Gỡ nút thắt đất đai trong cổ phần hóa

Để thực hiện hiệu quả quyết định này, trong thời gian tới việc cổ phần hóa (CPH) DNNN và thoái vốn nhà nước tại DN cần tạo sự chuyển biến tích cực, mạnh mẽ, bảo đảm thực chất, hiệu quả, khả thi, công khai, minh bạch, đúng pháp luật, không làm mất thương hiệu…

Công nhân Tập đoàn Dầu khí Việt Nam vận hành hệ thống khai thác dầu thô. Ảnh: Huy Hùng

Cổ phần hóa vẫn chậm

Dù giai đoạn 2016 - 2020, Chính phủ đã ban hành 30 Nghị định, 3 Nghị quyết, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành 5 Quyết định, các bộ đã ban hành 19 Thông tư, tập trung vào cơ chế, chính sách về CPH, thoái vốn tại DNNN cho phù hợp với hệ thống luật mới ban hành, hoàn thiện cơ chế… Tuy nhiên, kết quả CPH DNNN không đạt được kế hoạch đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt...

Theo Cục Tài chính DN (Bộ Tài chính), tính đến ngày 31/12/2020, lũy kế giai đoạn 2016 - 2020 cả nước đã có 180 DN được cấp có thẩm quyền phê duyệt phương án CPH, với tổng giá trị DN là 489.690 tỷ đồng, trong đó giá trị vốn nhà nước là 233.792 tỷ đồng. Trong số đó chỉ có 39/128 DN thuộc danh mục CPH theo Công văn số 991/TTg-ĐMDN ngày 10/7/2017 và Quyết định số 26/2019/QĐ-TTg ngày 15/8/2019 của Thủ tướng Chính phủ (đạt 30% kế hoạch giai đoạn 2017 - 2020).

Số DN chưa hoàn thành CPH trong năm 2020 là 89 DN. Các DNNN hiện còn chiếm khoảng 0,08% số lượng, 7% tổng tài sản, 10% vốn chủ sở hữu của toàn bộ DN đang hoạt động trong cả nước; chiếm khoảng 25,78% tổng vốn sản xuất, kinh doanh và 23,4% giá trị tài sản cố định và đầu tư tài chính dài hạn của các DN đang hoạt động có kết quả sản xuất, kinh doanh.

Nguyên nhân của sự chậm trễ là do các DN trong diện CPH hầu hết là các đơn vị lớn, tình hình tài chính phức tạp, sở hữu nhiều đất đai. Trong khi đó, một số cơ chế, chính sách được ban hành, sửa đổi, hoàn thiện theo hướng chặt chẽ, nhất là trong lĩnh vực đất đai khiến DN thực hiện CPH phải thực hiện nhiều quy trình, thủ tục, mất nhiều thời gian do lịch sử pháp lý đất đai phức tạp; sự phối hợp giữa các cơ quan hữu quan trong lập, phê duyệt phương án sắp xếp lại, xử lý nhà, đất còn chậm và chưa tốt; một số quy định còn chưa rõ ràng và linh hoạt cũng khiến các địa phương “ngại” phê duyệt phương án sử dụng đất…

Tháo gỡ cách nào?

Theo Nghị quyết số 60/2018/QH14, các cơ quan chức năng cần tăng cường rà soát diện tích đất của các DNNN, hoàn thành việc cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Thực hiện việc xác định giá đất cụ thể phù hợp với quy định của Luật Đất đai để xác định đúng giá trị quyền sử dụng đất vào giá trị DN CPH, tính đúng, tính đủ tiền thuê đất của DN, tránh thất thu cho ngân sách nhà nước.

Quản lý chặt chẽ, tăng cường giám sát, thanh tra, kiểm tra việc sử dụng đất của DN sau CPH, bảo đảm tuân thủ phương án sử dụng đất đã được phê duyệt. Trường hợp được cấp có thẩm quyền cho phép chuyển mục đích sử dụng đất khác với phương án đã được phê duyệt thì tổ chức thu hồi và đấu giá công khai theo quy định của pháp luật; nghiêm túc thu hồi đất đối với các trường hợp vi phạm pháp luật về đất đai.

Quán triệt và bám sát nguyên tắc này, thì đất có nguồn gốc CPH sẽ được xử lý theo hai hướng: Hoặc tính đúng, tính đủ giá trị quyền sử dụng đất và triển khai phương án CPH theo quy trình đã định; không tính giá đất vào giá trị DN khi CPH, mà trả đất về lại nhà nước để sử dụng cơ chế thuê đất hoặc đấu giá quyền sử dụng đất sau khi cổ phần xong.

Bên cạnh việc tiếp tục hướng dẫn cách thức xác định giá đất cụ thể (cả thuê và giao) theo quy định của Luật Ðất đai năm 2013, nếu thực hiện tốt việc tách quá trình xử lý liên quan đến đất đai ra khỏi quá trình CPH DNNN sẽ tạo hướng khả thi và hiệu quả cao trong giải bài toán khó nhất liên quan đến xác định giá trị quyền sử dụng đất và lợi thế kinh doanh của các DNNN cần CPH đang nắm giữ những diện tích đất ở vị trí đẹp trong khu đô thị và cả ở những khu vực hẻo lánh khó xác định giá trị trường.

Tránh định giá giá trị DNNN sai khi xây dựng phương án CPH DNNN và giảm thiểu tình trạng cán bộ sợ, né tránh, đùn đẩy trách nhiệm, không dám quyết định, khi có vướng mắc liên quan đến vấn đề xử lý đất đai… Từ đó, giúp đẩy nhanh tiến độ và giảm rủi ro trong CPH DNNN. Hài hòa lợi ích, ngăn chặn thất thoát tài sản công và tối ưu hóa các nguồn lực về đất đai, thương hiệu của DN. Đồng thời, bảo đảm quyền tự chủ trong hoạt động của DNNN theo nguyên tắc thị trường.

TS Nguyễn Minh Phong