Kỳ 2: Trách nhiệm với di sản

Số phận sắc phong

“Chảy máu” cổ vật

Các sắc phong ngoài việc phong mỹ tự, ban chiếu sắc cho được thờ cúng còn truyền đạt công đức của các vị thành hoàng, các nhân thần có công lao vì nước vì dân; cũng như yêu cầu các thế hệ con cháu sau này có trách nhiệm thờ phụng, biết đến quê hương, nguồn cội, bảo vệ đất nước, sống đoàn kết, yêu thương, đùm bọc lẫn nhau. Đây không chỉ là văn bản lịch sử đơn thuần mà còn minh chứng cho bề dày truyền thống lịch sử của Đền Quốc Tế, xã Dị Nậu nói riêng, mà còn là của đất nước Việt Nam.

Đền Quốc Tế (xã Dị Nậu, huyện Tam Nông) là ngôi đền có trên 2.300 năm tuổi từng được coi là một trong số những di tích lưu giữ nhiều đạo sắc phong nhất cả nước.

Đền Quốc Tế có 2.300 năm tuổi, thờ Cao Sơn Đại vương, nơi đây từng được coi là một trong những di tích lưu giữ nhiều đạo sắc phong nhất cả nước. Ông Hán Danh Ban - Thủ từ Đền Quốc Tế cho biết: “Chỉ ít ngày trước khi xảy ra vụm mất trộm vào tháng 5/2021, những bộ sắc phong này được Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I - Cục Văn thư và Lưu trữ Nhà nước lên giúp phục chế lại những chỗ rách hỏng, dịch ra chữ quốc ngữ rồi sao chép lại thành hai quyển làm tài liệu sao lưu. Tất cả đều cất trong két sắt nhưng kẻ gian đã lợi dụng đêm tối và vị trí đền cách xa khu dân cư để đột nhập lấy đi các sắc phong cổ và nhiều sách Hán Nôm cổ. Ngay sau đó, một số hiện vật cổ, có giá trị và các tài liệu sao lưu về các bản sắc phong đã được BQL phân công giao các thành viên bảo quản và cất giữ nơi an toàn”.

Chiếc két sắt từng là vật chứng sót lại sau vụ việc kẻ gian đột nhập Đền Quốc Tế vào tháng 5/2021.

Trên thực tế, vấn nạn mua bán di, cổ, hiện vật trộm cắp vẫn tái diễn trong nhiều năm qua, các đối tượng trộm cắp ngày càng táo tợn với thủ đoạn ngày càng tinh vi hơn.

Huyện Tam Nông hiện có 115 di tích, trong đó có 11 di tích cấp quốc gia, 28 di tích cấp cấp tỉnh và 76 di tích chưa được xếp hạng. Các di tích này là nơi lưu giữ nhiều cổ vật, di vật quý trong kho tàng văn hóa, lịch sử của ông cha, nhưng cũng chính những chốn linh thiêng này lại trở thành địa điểm nhòm ngó của kẻ gian trộm cắp cổ vật, di vật. Sau khi vụ việc mất sắc phong tại Đền Quốc Tế còn chưa lắng xuống, thì chưa đầy một năm sau, vào tháng 3/2022, đạo chích lại “viếng thăm” Đình Hạ, xã Bắc Sơn (huyện Tam Nông), một số cổ, hiện vật trong đó có hai bản sắc phong giá trị đã “không cánh mà bay”. Câu chuyện mất trộm cổ vật, di vật một lần nữa bộc lộ nhiều bất cập trong công tác quản lý, bảo vệ di sản. Sự lơ là, thiếu giám sát an ninh cùng tình trạng xuống cấp tại một số di tích đã “vẽ đường” cho kẻ xấu lợi dụng trộm đi những di sản, tài sản quý giá. (Thông tin đã được Báo Phú Thọ phản ánh trong loạt bài “Cứu…di tích”).

Bài viết có liên quan:

https://baophutho.vn/phong-su-ghi-chep/cuu-di-tich/188820.htm

https://baophutho.vn/phong-su-ghi-chep/ky-ii-thay-doi-nhan-thuc-nang-cao-trach-nhiem/189002.htm

Có thể thấy, đối với việc để bị mất, trộm cắp di, cổ vật, trách nhiệm đầu tiên thuộc về BQL di tích và chính quyền địa phương tại chính di tích đó. Thông thường, Trưởng BQL di tích sẽ được phân công cho một đồng chí lãnh đạo xã phụ trách (thường là Chủ tịch hoặc Phó Chủ tịch UBND xã), tuy nhiên, việc trông coi, bảo vệ, bảo quản di, cổ, hiện vật và thực hành các nghi lễ lại giao cho các thành viên khác thực hiện, chủ yếu là các bậc cao niên - những người tâm huyết, có kinh nghiệm và hiểu biết về các phong tục, lễ nghi tại địa phương. Song, các thành viên này đều đã cao tuổi, sức khỏe đôi khi suy yếu, chưa kể việc thiếu kỹ năng, kinh nghiệm trong gìn giữ, bảo quản di, cổ, hiện vật. Ngoài ra những hạn chế trong giám sát đảm bảo an ninh, đánh giá hiện trạng di tích để kịp thời có phương án tu bổ, tôn tạo di tích ngay khi bắt đầu có dấu hiệu bị xuống cấp khiến tình trạng xuống cấp ở các di tích kéo dài, tạo sơ hở để kẻ gian dễ dàng đột nhập và lấy đi những tài sản có giá trị.

Đồng chí Nguyễn Đắc Thủy - Giám đốc Sở VH,TT&DL

Trao đổi với Báo Phú Thọ, đồng chí Nguyễn Đắc Thủy - Giám đốc Sở VH, TT&DL cho biết: “Sắc phong nằm trong hệ thống di sản vật thể, do vậy, hành vi mua bán sắc phong cùng các cổ, hiện vật trộm cắp là hành vi vi phạm pháp luật, cần lên án mạnh mẽ. Những đối tượng mua bán cổ, hiện vật trộm cắp sẽ bị xử lý theo quy định pháp luật Nhà nước Việt Nam. Tuy nhiên, đây là sự việc mang tính chất phức tạp, nhạy cảm, trong quá trình xử lý cần có sự phối hợp chặt chẽ từ chính phủ của hai nước, đảm bảo phù hợp với thông lệ quốc tế, các hiệp ước đã được ký kết giữa hai nước đặc biệt là Công ước UNESCO 1970 về các biện pháp ngăn cấm xuất nhập khẩu và chuyển giao trái phép quyền sở hữu tài sản văn hóa”.

Đồng chí Nguyễn Đắc Thủy cũng cho rằng, việc “hồi hương” các sắc phong vượt quá khả năng của địa phương. Đây là vấn đề cần có sự bàn thảo giữa các bên để có phương án cụ thể, đồng thời có thể can thiệp, ngăn chặn việc mua bán sắc phong tại Trung Quốc và hồi hương hiện vật này bằng con đường ngoại giao quốc tế, thông qua lãnh đạo Đại sứ quán Việt Nam tại Trung Quốc và Lãnh sự quán Việt Nam tại Thượng Hải. Lực lượng Công an tỉnh phối hợp với Bộ Công an thống nhất phương án hợp tác quốc tế trong việc xử lý các hiện vật bị đánh cắp.

Hệ thống camera giám sát an ninh được lắp đặt tại khu vực tiền tế Đền Quốc Tế (xã Dị Nậu, huyện Tam Nông) sau vụ việc mất trộm sắc phong vào tháng 5/2021

Nâng cao trách nhiệm bảo vệ di sản

Sự việc đáng tiếc ở Dị Nậu thêm một lần nữa gióng lên hồi chuông cảnh báo về nguy cơ thất thoát cổ vật, xâm hại di sản.

Các di sản vật thể trong đó có sắc phong, nếu được bảo lưu, phát huy tốt sẽ là nguồn tư liệu quý về mặt thông tin, lịch sử, giá trị tín ngưỡng, mỹ thuật, văn học, đồng thời bổ sung nguồn tài liệu chính sử quý giá trong việc nghiên cứu lịch sử địa phương, đất nước. Hàng năm, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch thông qua các cuộc kiểm tra, hướng dẫn cơ sở về công tác quản lý, tu bổ, tôn tạo di tích và hướng dẫn bằng văn bản cụ thể đều luôn nhấn mạnh nội dung đề nghị UBND các huyện, thành, thị phải quyết liệt chỉ đạo UBND các xã, phường, thị trấn tăng cường công tác quản lý các di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia tại các di tích lịch sử - văn hóa trên địa bàn tỉnh Phú Thọ.

Quay lại với câu chuyện tại xã Dị Nậu, năm 2021, sau khi sắc phong bị kẻ gian đánh cắp, UBND huyện Tam Nông đã có văn bản chỉ đạo về việc tăng cường công tác quản lý các di tích, di vật, cổ vật, bảo vật tại các di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn huyện; theo đó, chính quyền xã Dị Nậu, BQL di tích Đền Quốc Tế đã khẩn trương triển khai các biện pháp “khắc phục hậu quả” như: Phân công các thành viên BQL trực tiếp bảo quản một số cổ, hiện vật giá trị; tiến hành tu bổ, tôn tạo các hạng mục: Sửa chữa, cải tạo khu vực tiền tế và tôn tạo Điện Đông; sửa chữa bậc, cửa ra vào hậu cung; lắp đặt hai camera giám sát an ninh đối với khu vực tiền tế, hậu cung với tổng số tiền gần 700 triệu đồng. Năm 2023, BQL di tích tiếp tục làm hồ sơ đề nghị các cấp thẩm quyền chấp thuận phương án đầu tư cải tạo Đền Quốc Tế với các hạng mục xây dựng nhà Tả, Hữu Vu, cải tạo mặt sân tiền tế và xây dựng sân trung tâm lễ hội… với tổng kinh phí dự kiến khoảng 6,5 tỉ đồng, toàn bộ kinh phí được BQL di tích Đền Quốc Tế huy động từ nguồn xã hội hóa.

Tài liệu sao lưu các đạo sắc phong tại Đền Quốc tế đang được cất giữ bảo quản cẩn mật

Đồng chí Nguyễn Đắc Thủy - Giám đốc Sở VH,TT&DL khẳng định: Vấn đề cần quan tâm hiện nay là cần thay đổi tư duy, cách nhìn của người dân và chính quyền địa phương về công tác quản lý, bảo tồn di sản. BQL các di tích, chính quyền địa phương cần nhận thức rõ ràng, đầy đủ về công tác quản lý, bảo vệ di tích, di sản; trong đó cần nêu cao trách nhiệm người đứng đầu cấp ủy, chính quyền địa phương, xem đây là một trong những chỉ tiêu, đánh giá quan trọng trong việc hoàn thành nhiệm vụ của cấp ủy, chính quyền địa phương đó; cùng với các có các hình thức kỷ luật rõ ràng nếu để xảy ra tình trạng thất thoát, mất cắp di, cổ, hiện vật tại di tích. Bên cạnh đó, cũng cần bổ sung các lực lượng khác vào thành phần BQL di tích như: Công an, Đoàn thanh niên, Hội Phụ nữ, Cựu chiến binh… để nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các tổ chức đoàn thể chính trị xã hội tại địa phương.

Cùng với đó, các cơ quan quản lý Nhà nước, các ngành chức năng cần đồng hành cùng địa phương nhằm tháo gỡ khó khăn, vướng mắc tại cơ sở trong công tác quản lý, kiểm kê di sản cũng như hướng dẫn các quy định về bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích theo quy định của Bộ VH,TT&DL; tăng cường hướng dẫn việc thực hành bảo quản các di vật, cổ vật, hiện vật theo đúng quy trình, quy chuẩn và nâng cao năng lực quản lý, bảo vệ di tích tại các địa phương.

Đối với vấn đề “giải cứu” sắc phong sẽ còn là câu chuyện dài, trong đó, các cấp Bộ, ngành và các bên liên quan cần cùng nhau bàn thảo kỹ lưỡng và đưa ra những phương án xử lý cụ thể, khoa học, ứng xử phù hợp với tình hình thực tiễn cũng như những giải pháp quyết liệt mới có thể ngăn chặn tình trạng “chảy máu” di sản, không để “mất bò mới lo làm chuồng” ...

Thùy Phương - Cẩm Nhung

Tin liên quan:

Kỳ 1: Cổ vật bị rao bán

Những ngày qua, dư luận xã hội rất quan tâm trước thông tin: Nhiều sắc phong Việt Nam trong đó có các sắc phong của Đền Quốc Tế, xã Dị Nậu (huyện Tam Nông) bị đánh cắp đang được rao bán công khai trên mạng ở Trung Quốc - do ông Trần Ngọc Đông, một người sưu tầm, nghiên cứu tâm huyết với văn hóa truyền thống đăng tải trên trang cá nhân và Facebook nhóm Làng Việt xưa và nay.