Khai thác Di sản dân ca ví, giặm: Nét du lịch đặc sắc của xứ Nghệ

Diễn xướng "Ví phường vải" từ các nghệ nhân dân ca ví, giặm phục vụ khách du lịch.

Đây không chỉ là hơi thở, mạch nguồn văn hóa của người dân hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh mà còn trở thành một "đặc sản" - sản phẩm du lịch đầy tiềm năng. Việc khai thác di sản này trong phát triển du lịch tại Nghệ An đang được triển khai mạnh mẽ, biến những câu hò, điệu ví mộc mạc thành cầu nối cảm xúc, thu hút du khách, góp phần phát triển kinh tế bền vững.

"Chạm" vào chiều sâu văn hóa

Ví, giặm là loại hình nghệ thuật dân gian độc đáo ra đời từ cuộc sống lao động, sinh hoạt thường nhật, với ca từ mộc mạc, thể thơ lục bát, song thất lục bát giàu chất trữ tình, đậm đà bản sắc. Việc đưa ví, giặm vào du lịch là cách để bảo tồn di sản một cách sống động nhất, là cách xây dựng thương hiệu du lịch mang nét riêng biệt của Nghệ An. Du khách đến đây không chỉ tham quan di tích, thắng cảnh mà còn được "chạm" vào chiều sâu văn hóa, cảm nhận tâm hồn người xứ Nghệ.

Nghệ An đã và đang triển khai nhiều giải pháp sáng tạo, hiệu quả để khai thác và phát huy giá trị ví, giặm, đưa di sản này trở thành một sản phẩm du lịch thu hút.

Tại Khu di tích quốc gia đặc biệt Kim Liên (xã Kim Liên), Trung tâm Nghệ thuật truyền thống tỉnh phối hợp với Câu lạc bộ dân ca Hương Sen tổ chức các chương trình biểu diễn dân ca ví, giặm vào các dịp lễ hội, đầu xuân, mùa hè. Những làn điệu này được đặt trong không gian văn hóa Làng Sen tạo nên sự kết nối tự nhiên, sâu lắng với quê hương Chủ tịch Hồ Chí Minh, thu hút hàng trăm ngàn lượt khách.

Ông Nguyễn Bảo Tuấn, Giám đốc Khu di tích quốc gia đặc biệt Kim Liên cho biết: “Đưa ví, giặm vào các khu, điểm du lịch trọng điểm vừa góp phần quảng bá di sản đến gần hơn với công chúng vừa thu hút du khách, làm phong phú thêm cho sản phẩm du lịch của địa phương. Thay vì chỉ nghe, du khách được trải nghiệm xem các nghệ nhân hát ví, giặm theo không gian thực tế như Ví phường vải, Giặm ru.... khiến du khách rất thích thú”.

Tại phường Cửa Lò, nhiều khách sạn, nhà hàng đã thành lập các Câu lạc bộ dân ca hoặc mời nghệ nhân biểu diễn phục vụ khách du lịch. Đây là hình thức đưa nghệ thuật truyền thống đến gần hơn với du khách, biến hoạt động giải trí thành trải nghiệm văn hóa.

Tại phường Thành Vinh, từ năm 2022, các hoạt động biểu diễn dân ca ví, giặm được tổ chức tại các tuyến phố đi bộ, tạo điểm nhấn thú vị vào mỗi dịp cuối tuần. Trung tâm Nghệ thuật truyền thống tỉnh đã tiến hành tổ chức các hoạt động diễn xướng dân ca ví, giặm nhằm đưa hoạt động dân ca vào môi trường diễn xướng sống động của đời sống nhân dân. Đến nay, Trung tâm đã tổ chức hàng trăm buổi diễn xướng dân ca tại Quảng trường Hồ Chí Minh, thu hút được sự quan tâm của đông đảo công chúng.

Vào các dịp đầu Xuân hay mùa lễ hội, Câu lạc bộ dân ca ví, giặm Vân Diên (xã Vạn An); Câu lạc bộ dân ca ví, giặm Bồi Sơn (xã Bạch Ngọc) còn tổ chức các chuyến du thuyền trên sông Lam, các nghệ nhân biểu diễn ví, giặm trong không gian sông nước trữ tình, tái hiện lại bối cảnh giao duyên, sinh hoạt thường ngày của người dân xứ Nghệ xưa. Đây được coi là sản phẩm du lịch độc đáo mang tính thẩm mỹ và cảm xúc cao.

Đưa hoạt động của Câu lạc bộ dân ca ví, giặm vào chương trình phục vụ khách du lịch, đặc biệt tại các khu du lịch cộng đồng, khu sinh thái, làng nghề truyền thống.

Việc khai thác di sản ví, giặm trong phát triển du lịch dù có nhiều tiềm năng, tuy nhiên vẫn gặp phải những rào cản. Đó là huy động nguồn lực xã hội hóa còn hạn chế. Ngân sách đầu tư từ cấp tỉnh còn dàn trải, chưa có cơ chế đặc thù, hiệu quả để hỗ trợ trực tiếp và thường xuyên cho các câu lạc bộ, nghệ nhân cấp cơ sở. Cùng với đó là sự thiếu sự đồng bộ giữa hai cấp chính quyền. Cấp tỉnh có chủ trương lớn, nhưng cấp xã lại thiếu đội ngũ cán bộ chuyên trách có đủ chuyên môn và nhiệt huyết để cụ thể hóa thành các chương trình hành động du lịch cụ thể, mang tính kinh tế.

Chị Nguyễn Thị Thùy Dung, thành viên Câu lạc bộ dân ca ví, giặm Hương Sen cho biết: “Phần lớn nghệ nhân đã cao tuổi nên việc truyền dạy và tham gia biểu diễn thường xuyên gặp khó khăn. Bên cạnh đó ví, giặm còn thiếu môi trường diễn xướng nguyên bản, do đã tách khỏi không gian lao động và sinh hoạt đời thường để chuyển sang hình thức sân khấu chuyên nghiệp. Vì vậy, chúng tôi mong muốn có địa điểm, không gian biểu diễn để giới thiệu di sản phục vụ cho khách du lịch khi về với địa phương thường xuyên hơn”.

Lan tỏa giá trị di sản

Thực hiện Chương trình hành động quốc gia về bảo vệ và phát huy giá trị di sản dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh, hàng năm, Trung tâm Nghệ thuật Truyền thống Nghệ An tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng và truyền dạy dân ca cho nghệ nhân, giáo viên, học sinh và cán bộ văn hóa cơ sở, góp phần bảo tồn, phát huy và lan tỏa giá trị của di sản trong đời sống đương đại.

Từ ngày 24-28/10, Trung tâm tổ chức Lớp tập huấn Câu lạc bộ dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh năm 2025, quy tụ gần 90 học viên, là nghệ nhân và hạt nhân nòng cốt của 35 Câu lạc bộ Dân ca ví, giặm trên toàn tỉnh.

Trải qua 5 ngày học tập nghiêm túc, sôi nổi và đầy cảm hứng, các nghệ nhân, hạt nhân văn nghệ, cán bộ văn hóa xã đã cùng chia sẻ, trau dồi kỹ năng từ thực hành hát ví, giặm, sáng tác, dàn dựng chương trình, đến phương pháp truyền dạy và tổ chức hoạt động câu lạc bộ trong bối cảnh mới. Đây không chỉ là một khóa học nghiệp vụ, mà còn là một hành trình bồi đắp tri thức và khơi dậy tinh thần trách nhiệm văn hóa. Nhờ kinh nghiệm thực hành, truyền dạy và hoạt động thực tiễn qua nhiều năm, các nghệ nhân đã cùng nhau xây dựng những tiết mục nghệ thuật ngày càng chuyên nghiệp, chỉn chu và giàu bản sắc.

Nhạc sĩ Nguyễn Quốc Chung, Giám đốc Trung tâm Nghệ thuật truyền thống tỉnh tin tưởng: “Mỗi nghệ nhân, mỗi học viên trở về địa phương sẽ là một “hạt nhân văn hóa sống”, tiếp tục phát huy vai trò là người sáng tạo, người thực hành và người truyền dạy, góp phần làm cho dân ca ví, giặm ngày càng lan tỏa mạnh mẽ hơn trong đời sống cộng đồng. Tiếng ví, tiếng giặm sẽ tiếp tục ngân vang trên những nẻo quê, trong mỗi mái nhà, mỗi câu chuyện, trở thành sợi dây kết nối các thế hệ người Nghệ Tĩnh, hun đúc niềm tự hào văn hóa và tình yêu quê hương xứ sở”.

Hiện, Câu lạc bộ dân ca ví, giặm vẫn là lực lượng nòng cốt trong bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO công nhận. Ngay sau khi chính quyền địa phương hai cấp đi vào hoạt động, các chuyên gia văn hóa cho rằng, Nghệ An cần tổ chức lại hoạt động Câu lạc bộ dân ca ví, giặm. Cụ thể là hình thành cụm Câu lạc bộ ví, giặm liên phường/xã nhằm duy trì giao lưu, biểu diễn, học tập lẫn nhau, mỗi cụm có một câu lạc bộ nòng cốt làm đầu mối. Các Câu lạc bộ duy trì sinh hoạt định kỳ (2-4 lần/năm) gắn với ngày lễ, hội làng, sự kiện văn hóa tại địa phương.

Trung tâm Nghệ thuật truyền thống tỉnh tổ chức Lớp tập huấn Câu lạc bộ dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh năm 2025.

Ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp với các doanh nghiệp lữ hành xây dựng các tour, tuyến du lịch trải nghiệm gắn với di sản dân ca ví, giặm. Ngành tổ chức biểu diễn dân ca tại các điểm du lịch, lễ hội, sự kiện văn hóa góp phần quảng bá hình ảnh Nghệ An. Các bên liên quan xây dựng mô hình “Làng văn hóa - du lịch ví, giặm”, tạo không gian trình diễn dân gian, giới thiệu trang phục, đạo cụ, làn điệu truyền thống.

Tiến sĩ Nguyễn Hồng Vinh, Phó Trưởng khoa Du lịch và Công tác xã hội, Trường Đại học Vinh gợi ý: “Ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch cần khuyến khích đưa Ví, Giặm vào các sản phẩm hiện đại như ứng dụng công nghệ thực tế ảo (VR/AR) tại các bảo tàng, sáng tác các ca khúc dân ca ví, giặm mới mang hơi thở cuộc sống đương đại, hay xây dựng các MV quảng bá du lịch. Ngành Văn hóa cùng với địa phương đưa hoạt động của Câu lạc bộ dân ca ví, giặm vào chương trình phục vụ khách du lịch, đặc biệt tại các khu du lịch cộng đồng, khu sinh thái, làng nghề truyền thống. Từ đó đào tạo hướng dẫn viên, nghệ nhân tham gia phục vụ du khách, tạo sinh kế bền vững từ di sản”.

Bằng cách nhìn nhận ví, giặm không chỉ là di sản cần bảo tồn mà còn là một tài sản kinh tế có giá trị cao, chính quyền và cộng đồng ở Nghệ An đã và đang mở ra cánh cửa phát triển du lịch bền vững, giúp "tiếng hát ví, giặm" bay xa, mang lại lợi ích kép cho văn hóa và kinh tế địa phương.

Bài và ảnh: Bích Huệ (TTXVN)