Hoài niệm về những thành phố khi không tổ chức cấp huyện

Tôi chưa bao giờ cảm nhận được sự phát triển như vũ bão của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ. Tương tự như vậy là cảm nhận về sự thay đổi đến chóng mặt của hiện tượng này, hiện tượng kia trong xã hội. Nghe vậy rồi tự nhủ ấy là người ta nói như vậy, còn thực hư ra sao thì mình không rõ. Đại khái cũng giống như nghe hoài vài thứ, thấy quen quen, nhưng cũng chỉ vậy thôi.

Nhưng từ độ vài ba tháng trở lại đây, cái như vũ bão, cái như chóng mặt kiểu ấy quả thực đã hiển hiện đâu đây trong tôi khi bàn, nghe và chứng kiến những gì đang diễn ra với cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy.

Nếu như việc sắp xếp lại các bộ, cơ quan ngang bộ, các tổ chức bên trong các bộ và tương ứng với nó là các tổ chức hành chính ở các tỉnh thời gian qua là bước 1 của cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy thì bước 2 đang được khẩn trương chuẩn bị với câu chuyện nhập tỉnh, không tổ chức huyện và nhập xã.

Và nếu như bước 1 mang lại cho tôi nhiều sự phấn khích, vui mừng thì bước 2 có vẻ như sẽ mang lại cho tôi nhiều hoài niệm. Hoài niệm về những thứ một thời thân quen bỗng tự nhiên mờ đi. Biết làm sao được, thời cuộc và cuộc sống riêng tư nhiều khi phải thích ứng vì sự phát triển chung của đất nước.

Vậy cho nên, ta cứ hoài niệm…

TP Bắc Ninh. Ảnh minh họa: Hoàng Hà

Bố mẹ tôi là bộ đội chống Pháp, gặp và lấy nhau trong quân đội tại Hạ Hòa, Phú Thọ và do đó chị tôi tên là Hạ còn tôi tên là Hòa. Những cái tên được đặt gợi nhớ về địa danh nơi chị em tôi sinh ra. Nay mai, không biết tôi có phải thay đổi mục nơi sinh trong căn cước công dân hay không?

Rồi cũng có lúc nghĩ sao người Việt mình cứ nặng về câu chuyện quê hương bản quán đến vậy. Có đủ các loại hội đồng hương. Quê ở đâu là câu hỏi người Việt thường đặt ra.

Quê tôi Nam Định, nhưng chỉ ít tháng nữa có thể quê tôi là tên một tỉnh khác. Thời gian đầu, ai cũng có tâm lý níu kéo để hoài niệm chút quê hương và lâu dần mới có thể quen với tên quê mới.

Đến đây lại chợt nhớ đến việc đổi tên Bộ Nội vụ Cộng hòa Liên bang Đức bên tít trời tây, bởi không phải chỉ ta mới luôn nhớ quê hương, bản quán, mà tây đôi khi cũng vậy. Suốt một thời gian dài từ 1949 đến 2017, Đức luôn có Bộ Nội vụ Liên bang.

Năm 2018, bộ này được đổi tên thành Bộ Nội vụ Liên bang, Xây dựng và Quê hương và từ năm 2021 đổi thành Bộ Nội vụ Liên bang và Quê hương. Không phải vô cớ mà có thêm 2 chữ Quê hương vào tên bộ này.

Nên giữ các thành phố thuộc tỉnh là một loại đơn vị hành chính cơ sở

Sự hoài niệm lại càng lớn hơn khi nghĩ về các thành phố ở ta. Chẳng nhẽ từ nay cái tên gọi thành phố chỉ còn được dùng cho các thành phố trực thuộc trung ương, cụ thể là các thành phố: Hà Nội, Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ và Huế.

Gần 100 thành phố còn lại sẽ không còn gọi là thành phố? Sự hoài niệm trong tôi dường như cứ văng vẳng đâu đây. Thành phố Hạ Long, thành phố Vinh, thành phố Đồng Hới, thành phố Hội An, thành phố Nha Trang, thành phố Đà Lạt… Mỗi tên gọi lại gợi đến biết bao nỗi nhớ, biết bao dấu ấn làm nên bản sắc và cái chất riêng có của nó.

Thời xa xưa, con người ta sinh sống, định cư dần hình thành ra xóm làng, thôn bản… Đã làm gì có đô thị, có thành phố. Mãi sau này, mới hình thành ra những khu định cư vốn chủ yếu trước kia là xã thuộc vùng nông thôn, nay biến đổi không còn mang nhiều nét đặc trưng của xã là sản xuất nông nghiệp mà là thủ công nghiệp, thương nghiệp, dịch vụ…

Những khu định cư này dần với sự phát triển được công nhận là đô thị, là thành phố. Quyền được mang tên thành phố đánh dấu bước chuyển cơ bản từ đơn vị hành chính nông thôn sang đơn vị hành chính đô thị.

Cho dù chỗ này, chỗ kia bằng mọi cách giữ lại tên gọi cho đơn vị hành chính mới, ví dụ như phương án phường Hạ Long, phường Đồng Hới, phường Đà Lạt… nhưng điều đó không làm thay đổi câu chuyện tên gọi thành phố đã không còn.

Mặt khác cũng còn phải tính đến thì tương lai. Với sự phát triển, với quá trình đô thị hóa trong 10, 20 năm tới sẽ không sinh ra thêm một thành phố mới nào chăng? Hay chúng ta lại bằng lòng nếu có thì nó sẽ mang tên phường gì đó cũng được!

Để khắc phục sự dị biệt và sự hoài niệm lãng đãng kiểu này, tôi chợt nghĩ đến phương án hạ sách nhưng có lẽ lại là "thượng sách" trong mô hình chính quyền địa phương 2 cấp đang gấp rút được chuẩn bị và triển khai. Đó là vẫn giữ thành phố là một loại đơn vị hành chính cơ sở.

Theo đó, Bộ Nội vụ nên đưa vào dự thảo Luật Chính quyền địa phương sửa đổi điểm b Điều 1 về Đơn vị hành chính: “Đơn vị hành chính dưới cấp tỉnh gồm: Thành phố, xã, phường, đặc khu tại hải đảo (sau đây gọi chung là cấp cơ sở)”.

Thà rằng hạ cấp còn hơn không tồn tại. Như vậy các thành phố như Hạ Long, Đồng Hới, Quy Nhơn, Nha Trang, Đà Lạt… vẫn tiếp tục tồn tại, nhưng đành chấp nhận là cấp cơ sở và đương nhiên sẽ "nhận" thêm một số thẩm quyền khác hẳn với một phường bình thường khác.

Tiến sĩ Đinh Duy Hòa