Gỡ khó chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù, nâng tầm hợp tác quốc tế.
Thảo luận về dự án Luật chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù, các đại biểu đều nhất trí cần ban hành dự án luật, đồng thời đề xuất nhiều giải pháp quan trọng nhằm tháo gỡ vướng mắc hiện hành, đồng thời kiến nghị hoàn thiện hành lang pháp lý theo hướng nhân đạo, rõ ràng và phù hợp với yêu cầu hội nhập sâu rộng, góp phần nâng tầm hợp tác quốc tế.
Ngày 23/6, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 9, thảo luận về dự án Luật chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù, các đại biểu đều nhất trí cần ban hành dự án luật, đồng thời đề xuất nhiều giải pháp quan trọng nhằm tháo gỡ vướng mắc hiện hành; đồng thời, kiến nghị hoàn thiện hành lang pháp lý theo hướng nhân đạo, rõ ràng và phù hợp với yêu cầu hội nhập sâu rộng, góp phần nâng tầm hợp tác quốc tế.
Hoàn thiện pháp luật về chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù
Phát biểu tại tổ, đại biểu Dương Bình Phú (đoàn Phú Yên) khẳng định sự cần thiết ban hành Luật Chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù nhằm hoàn thiện pháp luật về chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù theo hướng nhân đạo, toàn diện, cụ thể, đồng bộ, thống nhất, khả thi, ổn định; thúc đẩy hợp tác quốc tế trong chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù; giúp bảo đảm tốt hơn quyền con người của người đang chấp hành án phạt tù; góp phần hoàn thiện cơ sở pháp lý cho việc ký kết và thực hiện các điều ước quốc tế về chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù.
Góp ý cụ thể, về văn bản yêu cầu chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù ở nước ngoài về Việt Nam và các tài liệu kèm theo (Điều 18), đại biểu Dương Bình Phú phân tích: Theo quy định tại khoản 2 Điều 18, các tài liệu liệt kê từ điểm a đến điểm k được hiểu là bắt buộc phải có. Tuy nhiên, nhiều tài liệu chỉ có tính tham khảo, không bắt buộc (như các tài liệu tại điểm d, i, k). Do đó, đại biểu đề nghị cơ quan soạn thảo rà soát lại bảo đảm thống nhất, cân nhắc chia tài liệu thành hai loại: bắt buộc và không bắt buộc. Bên cạnh đó, đại biểu đề xuất bổ sung tài liệu có thông tin về nơi thường trú, nơi thường trú cuối cùng của người được chuyển giao, làm căn cứ xác định tòa án có thẩm quyền xem xét yêu cầu chuyển giao.
Đại biểu Dương Bình Phú phát biểu tại tổ.
Về quyết định tiếp nhận người đang chấp hành án phạt tù ở nước ngoài về Việt Nam (Điều 22), đại biểu cho rằng khoản 1 chưa quy định về thời gian để TAND yêu cầu cơ quan có thẩm quyền của nước chuyển giao làm rõ những điểm chưa rõ trong hồ sơ, cũng như thời hạn trả lời của cơ quan nước chuyển giao. Đại biểu đề nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu, bổ sung quy định này nhằm bảo đảm chặt chẽ, minh bạch. Đồng thời, đề nghị cân nhắc bổ sung thẩm quyền thụ lý hồ sơ yêu cầu chuyển giao cho TAND cấp tỉnh nơi người được đề nghị chuyển giao có mối quan hệ cộng đồng bên cạnh TAND cấp tỉnh nơi thường trú cuối cùng, trong trường hợp không xác định được nơi thường trú cuối cùng hoặc người được đề nghị chuyển giao không thường trú tại Việt Nam.
Đối với việc tiếp tục chấp hành án phạt tù tại Việt Nam (Điều 27), đại biểu nhận định: Khoản 2 dự thảo luật quy định việc thực hiện thi hành án phạt tù đối với người được tiếp nhận về Việt Nam trong trường hợp nhận được thông báo về quyết định giảm thời hạn chấp hành án phạt tù, tha tù, tha tù trước thời hạn có điều kiện, đặc xá, đại xá hoặc các quyết định tư pháp khác của nước chuyển giao, dẫn đến việc giảm thời hạn chấp hành án hoặc trả tự do cho người đó. Nội dung này liên quan đến nhiều văn bản pháp luật như Luật Thi hành án hình sự năm 2019, Luật Đặc xá năm 2018. Tuy nhiên, dự thảo hiện mới quy định chung về nguyên tắc, chưa làm rõ thẩm quyền, quy trình, thủ tục và căn cứ thực hiện. Vì vậy, đại biểu đề nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu bổ sung quy định cụ thể, bảo đảm thực hiện đồng bộ, minh bạch.
Bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của người bị chuyển giao
Đại biểu Lê Thị Song An (đoàn Long An) bày tỏ sự đồng tình và thống nhất cao với sự cần thiết của dự án luật này, coi đây là bước đi quan trọng nhằm tháo gỡ những bất cập trong thi hành Luật Tương trợ tư pháp năm 2007, đặc biệt trong lĩnh vực chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù.
Về phạm vi điều chỉnh (Điều 1), đại biểu đề nghị mở rộng không chỉ giới hạn trong việc chuyển giao giữa Việt Nam và các quốc gia có quan hệ hợp tác, mà cần bao quát cả các trường hợp đặc biệt phát sinh trong thực tiễn. Cụ thể, dự thảo luật cần quy định rõ các trường hợp như: người có quốc tịch kép; người không quốc tịch nhưng đang chấp hành án phạt tù tại Việt Nam hoặc có liên quan đến Việt Nam; và người phạm tội chưa xác định rõ quốc tịch.
Đại biểu Lê Thị Song An phát biểu tại tổ.
“Việc bổ sung các trường hợp này là cần thiết nhằm bảo đảm tính toàn diện và khả thi của luật trong quá trình thực thi; đồng thời, phản ánh đúng bản chất của hợp tác quốc tế trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, di cư xuyên biên giới ngày càng phức tạp. Đặc biệt, các trường hợp này thường gây khó khăn trong xác định cơ quan có thẩm quyền chuyển giao hoặc tiếp nhận, cũng như căn cứ pháp lý để xử lý, nếu không được quy định cụ thể sẽ dễ phát sinh vướng mắc, tranh chấp hoặc bỏ ngỏ trách nhiệm pháp lý”- đại biểu Lê Thị Song An nhấn mạnh.
Về nguyên tắc chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù (Điều 4), đại biểu cho rằng, cần bổ sung và làm rõ nguyên tắc nhân đạo, tôn trọng quyền con người và các cam kết quốc tế mà Việt Nam là thành viên trong toàn bộ quá trình xây dựng và thực thi Luật. Việc chuyển giao không chỉ hướng tới mục tiêu hợp tác quốc tế mà còn phải đặt con người làm trung tâm, bảo đảm các quyền và lợi ích hợp pháp của người bị chuyển giao theo các chuẩn mực pháp lý quốc tế về nhân quyền.
Bên cạnh đó, đại biểu Lê Thị Song An cũng đề nghị bổ sung nguyên tắc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của thân nhân người bị chuyển giao, nhất là trong các vấn đề liên quan đến việc cung cấp thông tin, bảo hộ lãnh sự, quyền thăm gặp, và hỗ trợ pháp lý. Việc bổ sung nguyên tắc này không chỉ thể hiện tính nhân văn của pháp luật mà còn phù hợp với tinh thần bảo vệ gia đình và các mối quan hệ xã hội thiết yếu.
Ngoài ra, đại biểu cũng đề xuất bổ sung quy định về nguyên tắc áp dụng pháp luật vào Điều 4 trong trường hợp có xung đột giữa pháp luật quốc gia và điều ước quốc tế liên quan đến việc chuyển giao. Theo đại biểu, dự thảo luật hiện chưa làm rõ thứ tự ưu tiên áp dụng pháp luật khi phát sinh sự khác biệt. Do đó, cần quy định rõ: trong trường hợp có sự khác biệt, ưu tiên áp dụng điều ước quốc tế, trừ trường hợp pháp luật Việt Nam có quy định bảo đảm quyền lợi cao hơn cho người bị kết án. "Việc bổ sung nguyên tắc này không chỉ phù hợp với tinh thần của Luật Điều ước quốc tế và Hiến pháp năm 2013, mà còn góp phần nâng cao uy tín, trách nhiệm của Việt Nam trong quan hệ hợp tác tư pháp hình sự" - đại biểu nhấn mạnh.
Góp ý vào Điều 34 về tiếp nhận đơn xin chuyển giao của người đang chấp hành án phạt tù tại Việt Nam, đại biểu Lê Thị Song An đề nghị bổ sung quy định về việc người thân của người nước ngoài đang chấp hành án phạt tù tại Việt Nam (bao gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi) có nguyện vọng được chuyển giao phải có đơn xin chuyển giao gửi đến Bộ Công an hoặc cơ quan có thẩm quyền của nước nhận. Điều này nhằm bảo đảm quyền quyết định của người đang chấp hành án phạt tù, đồng thời thông báo nguyện vọng của gia đình để người này xem xét.
Đại biểu cũng nhấn mạnh, do tính chất liên ngành và phức tạp của hoạt động chuyển giao (bao gồm cả yếu tố pháp lý, hành chính và ngoại giao), đại biểu cho rằng, việc xác định rõ trách nhiệm của từng cơ quan trong từng giai đoạn (tiếp nhận yêu cầu, thẩm định hồ sơ, ra quyết định chuyển giao, tổ chức thi hành…) là hết sức cần thiết. Điều này sẽ góp phần tăng cường hiệu quả thực thi luật, bảo đảm tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và phối hợp liên thông giữa các cơ quan nhà nước trong khuôn khổ hợp tác quốc tế về thi hành án hình sự.
