Không gian văn hóa đặc sắc của chợ phiên Bắc Hà

Một góc chợ phiên Bắc Hà. (Ảnh: Quốc Khánh/TTXVN)

Mỗi sáng Chủ nhật, khi sương còn giăng kín những triền núi, vùng cao Bắc Hà (Lào Cai) lại bừng lên trong sắc màu rực rỡ của váy áo thổ cẩm, tiếng cười nói rộn ràng và mùi hương lan tỏa từ những nồi thắng cố nghi ngút khói.

Chợ phiên Bắc Hà - phiên chợ nổi tiếng nhất vùng Tây Bắc, không chỉ là nơi trao đổi hàng hóa, mà còn là không gian văn hóa đặc sắc, nơi hội tụ tinh hoa của đồng bào các dân tộc vùng cao.

Phiên chợ giữa mây ngàn Tây Bắc

Chợ phiên Bắc Hà nằm ở trung tâm thị trấn Bắc Hà, cách trung tâm Lào Cai khoảng 70 km. Nằm ở độ cao hơn 1.000 mét so với mực nước biển, Bắc Hà được mệnh danh là “cao nguyên trắng” không chỉ vì sắc hoa mận phủ trắng mỗi độ xuân về, mà còn bởi khí hậu trong lành, mát mẻ quanh năm.

Mỗi sáng Chủ nhật, chợ Bắc Hà như khoác lên mình tấm áo mới. Người dân từ khắp các bản làng vùng cao như Mông, Tày, Nùng, Phù Lá, Dao… gùi hàng hóa, dắt ngựa, mang sản vật về chợ từ khi trời còn chưa sáng. Những con đường đất đỏ dẫn xuống chợ như một dòng chảy đầy sắc màu: áo váy thổ cẩm rực rỡ, tiếng người gọi nhau í ới, tiếng vó ngựa lóc cóc vang lên giữa làn sương mờ.

Với người vùng cao, đi chợ không chỉ để mua bán, mà còn để gặp gỡ, giao lưu, là một ngày hội văn hóa thật sự.

Một góc chợ phiên Bắc Hà. (Ảnh: Quốc Khánh/TTXVN)

Một bức tranh đa sắc của đời sống vùng cao

Ấn tượng đầu tiên khi bước chân vào chợ Bắc Hà là một bức tranh rực rỡ sắc màu. Từ những chiếc váy áo thổ cẩm sặc sỡ của phụ nữ Mông Hoa, Mông Trắng, đến khăn đội đầu xanh đỏ của người Dao, tất cả hòa vào nhau tạo nên một khung cảnh sống động, tươi vui.

Chợ được chia thành nhiều khu như khu bán thổ cẩm, khu bán gia súc, khu hàng nông sản, khu đồ rèn, đồ mây tre và khu ẩm thực. Mỗi khu đều mang nét riêng, phản ánh nghề truyền thống và sinh hoạt của từng tộc người.

Ở khu bán thổ cẩm của chợ Bắc Hà như một khu vườn hoa rực sáng trong sương. Những tấm vải, váy áo, khăn đội đầu, túi xách... được bày thành từng dãy dài, mỗi sản phẩm đều là kết quả của hàng tháng trời miệt mài dệt, thêu. Phụ nữ Mông Hoa, Mông Trắng, Dao Đỏ ngồi bên những sạp hàng, tay vừa khâu vừa cười nói, mời khách ghé xem.

Màu chàm, màu đỏ, tím, vàng xen kẽ trong từng họa tiết hình học tinh xảo – đó là ngôn ngữ riêng của người vùng cao, là cách họ kể câu chuyện về núi rừng, tình yêu và cuộc sống qua từng mũi chỉ.

Với du khách, dạo quanh khu thổ cẩm không chỉ để mua sắm, mà còn để chiêm ngưỡng nét tài hoa, sự kiên nhẫn và óc thẩm mỹ của người phụ nữ vùng cao.

Người đồng bào chọn mua những sản phầm được làm từ chất liệu thổ cẩm. (Ảnh: Quốc Khánh/TTXVN)

Khu chợ ngựa là nét độc đáo hiếm có, luôn là điểm thu hút đặc biệt của chợ phiên Bắc Hà. Từ sáng sớm, tiếng hí vang vọng khắp sườn núi. Hàng trăm con ngựa khỏe mạnh được dắt tới, xếp hàng dài dọc con đường đất. Người mua, kẻ bán mặc cả, trò chuyện rôm rả. Với người vùng cao, con ngựa không chỉ là phương tiện đi lại, mà còn là người bạn thân thiết, là tài sản quý giá của mỗi gia đình.

Ngày nay, dù nhiều nơi đã có đường xe máy, xe ôtô, nhưng chợ ngựa Bắc Hà vẫn tồn tại như một dấu ấn văn hóa độc đáo, gợi nhớ hình ảnh vùng cao xưa kia. Du khách đến đây thường dừng lại thật lâu để ngắm, chụp ảnh, cảm nhận hơi thở của một “nếp chợ” nguyên sơ giữa lòng Tây Bắc.

Đi sâu vào trung tâm chợ là khu hàng nông sản, nơi quy tụ vô vàn sản vật của vùng cao Lào Cai. Những rổ ngô vàng, đậu tương, lúa nếp, tam giác mạch, bí đỏ, rau rừng... được bày thành hàng dài, mộc mạc mà đầy sức hấp dẫn. Hương thơm của mật ong rừng, tinh dầu quế, rượu ngô Bản Phố, táo mèo khô, chè shan tuyết cổ thụ quyện vào nhau, tạo nên mùi hương đặc trưng không thể lẫn.

Người bán thường là phụ nữ các dân tộc, áo váy thổ cẩm rực rỡ, tay thoăn thoắt cân hàng, miệng cười tươi. Họ mang xuống chợ những gì gắn bó với nương rẫy, với rừng núi, mang theo cả hương vị và tâm hồn của quê hương.

Khu nông sản là nơi du khách có thể cảm nhận rõ nét nhất sự phong phú, trù phú của đất trời Tây Bắc, và thấy được tấm lòng cần cù, mộc mạc của con người nơi đây.

Người dân mua sắm nông cụ tại chợ Bắc Hà. (Ảnh: Hoàng Hiếu/TTXVN)

Bước sang khu đồ rèn, âm thanh lách cách của búa đập trên sắt, tiếng lửa lò tí tách khiến người ta như lạc vào một không gian khác – nơi nghề thủ công truyền thống vẫn đang âm thầm sống động.

Những con dao, lưỡi cuốc, liềm, rựa được rèn thủ công, sắc bén và bền bỉ. Người thợ rèn - chủ yếu là đàn ông dân tộc Tày, Dao, với đôi tay chai sạn nhưng khéo léo, nắn từng thanh sắt đỏ rực thành dụng cụ quen thuộc của cuộc sống miền núi.

Bên cạnh đó, khu mây tre đan lại mang vẻ mềm mại, tinh tế hơn. Những chiếc gùi, giỏ, rổ, rá, mẹt, thúng được đan tỉ mỉ từ tay phụ nữ vùng cao. Mỗi sản phẩm vừa là vật dụng hàng ngày, vừa là một tác phẩm nghệ thuật dân gian, thể hiện óc sáng tạo và sự gắn bó sâu sắc với thiên nhiên.

Nói đến chợ Bắc Hà không thể bỏ qua khu ẩm thực - nơi hội tụ tinh hoa ẩm thực vùng cao. Giữa làn khói bếp nghi ngút, mùi thắng cố - món ăn đặc trưng của người Mông, lan tỏa khắp không gian. Trong những quán nhỏ mái tôn, du khách ngồi bên chiếc bàn gỗ mộc, nhâm nhi bát thắng cố nóng hổi cùng chén rượu ngô cay nồng.

Ngoài thắng cố, khu ẩm thực còn có vô vàn món ngon như phở Bắc Hà, mèn mén, xôi nếp tan, bánh tam giác mạch, thịt trâu gác bếp, cá suối nướng... Mỗi món ăn là một câu chuyện về núi rừng, về bàn tay khéo léo và tấm lòng hiếu khách của người dân vùng cao.

Nhiều du khách nói rằng chỉ khi ngồi trong khu ẩm thực Bắc Hà, giữa tiếng khèn, tiếng cười, mùi khói và vị rượu nồng, họ mới cảm nhận được trọn vẹn linh hồn của phiên chợ Tây Bắc.

Không gian giao lưu văn hóa

Đi chợ Bắc Hà, người ta không chỉ đến để mua bán, mà còn để gặp gỡ, trao duyên, kết bạn.

Phiên chợ chỉ họp mỗi tuần một lần, nhưng là niềm mong đợi suốt cả tuần của người dân nơi đây. Nó không chỉ mang lại giá trị kinh tế, mà còn là sợi dây kết nối cộng đồng, là không gian lưu giữ và lan tỏa bản sắc văn hóa các dân tộc vùng cao Lào Cai.

Những đôi trai gái người Mông, người Dao gặp nhau giữa phiên chợ, e ấp trao nhau chiếc vòng bạc hay tấm khăn thêu tay - tín vật của tình yêu. Với nhiều người vùng cao, chợ phiên là nơi bắt đầu những mối tình đẹp.

Bên cạnh đó, chợ còn là dịp để các nghệ nhân biểu diễn nhạc cụ dân tộc, khèn, sáo, đàn môi, hát giao duyên. Du khách có thể tham gia cùng người dân, học cách thổi khèn, hay nghe kể chuyện cổ, chuyện tình của người vùng cao.

Mỗi âm thanh, mỗi sắc màu ở chợ đều phản chiếu một mảnh hồn của Tây Bắc, vừa mộc mạc, vừa da diết, khiến người ta đi rồi vẫn nhớ mãi.

Khi mặt trời lên cao, sương tan dần, chợ Bắc Hà rộn rã tiếng cười. Người bán hết hàng, người mua gùi nặng vai, ai nấy đều phấn khởi. Những nụ cười chân chất, những cái bắt tay thân tình khép lại một phiên chợ đầy niềm vui.

Khèn, nhạc cụ không thể thiếu trong đời sống văn hóa, tâm linh và các nghi lễ của người Mông được bày bán tại chợ Bắc Hà. (Ảnh: Hoàng Hiếu/TTXVN)

Bảo tồn nét đẹp truyền thống

Chợ phiên Bắc Hà giản dị mà rộn ràng, mộc mạc mà sâu sắc, là một lát cắt sinh động của đời sống Tây Bắc, nơi văn hóa, con người và thiên nhiên hòa quyện tạo nên một bức tranh tuyệt đẹp - vừa cổ xưa, vừa đậm đà hơi thở của thời đại.

Những năm gần đây, chợ phiên Bắc Hà không chỉ là nơi buôn bán của bà con, mà còn trở thành điểm du lịch nổi tiếng thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước.

Trước sự phát triển mạnh mẽ của du lịch, Bắc Hà vẫn giữ được bản sắc chợ phiên truyền thống. Chính quyền địa phương và người dân nơi đây cùng nhau xây dựng hình ảnh “Chợ văn minh, đậm đà bản sắc dân tộc”, khuyến khích người dân gìn giữ nghề thủ công, trang phục và ẩm thực truyền thống.

Trong bối cảnh hiện đại hóa, sự xâm nhập của hàng hóa công nghiệp và nguy cơ mai một nghề thủ công là vấn đề đáng lo ngại, đặc biệt với nghề dệt thổ cẩm. Nhận thức được điều này, chính quyền địa phương và cộng đồng đã và đang thực hiện nhiều biện pháp bảo tồn.

Các sự kiện văn hóa thường xuyên được tổ chức để tôn vinh nghề thủ công, khuyến khích người dân mặc trang phục dân tộc khi tham gia chợ, đồng thời hỗ trợ các hộ gia đình và hợp tác xã duy trì nghề dệt.

Những người thợ lành nghề cũng sáng tạo, đưa thổ cẩm vào các thiết kế hiện đại nhằm đáp ứng thị hiếu của du khách. Việc thúc đẩy du lịch bền vững gắn liền với văn hóa bản địa, kết hợp giữa bảo tồn và đổi mới sẽ giúp Bắc Hà giữ vững sức hút và lan tỏa giá trị truyền thống.

Năm 2015, chợ phiên Bắc Hà được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, khẳng định giá trị văn hóa độc đáo và vai trò quan trọng của nó trong đời sống tinh thần vùng cao./.

(Vietnam+)