Hướng tới NetZero, nông nghiệp ĐBSCL đang chuyển mình để thích ứng

Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp vùng ĐBSCL tạo nền tảng vững chắc cho nông nghiệp xanh, hiện đại. Theo PGS-TS Mai Văn Trịnh, Viện trưởng Viện Nông nghiệp và Môi trường, để đảm bảo minh bạch và đủ điều kiện tham gia thị trường carbon, Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao áp dụng hệ thống MRV (đo lường – báo cáo – thẩm định). Hệ thống giúp xác định phát thải cơ sở, theo dõi quy trình canh tác và chứng minh mức giảm phát thải dựa trên dữ liệu kiểm chứng.

Quy trình MRV gồm 6 bước: Chuẩn bị dữ liệu, đăng ký, xác định phát thải cơ sở, giám sát, xác minh, tính toán và báo cáo. Khi tuân thủ đúng quy trình sẽ giúp nâng giá trị hạt gạo, tăng thu nhập nông dân và đáp ứng tiêu chuẩn của các thị trường khó tính như EU.

Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp đang mở ra bước ngoặt cho nông nghiệp xanh, hiện đại ở ĐBSCL

"MRV ở đây thể hiện được 5 đặc điểm là đảm bảo tính minh bạch và tin cậy, hai là cung cấp cơ sở dữ liệu chính xác để ra quyết định, tức là chúng ta muốn giảm phát thải khí nhà kính thì chúng ta phải biết được phát thải là bao nhiêu và muốn giảm phát thải bao nhiêu thì chúng ta phải dùng phương pháp gì. Thứ ba cần thiết về cơ chế tài chính về carbon. Trong đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp đã có các hoạt động có thể được tính ở trong giảm phát thải sau này" - PGS-TS Mai Văn Trịnh chia sẻ.

Ông Nguyễn Quốc Mạnh, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ NN&PTNT), cho biết, quy trình kỹ thuật áp dụng cho vùng chuyên canh lúa chất lượng cao thuộc Đề án 1 triệu ha. Quy trình gồm ba phần: kỹ thuật canh tác, quản lý thu hoạch, sau thu hoạch và xử lý rơm rạ; trong đó quản lý nước và rơm rạ là hai khâu quyết định mức giảm phát thải.

Ở khâu canh tác, quy trình bổ sung nhiều điểm mới gồm cày và phơi ải vụ đông xuân; các vụ còn lại xới, trục; ruộng phải san phẳng bằng laser với độ chênh không quá 5 cm để chủ động điều tiết nước. Giống sử dụng 70–80 kg/ha đến năm 2028 và giảm dưới 70 kg/ha sau 2028. Hạt giống được vùi nông 0,1–0,3 cm. Quy trình cũng cho phép dùng thiết bị bay không người lái để sạ hàng nhằm tăng tính đồng đều.

Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp vùng ĐBSCL tạo nền tảng vững chắc cho nông nghiệp xanh

Theo ông Nguyễn Quốc Mạnh, trong bón phân, quy trình khuyến cáo giảm 10–15% lượng đạm vụ hè thu và thu đông, kết hợp bón trong lúc gieo để hạn chế thất thoát; khuyến khích dùng phân chậm tan và bảng so màu lá. Về nước, áp dụng tưới “ướt khô xen kẽ” từ giai đoạn đẻ nhánh, mỗi lần rút nước bảo đảm ruộng khô tối thiểu 3 ngày; trước thu hoạch rút nước 7–15 ngày. Về xử lý rơm rạ, quy trình yêu cầu tuyệt đối không đốt và không vùi rơm trong ruộng ngập nước, rơm khô có thể làm nấm, thức ăn chăn nuôi, đệm lót sinh học hoặc nguyên liệu điện sinh khối.

Ông Mạnh nêu rõ: "Về phía Cục Trồng trọt sau khi 2 năm triển khai chúng tôi đưa ra quy trình, đối tượng áp dụng có mở rộng ra là câu lạc bộ và tổ hợp tác. Quy trình này công bố thì ghi rất rõ phạm vi quy trình này được áp dụng cho vùng chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp thuộc đề án 1 triệu ha".

Đề án hướng tới nâng cao thu nhập cho người dân

Thực hiện Đề án 1 triệu ha đến năm 2030, TP. Cần Thơ dự kiến đạt diện tích 170.000 ha. Bà Nguyễn Thị Giang, Phó Giám đốc Sở NN&MT cho biết, năm nay thành phố triển khai 104.500 ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp, đồng thời rà soát hệ thống thủy lợi, đẩy mạnh tuyên truyền và tập huấn cho 191 hợp tác xã, tổ hợp tác tham gia vùng sản xuất theo đề án.

Về quy trình đánh giá phát thải MRV, TP. Cần Thơ triển khai theo từng bước qua hệ thống khuyến nông. Thành phố đã xây dựng 12 mô hình thí điểm, mỗi mô hình từ 50 ha trở lên, giúp giảm phát thải 2–12 tấn CO2/ha. Từ kết quả này, thành phố đang nhân rộng mô hình, tập huấn và chỉ đạo thực hiện đồng bộ theo hai quy trình kỹ thuật do Bộ NN&MT công bố.

Từ năm 2024 đến nay, các mô hình thí điểm tại An Giang đã khẳng định hiệu quả rõ rệt, giúp nông dân tăng lợi nhuận so với sản xuất truyền thống. Hiện tỉnh đã xây dựng các mô hình và sẽ triển khai đồng bộ quy trình giảm phát thải khí nhà kính (MRV) cùng quy trình sản xuất lúa chất lượng cao, phát thải thấp vùng ĐBSCL, điều chỉnh lượng giống và các chỉ tiêu kỹ thuật theo hướng cơ giới hóa, nhằm tạo nền tảng bền vững đến năm 2030.

Ông Trần Thanh Hiệp, Phó Giám đốc Sở NN&MT An Giang cho biết, việc điều chỉnh quy trình phù hợp thực tiễn, giúp nâng cao năng suất, giảm chi phí và tăng tính bền vững. Việc triển khai thí điểm đo phát thải MRV được đánh giá là bước tiến quan trọng để hoàn thiện các mô hình giảm phát thải lúa. Với diện tích đăng ký trong Đề án đạt 351.360 ha, An Giang cam kết thực hiện lộ trình giảm phát thải và sẽ phối hợp chặt chẽ với Bộ NN&MT trong triển khai.

"Những vùng nguyên liệu đáp ứng từ việc đo tín chỉ để giảm phát thải, đây là một trong những việc để chúng ta thực hiện với thế giới là vùng nguyên liệu lúa gạo của ĐBSCL đang đi theo lúa giảm phát thải. Đó là một tín hiệu từ nội dung này, như vậy giá trị mang lại cao hơn và đời sống của bà con nông dân thuận lợi hơn" - ông Hiệp nhấn mạnh.

Khi tuân thủ đúng quy trình sẽ giúp nâng giá trị hạt gạo, tăng thu nhập nông dân

Bộ NN&MT cho biết, hai cơ sở pháp lý quan trọng, gồm quy trình canh tác bền vững và quy trình thí điểm đo đếm phát thải (MRV), hiện đã được ban hành, tạo nền tảng pháp lý vững chắc để triển khai đồng bộ từ trung ương đến địa phương. Hiện các địa phương đã đăng ký 399.000 ha áp dụng quy trình canh tác bền vững trong vụ đông xuân 2025–2026, vượt xa chỉ tiêu ban đầu.

Theo Thứ trưởng Bộ NN&MT Trần Thanh Nam, quy trình canh tác bền vững được xây dựng từ năm 2023 dựa trên kinh nghiệm quốc tế, tập trung vào ba nội dung cốt lõi: giảm lượng giống gieo sạ, quản lý nước theo kỹ thuật AWD và xử lý rơm rạ. Mặc dù việc giảm lượng giống xuống 60 kg/ha còn khó khăn, nhiều vùng đã đạt dưới 70 kg/ha. Về rơm rạ, các mô hình tái sử dụng làm nấm, phân hữu cơ hay thức ăn chăn nuôi bước đầu cho kết quả khả quan, nhờ sự phối hợp với doanh nghiệp.

Thứ trưởng Trần Thanh Nam đề nghị các Sở NN&MT triển khai đồng loạt trên diện tích đã đăng ký, bám sát quy trình và phối hợp giải quyết các vướng mắc. Đối với quy trình MRV, việc đo đếm phát thải là then chốt để đảm bảo cam kết với các tổ chức quốc tế về hỗ trợ tài chính. Đây là cơ sở quan trọng để công bố kết quả giảm phát thải hàng năm yêu cầu bắt buộc khi Việt Nam tham gia thị trường carbon quốc tế. Việc ban hành hai quy trình quan trọng tạo nền tảng pháp lý đầy đủ, đánh dấu bước tiến lớn của ngành lúa gạo Việt Nam, hướng tới nông nghiệp xanh, hiện đại và cạnh tranh toàn cầu.

Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp đang mở ra hướng đi bền vững cho nông nghiệp ĐBSCL

Theo Thứ trưởng Trần Thanh Nam: "Chương trình này, doanh nghiệp tham gia vào rất nhiều, từ đầu vào, đầu ra, thu mua gạo... do đó ta phải xây dựng thương hiệu, và muốn làm được điều đó thì ít nhiều phải có chứng nhận giảm phát thải thế nào để người ta công nhận. Hiệp hội ngành hàng lúa gạo đã thành lập đơn vị chứng nhận xanh thì phải có kết quả cụ thể; thứ ba kết quả này phải chứng minh để đến năm 2028 chúng ta có diện tích giảm phát thải rõ rệt".

Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp đang mở ra hướng đi bền vững cho nông nghiệp ĐBSCL, việc triển khai đồng bộ quy trình canh tác bền vững và MRV không chỉ giúp kiểm soát phát thải, nâng cao thu nhập nông dân mà còn khẳng định vị thế gạo phát thải thấp của Việt Nam trên toàn cầu, hướng tới mục tiêu nông nghiệp xanh, bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu.

Phạm Hải/VOV-ĐBSCL