Khi các đồng minh tái định vị chiến lược trước một nước Mỹ khó lường

Bài viết "Why US allies in Europe and Asia are ‘de-risking’ from Trump" đăng tải trên South China Morning Post ngày 4/3. (Ảnh chụp màn hình)

Đó là nhận định của Giáo sư Richard Javad (*) trong bài viết "Why US allies in Europe and Asia are ‘de-risking’ from Trump" (tạm dịch: Tại sao các đồng minh của Mỹ ở châu Âu và châu Á đang tìm cách “giảm rủi ro” khỏi ông Trump) đăng tải trên South China Morning Post ngày 4/3.

Châu Âu trước ngã rẽ

Theo Giáo sư Richard Javad, châu Âu hiện đang phải khẩn trương đoàn kết nhằm đối phó với những chính sách khó đoán định của Washington.

Vào tuần trước, lãnh đạo đảng Liên minh dân chủ Cơ đốc giáo (CDU) đối lập Đức Friedrich Merz sau chiến thắng trong cuộc bầu cử đã tuyên bố “ưu tiên tuyệt đối” của ông là “củng cố châu Âu càng nhanh càng tốt để từng bước thực sự đạt được sự độc lập khỏi Mỹ”.

Tại Hội nghị thượng đỉnh NATO năm ngoái, ông Friedrich Merz còn đề cập việc tăng tốc xây dựng “năng lực quốc phòng độc lập của châu Âu”, đồng thời thể hiện ý định hợp tác chặt chẽ với Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, người đang đi đầu trong thúc đẩy chiến lược tự chủ của "lục địa già".

Tuyên bố của ông Friedrich Merz được đưa ra ngay trước cuộc tranh cãi nảy lửa giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và người đồng cấp Ukraine Volodymyr Zelensky. Cuộc gặp "lời qua tiếng lại" này càng làm rệu rã thêm những rạn nứt trong quan hệ xuyên Đại Tây Dương.

Đáp lại, các nhà lãnh đạo hàng đầu châu Âu cùng với Canada đã tổ chức một hội nghị thượng đỉnh vào ngày 2/3 vừa qua, cam kết ủng hộ Ukraine và tăng cường chi tiêu quốc phòng.

Ngày 2/3, lãnh đạo các nước châu Âu cùng đại diện NATO và EU đã tham dự hội nghị thượng đỉnh tại London ( Anh) nhằm thảo luận cách thức thúc đẩy kế hoạch hòa bình cho cuộc xung đột ở Ukraine. (Nguồn: EU Neighnors East)

Bên cạnh đó, Giáo sư Richard Javad cho rằng, các đồng minh xuyên Thái Bình Dương của Mỹ lại khá dè dặt trong việc chỉ trích Nhà Trắng và kỳ vọng được ưu tiên trong những thỏa thuận quốc phòng và thương mại lớn.

Thủ tướng Nhật Bản Shigeru Ishiba và Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi đã có các cuộc hội đàm "thân thiện" với Tổng thống Donald Trump, cho thấy mối quan hệ chiến lược bền chặt giữa hai bên. Mỹ cũng loại bỏ Đài Loan (Trung Quốc) khỏi chính sách đóng băng viện trợ nước ngoài, đồng thời dự kiến phân bổ tới 5 tỷ USD viện trợ quốc phòng cho Philippines.

Tuy nhiên, việc chính quyền Tổng thống Trump công khai "xích lại gần" siêu cường đối thủ như Nga, chỉ trích Ukraine và theo đuổi chính sách đối ngoại mang tính giao dịch đang thúc đẩy các đồng minh châu Âu và châu Á của Mỹ tăng cường liên kết với nhau. Các đồng minh của Washington cũng nên cân nhắc các biện pháp “giảm rủi ro” (de-risking) và tiến hành thương lượng tập thể với ông Trump.

Giáo sư Richard Javad nhận định, liên minh xuyên Đại Tây Dương cũng phải đối mặt với nhiều thách thức khi giới chức Mỹ bày tỏ quan điểm về khả năng điều chỉnh chiến lược, đồng thời có những khác biệt nhất định trong cách tiếp cận đối với các giá trị tự do của châu Âu. Tại Hội nghị An ninh Munich tháng 2/2025, Phó Tổng thống Mỹ J.D. Vance không chỉ thúc giục các đồng minh châu Âu tăng chi tiêu quốc phòng mà còn công kích các giá trị của châu lục này.

Ngay sau đó, các quan chức cấp cao của Mỹ và Nga đã gặp nhau tại Saudi Arabia nhằm thảo luận về xung đột Ukraine mà không hề mời Kiev. Động thái này dẫn đến một loạt phản ứng đối đầu, khi Tổng thống Zelensky ngầm ám chỉ người đồng cấp Mỹ đang nghe thông tin sai lệch từ Nga, còn ông Trump đáp trả bằng cách gọi nhà lãnh đạo Ukraine là một “kẻ độc tài”.

Tóm lại, thế giới đang bước vào một giai đoạn địa chính trị hoàn toàn chưa có tiền lệ.

Nước đi mới trên ván cờ quyền lực

Giáo sư Richard Javad nhấn mạnh, các quốc gia có cùng chí hướng ở châu Âu và khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương nên cùng nhau thực hiện chiến lược “giảm rủi ro” trước nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Donald Trump vì ba lý do.

Trước hết, không ai có thể tránh khỏi ảnh hưởng. Ngay cả những đồng minh châu Á thân cận nhất của Washington cũng có thể trở thành mục tiêu của thuế quan và biện pháp kinh tế trừng phạt từ Mỹ, cũng như các chính sách nhập cư khắt khe hơn. Động thái này có thể gây tổn hại đến hàng triệu người Philippines và Ấn Độ nhập cư không có giấy tờ tại Mỹ - một nguồn kiều hối quan trọng.

Hơn nữa, vị chuyên gia lo ngại rằng, ông Trump cuối cùng có thể theo đuổi một "thỏa thuận lớn" với Trung Quốc, được gọi là “Hiệp định Mar-a-Lago”.

Ngoài ra, nhà lãnh đạo Mỹ nhiều khả năng đang ấp ủ một phiên bản của Hội nghị Tehran năm 1943 của riêng mình, tập hợp ba siêu cường lớn nhất thế giới nhằm định đoạt trật tự toàn cầu.

Thay vì hiện thực hóa khẩu hiệu “Đưa nước Mỹ vĩ đại trở lại”, Tổng thống Donald Trump có thể vô tình đẩy Washington vào một thế giới nơi Mỹ phải đơn độc đối mặt với những thách thức toàn cầu. (Nguồn: Quincy Institute)

Trong khi đó, ông John Byers, người được Tổng thống Donald Trump bổ nhiệm phụ trách các vấn đề Đông Nam Á, đã đề xuất cách tiếp cận “xoáy ốc hợp tác” (cooperation spiral approach). Theo đó, Mỹ sẽ rút căn cứ và hệ thống vũ khí khỏi Philippines để đổi lấy sự ổn định ở Biển Đông.

Giáo sư Richard Javad khẳng định, điều này cũng cho thấy vai trò ngày càng tăng của việc hợp tác giữa các cường quốc tầm trung có cùng chí hướng, bao gồm đồng minh châu Âu và châu Á đang lo ngại về chính sách của Washington.

Năm 2025, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron dự kiến có chuyến thăm Đông Nam Á và có bài phát biểu quan trọng tại Đối thoại Shangri-La - hội nghị an ninh hàng đầu châu Á, khai mạc vào cuối tháng 5 tại Singapore.

Vào tháng 4/2025, Manila có kế hoạch tổ chức một hội nghị quy tụ các cường quốc tầm trung cùng chí hướng, nhằm giảm sự phụ thuộc chiến lược vào Mỹ và thay vào đó tăng cường quan hệ quốc phòng và kinh tế chặt chẽ hơn.

“Với tư cách là một cường quốc tầm trung, sự cạnh tranh giữa các siêu cường đã tạo động lực để chúng tôi tìm kiếm hợp tác với những quốc gia ở hoàn cảnh tương tự và đó chính là điều chúng tôi đang làm”, Ngoại trưởng Philippines Enrique Manalo phát biểu với báo giới ngay sau Hội nghị An ninh Munich.

Theo Giáo sư Richard Javad, ở nhiều khía cạnh, định hướng “đa liên kết” (multi-alignment) không còn là lựa chọn mà đã trở thành lối đi chung, ngay cả đối với những đồng minh thân cận nhất của Mỹ. Các quốc gia này đang cùng nhau xây dựng một mặt trận vững chắc nhằm ứng phó với những chính sách khó đoán của Tổng thống Donald Trump trên trường quốc tế. Thay vì hiện thực hóa khẩu hiệu “Đưa nước Mỹ vĩ đại trở lại”, vị Tổng thống có thể vô tình đẩy Washington vào một thế giới nơi Mỹ phải đơn độc đối mặt với những thách thức toàn cầu.

Cuối cùng, bối cảnh địa chính trị hiện nay đang thay đổi nhanh chóng, buộc các đồng minh của Mỹ, đặc biệt là châu Âu và khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, phải tìm cách củng cố vị thế của mình.

Trước sự khó lường trong chính sách đối ngoại của chính quyền Tổng thống Donald Trump, chiến lược “đa liên kết” và “giảm rủi ro” đang nổi lên như một lựa chọn tất yếu. Sự hợp tác chặt chẽ giữa các cường quốc tầm trung không chỉ giúp giảm bớt sự phụ thuộc vào Washington mà còn mở ra cơ hội định hình một trật tự quốc tế cân bằng hơn, nơi không một quốc gia nào có thể đơn phương áp đặt ảnh hưởng của mình lên phần còn lại của thế giới.

(*) Ông Richard Javad Heydarian hiện là Giáo sư chuyên ngành Địa chính trị tại Đại học Bách khoa Philippines. Ông cũng là tác giả của nhiều cuốn sách, trong đó có "The Indo-Pacific: Trump, China and the New Struggle for Global Mastery" (Tạm dịch: Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương: Tổng thống Donald Trump, Trung Quốc và cuộc tranh giành quyền lực toàn cầu mới).

(theo South China Morning Post)

Ngọc Anh