Khơi thông nguồn vốn 70 tỷ USD cho năng lượng từ hợp tác quốc tế

Chủ trì hội thảo (từ trái sang): ông Võ Trí Thành - Viện trưởng Viện Chiến lược Thương hiệu và Cạnh tranh; ông Trần Quốc Khánh - nguyên Thứ trưởng Bộ Công Thương; ông Nguyễn Anh Tuấn - Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam .

Theo TS. Nguyễn Ngọc Hưng - Trưởng phòng Kinh tế Năng lượng Viện Năng lượng (Bộ Công Thương), trong bối cảnh toàn cầu hóa đang trải qua những biến động địa chính trị sâu sắc, Việt Nam đang đứng trước bước ngoặt quan trọng trong chiến lược phát triển năng lượng quốc gia.

Sự phát triển kinh tế mạnh mẽ của Việt Nam trong giai đoạn 2010-2024 đã kéo theo nhu cầu năng lượng tăng vọt. GDP giá thực tế tăng 2,3 lần, trong khi tiêu thụ điện đầu người tăng 2,8 lần. Đáng chú ý, tỷ lệ nhập khẩu ròng năng lượng trên tổng cung năng lượng sơ cấp đã tăng từ mức xuất khẩu ròng (-17,6% năm 2010) lên tới 41,9% vào năm 2024.

Sự phụ thuộc vào nguồn nhiên liệu nhập khẩu, đặc biệt là than và dầu thô, đang tạo ra những thách thức lớn về an ninh năng lượng. Trong khi đó, nhu cầu vốn đầu tư cho ngành năng lượng giai đoạn 2021-2050 ước tính lên tới 24.270 - 28.277 nghìn tỷ đồng. Đây là một con số khổng lồ mà nguồn lực trong nước, bao gồm cả vốn nhà nước và tư nhân, chỉ có thể đáp ứng được khoảng 50-60 tỷ USD cho đến năm 2030, để lại khoảng trống từ 60-70 tỷ USD cần huy động từ thị trường quốc tế.

TS. Nguyễn Ngọc Hưng - Trưởng phòng Kinh tế Năng lượng Viện Năng lượng: Khoảng trống từ 60-70 tỷ USD cần huy động từ thị trường quốc tế cho nhu cầu ngành năng lượng.

Trong bức tranh chung đó, điểm đáng mừng được TS. Lê Xuân Nghĩa - Thành viên Hội đồng Cố vấn Chính sách của Thủ tướng chỉ ra là chiến lược năng lượng xanh và "Xanh hóa" hệ thống. Việt Nam đã chuyển dịch tư duy từ việc chỉ đơn thuần "mở rộng năng lượng tái tạo" sang "xanh hóa toàn diện hệ thống năng lượng". Chiến lược này không chỉ hướng tới việc tăng công suất nguồn điện mà còn đặt trọng tâm vào chất lượng phát thải và hiệu quả vận hành trong toàn bộ vòng đời dự án.

Ba trụ cột chính của chiến lược năng lượng xanh bao gồm: Giảm phát thải khí nhà kính phù hợp với lộ trình Net Zero vào năm 2050; Mở rộng nguồn năng lượng xanh tập trung vào điện gió, điện mặt trời, và các nguồn năng lượng mới như hydro xanh, amoniac xanh; Xanh hóa hệ thống cải thiện từ khâu sản xuất, truyền tải đến tiêu thụ thông qua lưới điện thông minh và các giải pháp tiết kiệm năng lượng.

Mục tiêu đến giai đoạn 2026-2030 là nâng tỷ lệ năng lượng xanh trong hệ thống lên mức 45-50% sản lượng điện và đảm bảo 100% các dự án mới phải đánh giá tác động vòng đời (LCA).

TS. Lê Xuân Nghĩa: Năng lượng xanh không chỉ hướng tới việc tăng công suất nguồn điện mà còn đặt trọng tâm vào chất lượng phát thải.

Mặc dù tiềm năng năng lượng tái tạo của Việt Nam rất lớn, nhưng trên thực tế tiến trình chuyển dịch này gặp không ít trở ngại. Phân tích về những trở ngại này, ông Đặng Huy Đông - nguyên Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho rằng nằm ở sự thay đổi trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Trong khi giá nhiên liệu hóa thạch tương đối ổn định, chi phí thiết bị và dịch vụ xây lắp đã tăng vọt. Giá tua-bin khí tăng ít nhất 25% và chi phí xây lắp tăng 20% so với 5 năm trước.

Bên cạnh đó, nhận thức về tính ổn định của năng lượng tái tạo cũng đang thay đổi. Các bài học từ Texas (Mỹ) hay Trung Quốc cho thấy năng lượng tái tạo chưa thể thay thế hoàn toàn nguồn điện truyền thống nếu thiếu hệ thống lưu trữ hiệu quả và chi phí thấp.

Để hiện thực hóa các mục tiêu năng lượng, các chuyên gia đều đồng thuận hợp tác quốc tế được xem là giải pháp then chốt để giải quyết bài toán về vốn và công nghệ. Việt Nam cần tận dụng tối đa các khuôn khổ hợp tác như Đối tác Chuyển dịch Năng lượng Bình đẳng (JETP) và các Hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới.

Các giải pháp cụ thể được Hội thảo bàn luận tới là huy động vốn FDI, khi ngành năng lượng luôn là lĩnh vực hấp dẫn đầu tư nước ngoài. Cần nghiên cứu ban hành cơ chế bảo lãnh Chính phủ có điều kiện cho các dự án quy mô lớn và quan trọng.

Giải pháp chuyển giao công nghệ, tận dụng công nghệ từ các đối tác hàng đầu như Đức, Đan Mạch, Mỹ về lưu trữ năng lượng và hydro. Giải pháp xây dựng cơ chế giá minh bạch được cho là điều kiện tiên quyết để thu hút vốn tư nhân, bao gồm các cơ chế như mua bán điện trực tiếp (DPPA) và thị trường REC (chứng chỉ năng lượng tái tạo) quốc gia liên thông quốc tế.

Chiến lược năng lượng xanh của Việt Nam không chỉ là một kế hoạch kỹ thuật mà là một bước đi tất yếu để nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế trong kỷ nguyên thương mại mới. Dù đối mặt với nhiều thách thức về hạ tầng và tài chính, nhưng với sự quyết tâm của Chính phủ và sự đồng hành của cộng đồng quốc tế, các chuyên gia tin tưởng Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành trung tâm năng lượng sạch của khu vực Đông Nam Á và là đòn bẩy để Việt Nam đạt được mục tiêu Net Zero vào năm 2050.

Phương Thảo