Hiện tượng 'soi' phát âm tiếng Anh trên mạng: Hệ quả của tâm lý sính ngoại, mặc cảm

Theo Thạc sĩ Đinh Ngọc Long, cần phân biệt rõ giữa lỗi ngữ âm mang tính hệ thống và vô tình phạm lỗi khi nói nhanh (slip up). Lỗi hệ thống là những sai sót lặp đi lặp lại, thường xuất phát từ việc hiểu sai kiến thức ngữ âm, không được chỉnh sửa kịp thời hoặc hình thành thói quen lâu ngày.

Ngược lại, slip up chỉ là những lỗi phát sinh khi nói quá nhanh, bị vấp hoặc mất tập trung; chúng xảy ra ngẫu nhiên và người nói có thể tự điều chỉnh ngay sau đó. Accent (ngữ điệu) là yếu tố tự nhiên của mỗi người, phụ thuộc vùng miền hoặc đặc điểm cơ địa, không được xem là lỗi.

Hiện tượng “khen tây - chê ta” là do đâu?

Mặc dù hành động chỉ trích nhau trên mạng khá phổ biến, một nghịch lý vẫn tồn tại: người Việt nói tiếng Anh thường bị chê "phát âm sai, accent nặng", trong khi người nước ngoài nói tiếng Việt lại nhận nhiều lời khen "dễ thương". Trao đổi với phóng viên về hiện tượng này, Thạc sĩ Đinh Ngọc Long cho rằng:

"Đây là hệ quả của tâm lý sính ngoại, mặc cảm, không thừa nhận những mặt tốt của nước mình, đứng núi này trông núi nọ. Người Việt có xu hướng kỳ vọng cao với đồng bào vì nhiều điểm chung về văn hóa và tính cách, trong khi năng lực và điều kiện học tiếng Anh mỗi người khác nhau, dẫn đến cạnh tranh và phán xét. Ngược lại, khi thấy người nước ngoài nói tiếng Việt như một "sinh vật lạ" hay "hiện tượng hiếm", thì có cách nhìn khoan dung, cởi mở hơn".

Theo Thạc sĩ Long, bên cạnh yếu tố tâm lý, sự khắt khe với người Việt chủ yếu bắt nguồn từ thiếu hiểu biết về ngữ học và cách đánh giá năng lực ngôn ngữ. Khi chỉ nhìn thấy lỗi bề mặt như phát âm, người học có xu hướng phán xét thay vì tìm hiểu các khía cạnh sâu hơn như tư duy, lập luận, kiến thức văn hóa…

Học tiếng Anh để thi và giao tiếp có thể song hành với nhau

"Hai mục đích học này có thể song hành với nhau. Học ngoại ngữ là học cả con người, văn hóa, ngữ học của họ. Khi thấu hiểu thế giới văn hóa và ngôn ngữ của 1 nước thì khi thi sẽ có đủ kiến thức để đạt điểm cao", thầy Long chia sẻ.

Thầy cũng chia sẻ một câu chuyện về bài kiểm tra Speaking (kỹ năng nói) của một bạn học sinh lớp 11, bạn đã không trả lời được câu hỏi liên quan đến từ "gentleman". Từ này có gốc từ tiếng Pháp "gentil" dùng để chỉ tầng lớp đàn ông thuộc giới quý tộc. Ngay cả khi không biết chi tiết lịch sử từ này, nếu hiểu về văn hóa của những "gentleman" Anh, người học vẫn có thể mô tả văn hóa ứng xử, đặc trưng của họ và từ đó đưa ra câu trả lời phù hợp. Ngược lại, nếu chỉ hiểu theo nghĩa từ vựng hẹp là "quý ông", người học sẽ khó triển khai ý nghĩa rộng hơn của khái niệm này.

Thạc sĩ Đinh Ngọc Long chia sẻ thêm: "Nhận thức chung của xã hội ngày nay thiên về học để thi và lấy điểm là chính. Nên có sự gay gắt với những lỗi mà người khác mắc phải. Mà thực ra, việc chê bai một người luôn dễ hơn chỉ ra những điểm tốt của họ để học hỏi".

Mạng xã hội là con dao hai lưỡi

Theo Thạc sĩ Đinh Ngọc Long, người học ngoại ngữ nên coi mạng xã hội như một hoạt động giải trí, không nên gắn thành tích học tập với thương hiệu cá nhân. Việc này dễ khiến họ trở thành mục tiêu soi mói, bị đánh giá xem có "xứng" với những thành tích đã công bố hay không.

"Chúng ta nên cởi mở, học hỏi lẫn nhau nhiều hơn. Tôi biết có người phát âm sai cũng nhiều nhưng vẫn dành ra cả tiếng đồng hồ mổ xẻ, soi mói từng lỗi phát âm của bạn Huy. Cần thiết hơn là dành những lời bình luận để hỏi thêm kinh nghiệm và kiến thức từ những người giỏi hơn mình.

Trách nhiệm của giảng viên và giáo viên trước hết là khuyến khích học sinh được sai và được sửa, cùng thảo luận để tiến bộ, thay vì phê phán chỉ để thỏa mãn cái tôi cá nhân. Khi sinh viên được phép sai và được khuyến khích lên tiếng, những sai sót của giảng viên nếu có cũng trở thành cơ hội để mọi người cùng rút kinh nghiệm. Việc học không phải là quá trình một chiều, bởi giảng viên cũng có thể học từ chính sinh viên của mình. Tôi là người dạy biên phiên dịch, trong quá trình tiếp xúc truyền thông của giới trẻ, có nhiều thuật ngữ và xu hướng mới mà tôi không thể nắm bắt hết; đó chính là những điểm cho thấy sự học hỏi hai chiều giữa giảng viên và sinh viên".

Chuyên gia đề xuất định hướng đổi mới phương pháp dạy và học, nhằm giúp học sinh tiếp nhận tầm kiến thức nhất định về ngôn ngữ, khơi gợi sự hứng thú, ham muốn học hỏi để các em sử dụng ngôn ngữ một cách tự tin hơn:

"Các chương trình dạy và học ngoại ngữ nói chung, không chỉ tiếng Anh, cần phải hiểu rõ hơn về nền tảng của một ngoại ngữ là gì để dạy và học một cách chính xác.

Vì ngoại ngữ là phương thức biểu đạt văn hóa và con người của một dân tộc, do đó muốn hiểu được ngoại ngữ và giao tiếp được phải hiểu họ là ai, hiểu cách hình thành nền văn hóa, văn học và cách hình thành ngữ học của họ như ngày nay.

Nếu chỉ nhìn vào ngoại ngữ qua 4 kỹ năng nghe - nói - đọc - viết hay ngữ pháp, từ vựng, trói buộc mọi thứ vào những con điểm mà không đánh giá được độ hiểu biết, kiến thức của học sinh thì không thể giúp các em giao tiếp tự tin được".