Hướng đi nào cho sầu riêng Đắk Lắk?

Tăng trưởng “nóng” và những tín hiệu cảnh báo

Từ 32.000ha năm 2015, diện tích sầu riêng Việt Nam đã mở rộng gấp khoảng 6 lần, đạt gần 180.000ha vào năm 2024, sản lượng vượt 1,5 triệu tấn. Trong đó, Đắk Lắk giữ vị trí dẫn đầu với hơn 38.800ha, chiếm gần 22% tổng diện tích cả nước, sản lượng đạt 360.000 tấn.

Kim ngạch xuất khẩu năm 2024 cán mốc 3 tỷ USD, đưa sầu riêng thành mặt hàng nông sản chủ lực, đặc biệt được ưa chuộng tại thị trường Trung Quốc.

Thế nhưng, sự phát triển nhanh chóng đang kéo theo nhiều hệ lụy. Chỉ trong 4 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc sụt giảm mạnh: giảm 71,3% về lượng và 74% về kim ngạch. Thị phần của Việt Nam giảm từ 42,1% xuống chỉ còn 28,2%.

Nguyên nhân đến từ việc Trung Quốc siết chặt kiểm soát chất lượng, yêu cầu kiểm nghiệm 100% lô hàng, đồng thời đình chỉ hàng loạt mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói do vi phạm quy chuẩn an toàn thực phẩm.

Các địa phương đang đối mặt với sự mất cân đối giữa tốc độ mở rộng diện tích và năng lực sản xuất bền vững.

Tại Hội nghị phát triển ngành hàng sầu riêng bền vững tổ chức ngày 24/5/2025 ở Đắk Lắk, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy cảnh báo: “Nếu không tái cơ cấu kịp thời, ngành sầu riêng có thể đánh mất niềm tin từ thị trường và làm tổn hại uy tín nông sản Việt Nam”.

Còn theo ông Nguyễn Thiên Văn, quyền Chủ tịch UBND tỉnh Đắk Lắk, địa phương đang đối mặt với sự mất cân đối giữa tốc độ mở rộng diện tích và năng lực sản xuất bền vững. Tỷ lệ vùng trồng, cơ sở đóng gói được cấp mã số còn thấp. Ứng dụng khoa học - công nghệ còn hạn chế. Liên kết chuỗi lỏng lẻo, cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ. Đặc biệt, có tình trạng gian lận mã số vùng trồng, vi phạm về an toàn thực phẩm.

Trước thực trạng đó, Bộ trưởng Đỗ Đức Duy nhấn mạnh: “Sự vào cuộc đồng bộ giữa trung ương, địa phương và doanh nghiệp là chìa khóa để giữ vững thị trường xuất khẩu”.

Cũng tại hội nghị phát triển ngành hàng sầu riêng bền vững, ông Đỗ Đức Duy cho biết đã cùng với chính quyền các địa phương triển khai hàng loạt biện pháp nhằm tổ chức lại sản xuất, tăng cường quản lý, kiểm soát chất lượng sản phẩm sầu riêng theo chuỗi, từ khâu sản xuất, đến sơ chế, đóng gói, xuất khẩu. Đồng thời, chủ động làm việc với cơ quan chức năng của nước nhập khẩu để tháo gỡ khó khăn, khơi thông dòng chảy xuất khẩu sầu riêng và đã đạt được những kết quả tích cực bước đầu.

Trong đó, ngày 21/5/2025, Tổng cục Hải quan Trung Quốc đã chính thức phê duyệt bổ sung 829 mã số vùng trồng và 131 mã số cơ sở đóng gói sầu riêng của Việt Nam được xuất khẩu vào thị trường này, tạo thuận lợi cho vụ xuất khẩu sầu riêng năm 2025.

Kiên quyết chuẩn hóa và minh bạch hóa sản xuất

Trước nguy cơ “tăng trưởng nóng” nhưng thiếu bền vững, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang xây dựng thông tư hướng dẫn quản lý mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói với yêu cầu kỹ thuật nghiêm ngặt, từ canh tác đến kiểm soát dư lượng. Dự kiến, một đoàn công tác sẽ làm việc trực tiếp với phía Trung Quốc để tháo gỡ những tồn đọng trong kiểm tra, thông quan và truy xuất nguồn gốc.

Bên cạnh đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề nghị các địa phương tăng cường truyền thông, phổ biến quy định mới tới người dân, doanh nghiệp để đảm bảo quy trình sản xuất đồng bộ và minh bạch.

Tại cuộc họp ngày 30/5/2025 giữa Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Đắk Lắk với Hiệp hội Sầu riêng Đắk Lắk, nhiều giải pháp được thảo luận nhằm tháo gỡ khó khăn trong sản xuất và xuất khẩu.

Các doanh nghiệp đang vấp phải rào cản từ quy định kiểm tra Cadimi (Cd) và chất vàng O - những chỉ tiêu kiểm dịch mới từ Trung Quốc

Theo Hiệp hội, năm 2024, diện tích sầu riêng của tỉnh đạt 37.381ha, sản lượng 318.000 tấn; dự kiến năm 2025 tăng thêm 20%. Tuy nhiên, doanh nghiệp đang vấp phải rào cản từ quy định kiểm tra Cadimi (Cd) và chất vàng O - những chỉ tiêu kiểm dịch mới từ Trung Quốc. Để giải quyết, Hiệp hội đã phối hợp Viện Khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên nghiên cứu, đánh giá mức độ tồn dư hai chất này trong canh tác để đưa ra biện pháp khắc phục.

Mặt khác, việc ứng dụng công nghệ số để giám sát mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói cũng đang được triển khai nhằm đảm bảo tính minh bạch trong truy xuất nguồn gốc.

Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Đắk Lắk Nguyễn Văn Hà yêu cầu Hiệp hội lựa chọn 10-15 doanh nghiệp tiêu biểu để thí điểm xây dựng chuỗi giá trị sầu riêng. Song song đó, Sở sẽ thành lập tổ công tác chuyên ngành, làm việc với địa phương, nghiên cứu chính sách hỗ trợ doanh nghiệp; đồng thời, đẩy mạnh tuyên truyền quy định nhập khẩu đến nông dân, thương lái và doanh nghiệp.

Để nâng cao chất lượng và năng lực cạnh tranh, các chuyên gia đề xuất xây dựng đề án phát triển sầu riêng chất lượng cao, lấy Đắk Lắk làm trung tâm. Theo đó, cần đẩy mạnh đầu tư kho lạnh, logistics, trung tâm kiểm nghiệm - kiểm dịch tại chỗ nhằm rút ngắn thời gian, giảm chi phí và kiểm soát chất lượng trước khi xuất khẩu.

Sầu riêng Đắk Lắk đang có cơ hội lớn để bứt phá, nhưng đi cùng đó là áp lực phải thay đổi, phải chuyên nghiệp và minh bạch hơn. Việc hình thành chuỗi liên kết khép kín, từ sản xuất đến tiêu thụ, sẽ là con đường ngắn nhất để khẳng định thương hiệu sầu riêng Đắk Lắk trên bản đồ thế giới.

Công Thái