gia đình”.

Bảo tồn di sản âm nhạc

Các nghệ nhân và người dân ở các làng của xã Kim Sơn đều bày tỏ sự lo lắng và nhận định rằng, thế hệ trẻ ngày nay dần xa rời các giá trị văn hóa truyền thống, trong đó có âm nhạc của người Bahnar.

Những thanh âm trầm bổng, nhịp cồng chiêng, tiếng đàn bầu, t’rưng, k’ni… nếu không được gìn giữ, sẽ chỉ còn trong ký ức các già làng, người say mê. Mất đi âm nhạc cũng là mất kho tàng tri thức, kỹ năng và bản sắc văn hóa cộng đồng.

Các nghệ nhân, người dân cùng quây quần chơi nhạc cụ truyền thống, hát dân ca trong một buổi sinh hoạt. Ảnh: D.Đ

Nhận thức tầm quan trọng của việc gìn giữ, các nghệ nhân như ông Đinh Văn Rất, bà Đinh Thị Ngành cùng người dân tích cực truyền dạy thanh thiếu niên tại các làng về những điệu múa, bài dân ca, lịch sử và ý nghĩa các nhạc cụ truyền thống.

Họ hướng dẫn cách chơi đàn thành thạo, đưa giá trị văn hóa vào đời sống hằng ngày và các lễ hội, với hy vọng những giai điệu xưa sẽ ngân vang mãi với núi rừng.

Anh Đinh Điu (33 tuổi, làng T1) cho hay: “Từ nhỏ, tôi đã được các già làng, nghệ nhân hướng dẫn chơi preng, pră, cồng chiêng. Mỗi lần đánh đàn, tôi hiểu hơn nhịp sống, câu chuyện và tập tục của dân tộc mình, đồng thời truyền cảm hứng cho bạn trẻ trân trọng và giữ gìn giá trị truyền thống”.

Còn anh Đinh Văn Nghiêm (30 tuổi, làng T6) nói: “Khi học từng điệu đàn, từng nhịp chiêng, tôi mới thấy âm nhạc Bahnar không chỉ là giai điệu mà còn chứa đựng lịch sử, phong tục và tri thức truyền qua bao thế hệ. Học đàn và ngân vang bài hát dân gian giúp tôi kết nối sâu sắc với núi rừng và tổ tiên, giữ ký ức, phong tục và niềm tự hào dân tộc”.

Có thể nói, bảo tồn và truyền dạy âm nhạc truyền thống là cách gìn giữ bản sắc độc đáo của người Bahnar, nuôi dưỡng tình yêu quê hương, lòng tự hào dân tộc.

Nếu không duy trì, những giai điệu xưa, kỹ năng chơi đàn và giá trị tinh thần sẽ dần mai một. Việc giữ gìn âm nhạc truyền thống là trách nhiệm chung, cần sự đồng lòng của nghệ nhân và cộng đồng.

Ông Lê Quang Thắng-Trưởng Phòng Văn hóa-Xã hội xã Kim Sơn-nhìn nhận, âm nhạc dân gian Bahnar là phần quan trọng trong đời sống tinh thần và là tài sản quý giá của kho tàng văn hóa Việt Nam.

Mới đây, Phòng đã đăng ký với Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch để có cơ chế bảo tồn làng nghề và hỗ trợ nghệ nhân biết chơi nhạc cụ truyền thống trên địa bàn. Đồng thời, tham mưu cho xã phương án mở rộng các lớp dạy nhạc cụ, dân ca truyền thống, khuyến khích thanh niên tham gia vào các hoạt động văn hóa dân gian.

“Chúng tôi mong muốn âm nhạc truyền thống hiện diện trong đời sống hằng ngày, trong lễ hội và sinh hoạt cộng đồng. Khi thế hệ trẻ trải nghiệm và yêu mến, những giai điệu xưa sẽ tiếp tục vang lên, nối dài hành trình giữ gìn bản sắc văn hóa Bahnar”-ông Thắng nhấn mạnh.

DUY ĐĂNG