Sách Việt bước vào 'thời xa xỉ'

Giữa cơn lốc số hóa, chính những người khách hàng đặc biệt này đang cứu văn hóa đọc khỏi bị nuốt chửng.

Sách giấy phân khúc cao đắt khách

Ấn bản mới của cuốn Trần Dần - Thơ sẽ tái xuất vào cuối tháng 10/2025 do Công ty Cổ phần Văn hóa và Truyền thông Nhã Nam khai thác bản quyền. Trong lần tái bản này, đơn vị phát hành giới hạn 1.000 bản đặc biệt (bìa cứng, cạnh nhũ vàng), và ngay sau khi thông báo, toàn bộ 1.000 bản đã được đặt hết.

Bản phổ thông bìa mềm sẽ ra mắt năm 2026. Trong bản đặc biệt, hình thức giữ gần như nguyên bản ấn bản đầu tiên (bìa tranh do chính nhà thơ Trần Dần vẽ) nhưng có tinh chỉnh nhỏ để đồng bộ với bộ sách kỷ niệm của đơn vị. Nội dung giữ lại hầu hết tác phẩm lần in đầu, và bổ sung “36 thở dài”, sáng tác ẩn dụ về nỗi khổ của kiếp người. Thông tin được ông Trần Trọng Văn, con trai cả của Trần Dần, xác nhận.

Việc 1.000 cuốn sách “không phải loại dễ đọc” được đặt hết trong thời gian ngắn khiến những người làm sách như được tiêm thêm một liều lạc quan. “Nó cho thấy độc giả Việt vẫn sẵn sàng đón nhận những tác phẩm có chiều sâu. Đây cũng là tín hiệu đáng mừng cho thị trường sách chất lượng cao, dù giữa thời bão hòa thông tin và thói quen đọc đang thay đổi từng ngày”, một nhà phân phối sách chia sẻ.

Theo thống kê, mỗi năm ngành xuất bản nước ta tung ra hơn 400 triệu bản sách, nhưng trong đó sách giáo khoa và sách tham khảo đã chiếm khoảng 300 triệu bản. Điều này đồng nghĩa, nếu lấy phần còn lại chia cho khoảng 100 triệu dân thì mỗi người chỉ đọc khoảng 1 cuốn sách/năm.

Về vấn đề này, nhà thơ Trần Đăng Khoa bình luận: “Bấy lâu nay, trên các hãng truyền thông, không ít học giả cứ băn khoăn về văn hóa đọc. Có người tỏ ra bi quan. Có người hoàn toàn tuyệt vọng. Hình như người Việt đã mất thói quen đọc sách? Đó là dấu hiệu suy vong đáng lo sợ.

Tuy nhiên, nếu bảo người Việt không đọc sách, hoặc rất ít người đọc sách, thì tôi lại nghi ngờ. Hình như cũng không phải thế. Nếu chẳng còn ai đọc sách nữa, thì người ta in sách ra để làm gì”?

Trong một khảo sát quy mô nhỏ do nhóm Reader thực hiện, kết quả cho thấy bức tranh đọc sách hiện nay phân hóa rõ rệt. Bên cạnh số đông thú nhận “rất lâu rồi chưa đọc hết một cuốn sách”, vẫn có những người duy trì thói quen mua sách giấy đều đặn mỗi tháng.

Đáng chú ý hơn là sự xuất hiện của nhóm độc giả đặc biệt: những người sưu tầm bản giới hạn, bản đặc biệt, nhóm này đang giữ vai trò chủ chốt trong một phân khúc sách riêng.

Lấy ví dụ, năm 2021, phiên đấu giá trực tuyến bản đặc biệt Bố già (Mario Puzo) do Đông A phát hành đã khép lại với mức giá kỷ lục 260 triệu đồng, chỉ sau khoảng một giờ, thu hút hơn 100 lượt trả giá.

Cùng năm, bản chữ A của Việt Nam sử lược (Trần Trọng Kim) được đấu giá và chốt ở 140,5 triệu đồng. Trước đó, một bộ sách trúc chỉ về Huế, chế tác hoàn toàn thủ công, cũng được các nhà sưu tầm trả tổng cộng hơn 100 triệu đồng trong một sự kiện năm 2020. Điều này có nghĩa là dù thị trường đại chúng có thể trầm lắng, nhưng phân khúc sách nghệ thuật và bản đặc biệt lại trở nên sôi động nhờ những độc giả, sưu tầm viên am hiểu, sẵn sàng chi trả cao.

Truyện Kiều lần đầu tiên sử dụng kỹ thuật in lún trên giấy dó truyền thống, và chỉ có một loại ấn bản duy nhất là S100.

Ở đây, cũng cần phải nói thêm rằng, rất nhiều cuốn sách bản giới hạn hay bản đặc biệt hiện nay chủ yếu là tái bản về nội dung, chỉ được làm mới ở hình thức. Phần lớn trong số đó là những tác phẩm đã quen thuộc với độc giả, được khoác lên “chiếc áo” mới bằng bìa da, giấy mỹ thuật hay hộp gỗ sang trọng.

Vì thế, khi nói đến sách đặc biệt, không thể hiểu rằng nội dung bên trong luôn mang giá trị đặc biệt hay có tính phát hiện học thuật. Theo nhà nghiên cứu xuất bản Trần Hoàng Vũ, “nhiều ấn bản đặc biệt hiện nay thành công ở phần trình bày hơn là phần chữ. Độc giả sưu tầm chúng như một món đồ nghệ thuật, chứ không hẳn vì tri thức mà cuốn sách chứa đựng”.

Đã có thị trường sách quý

Thị trường sách giới hạn, sách quý, sách hiếm mới nở rộ ở Việt Nam khoảng 10 năm đổ lại đây. Theo giải thích của nhà sưu tầm Nguyễn Phan Quý: “Sách giới hạn (limited edition) là những ấn phẩm được in với số lượng hạn chế, có số thứ tự hoặc ký hiệu riêng để xác định độ hiếm…

Không ít ấn phẩm sau khi phát hành đã tăng giá mạnh trên thị trường. Đây là một trong những loại sách dễ dàng được mua đi bán lại, giống như một dạng cổ phiếu tiềm năng.

Ngoài ra còn có những cuốn sách bản đặc biệt (bản S) được thiết kế tỉ mỉ, trau chuốt với chất liệu cao cấp cũng rất được giới sưu tầm ưa thích. Sách bản S có nhiều phân nhánh khác nhau, có thể chia ra thành các bản như: sách đặc biệt (S100) với số lượng in chỉ 100 cuốn/tựa; sách giới hạn (S365, S500 hay S1.000). Mỗi cuốn sách được phát hành đều được đóng số riêng và có Ex libris (dấu sở hữu sách) để bạn đọc ghi dấu ấn cá nhân, do đó là duy nhất”.

Cũng theo ông Quý, người mua sách trong phân khúc đặc biệt thường là người có khả năng chi trả cao hơn, có mục đích sưu tầm hoặc trưng bày, hoặc đầu tư hơn là chỉ đọc thông thường. Họ có thể là trí thức, nhà sưu tầm, người làm việc trong lĩnh vực văn hóa, có thú chơi sách đẹp, hoặc doanh nhân yêu sách.

Đi đầu trong lĩnh vực chế tác sách quý, hiếm ở Việt Nam hiện nay có thể kể đến Công ty Cổ phần Văn hóa Đông A. Tại trưng bày 20 năm S100 Đông A (2005-2025), đơn vị này trong lần giới thiệu S100 Truyện Kiều in Letter Press (in lún) trên giấy dó truyền thống Bắc Ninh, khâu gáy theo lối Coptic với mũi khâu đôi hai màu chỉ và bìa sách làm từ chất liệu sơn mài, gây ấn tượng về cả thị giác lẫn xúc giác cho người sử dụng.

Ấn bản S100 thứ hai của năm 2025 là Lịch sử Việt Nam bằng hình được in bốn màu trên giấy Magic Fabric Ivory 120 gsm. Đây là lần đầu tiên, Đông A áp dụng lối làm bìa theo phong cách Đan Mạch, rất được các nhà sưu tầm ưa chuộng.

Ông Trần Đại Thắng (Giám đốc Đông A) chia sẻ: “Nhóm giữ sách, tức những người sưu tầm, yêu sách bản đặc biệt thực ra không đông, nhưng họ là những người có sức ảnh hưởng lớn đến định hướng làm sách của chúng tôi.

Chính họ là người thúc đẩy các nhà làm sách phải nghiêm túc hơn với từng chi tiết, từ chất liệu bìa, loại giấy, đến kỹ thuật khâu gáy hay cách đóng hộp. Mỗi khi một ấn bản giới hạn ra mắt, họ sẵn sàng săn lùng, đặt mua ngay dù giá cao, và sự trân trọng ấy tạo nên một thị trường riêng”.

Lý giải về sự “quý” của những cuốn sách bản đặc biệt, nhà sưu tầm Nguyễn Phan Quý cho rằng, giá trị của chúng nằm ở ba yếu tố chính: Thứ nhất, sự khan hiếm và tính độc quyền: nhiều ấn bản đặc biệt được in số lượng rất hạn chế, đánh số thứ tự rõ ràng, tạo cảm giác độc nhất.

Thứ hai, giá trị sưu tầm và đầu tư: sách bản đặc biệt hoàn toàn có thể tích trữ như một khoản đầu tư, không ít ấn phẩm sau khi phát hành đã tăng giá mạnh trên thị trường.

Thứ ba, sách bản đặc biệt thường được đầu tư kỹ lưỡng về chất liệu: từ da thật, lụa, giấy mỹ thuật đến kỹ thuật đóng thủ công, mang lại trải nghiệm thẩm mỹ vượt xa sách phổ thông.

Hạnh Đỗ/Tiền Phong