Ký ức về những người thầy dạy làm báo!

Lớp học ngày ấy

Năm 1949, theo chỉ đạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Tổng bộ Việt Minh chủ trương mở trường đào tạo cán bộ viết báo mang tên Huỳnh Thúc Kháng và giao cho nhà báo Xuân Thủy triển khai thực hiện. Ban Giám đốc gồm 5 người: Nhà báo Đỗ Đức Dục, Phó Bí thư Tổng bộ Việt Minh, Chủ nhiệm Báo Độc Lập, Giám đốc; Nhà báo Xuân Thủy, Thường trực Tổng bộ Việt Minh, Chủ nhiệm Báo Cứu Quốc, Phó giám đốc; Nhà báo Như Phong, Chủ nhiệm Báo Cứu Quốc Liên khu X, Ủy viên thường trực; Đồ Phồn, nhà văn, nhà báo, Ủy viên giám thị; Tú Mỡ, nhà thơ, nhà báo, Ủy viên đôn đốc; giao cho tòa soạn Báo Cứu Quốc lo xây dựng trường sở, tổ chức đời sống vật chất (nhà báo Nguyễn Văn Hải phụ trách).

Ban Giám đốc Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng, năm 1949. Từ trái sang: Như Phong, Tú Mỡ, Đỗ Đức Dục, Xuân Thủy, Đồ Phồn (Bùi Huy Phồn). Nguồn: Bảo tàng Báo chí Việt Nam

Trường đặt trên ngọn đồi thuộc thôn Bờ Rạ, nay thuộc xã Tân Thái, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên. Tuy chỉ tồn tại trong vòng 3 tháng (khai giảng ngày 4-4-1949, bế giảng ngày 6-7-1949, phải rút ngắn vì tình hình chiến sự) nhưng lớp học đã vinh dự được Chủ tịch Hồ Chí Minh 2 lần gửi thư (ngày 9-6 và tháng 7-1949) để động viên tinh thần giảng dạy cũng như học tập của các giảng viên, học viên.

Thư của Bác Hồ gửi Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng. Nguồn: Bảo tàng Báo chí Việt Nam

Để đào tạo nên một lớp nhà báo trẻ đầu tiên vững vàng về nghiệp vụ, kiên định trong lập trường chính trị, biết dùng ngòi bút làm vũ khí sắc bén đấu tranh, không thể không kể tới công lao của những người thầy trong buổi sơ khai ấy. Đó đều là những cái tên nổi tiếng hàng đầu của nền báo chí cách mạng Việt Nam, dày dạn kinh nghiệm, am tường về nhiều lĩnh vực như: Đồng chí Trường Chinh dạy cách viết các thể loại xã luận, bình luận; các nhà báo Xuân Thủy, Đỗ Đức Dục, Trần Huy Liệu, Quang Đạm, Nguyễn Thành Lê dạy về kỹ năng và các khâu làm báo; giảng về chính trị có đồng chí Hoàng Quốc Việt, nhà thơ Tố Hữu; giảng về đường lối, tuyên truyền do các đồng chí Lê Quang Đạo, Đào Duy Kỳ phụ trách; giảng về văn học, nghệ thuật: Nguyễn Huy Tưởng, Nguyễn Đình Thi, Nguyễn Tuân, Thế Lữ, Nam Cao...

Sau khi khóa học sắp kết thúc, ngày 22-6-1949, đồng chí Trường Chinh có một vài cảm tưởng ghi lại trong cuốn sổ vàng lưu niệm của trường như sau: “Khóa thứ nhất Trường Huỳnh Thúc Kháng là một thí nghiệm rất hay. Tôi tin rằng sau khi rút tỉa kinh nghiệm của khóa này, Tổng bộ Việt Minh sẽ thành công hơn trong việc đào tạo cán bộ chiến đấu với quân thù bằng ngòi bút và hướng dẫn dư luận quốc dân”.

Bút tích cảm tưởng của nhà báo Trường Chinh. Nguồn: Bảo tàng Báo chí Việt Nam

Ký ức về những người thầy

Khóa học viết báo đầu tiên của trường gồm 42 học viên, phần lớn là những người đang làm báo cấp Trung ương và địa phương. Dưới sự giảng dạy, chỉ bảo tận tình của những người thầy, phần lớn các học viên khi ra trường đều công tác ở những cơ quan báo chí, trong đó có nhiều người sau này giữ nhiều trọng trách quan trọng trong nghề như: Nhà báo Trần Kiên, nguyên Phó Tổng Biên tập Báo Nhân Dân; nhà báo Ngô Tùng, nguyên Tổng Biên tập Báo Lao Động; nhà báo Phạm Viết Thiệu, nguyên Tổng Biên tập Báo Hòa Bình, Tạp chí Tuyên truyền; nhà báo Lý Thị Trung, nguyên phụ trách đầu tiên Báo Phụ nữ Thủ đô... Ở trong tâm thức họ, kỷ niệm về những người thầy luôn in sâu với những hình ảnh cao đẹp, mặc dù các thành viên của lớp học năm xưa phần lớn đã ra đi về cõi người hiền.

Thầy, trò Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng ngày khai giảng. Nguồn: Bảo tàng Báo chí Việt Nam

Nhà báo Trần Kiên, nguyên Phó Tổng Biên tập Báo Nhân Dân (khi đi học lấy tên Hoàng Kiên Trung) được các học viên xem là lớp trưởng, bồi hồi nhớ lại: “Đó là những buổi học, thảo luận rất sôi nổi. Ví dụ, đồng chí Trường Chinh dạy về bình luận, xã luận, sau khi giảng, chia sẻ kinh nghiệm, quy tắc viết, đồng chí thường ra đề bài luôn, tôi nhớ nhất có một lần đồng chí ra đề bài: Viết một bài xã luận về Chỉ thị Thi đua ái quốc do Bác Hồ kêu gọi. Sau mấy hôm thì trả bài, đồng chí Trường Chinh nhận xét cụ thể từng bài, những bài viết hay và viết chưa tốt, vì sao lại chưa tốt... để các học viên rút kinh nghiệm. Thấy mãi mà đồng chí không nói gì đến bài của tôi và anh Lê Hiền Nam (cùng làm Báo Độc Lập với tôi) làm tôi rất lo lắng, sau thì vỡ òa vui sướng khi đồng chí khen bài của Trần Kiên là viết được, xếp thứ nhất”.

Buổi lễ gặp mặt lần đầu tiên giữa các giảng viên, học viên Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng, tổ chức tại Báo Nhân Dân, năm 1992. Nguồn: Bảo tàng Báo chí Việt Nam

Còn đối với học viên nữ Mai Cương (sau giữ chức Thứ trưởng Bộ Tài Chính) vui vẻ khi nhớ lại: “Trong lớp, chỉ có 3 nữ học viên đó là chị Phương Lâm, Lý Thị Trung và tôi. Cả 3 được ưu tiên ngồi bàn đầu ngay cửa ra vào. Chúng tôi rất thích ngồi ở đây vì khi bắt đầu vào học thường được các giảng viên bắt tay”.

Đó còn là những ký ức đáng nhớ về sự tận tình chỉ bảo của những người thầy và sự “bốc đồng” của tuổi trẻ: “Trong suốt quá trình học, cứ học xong là phải làm bài kiểm tra, có lần nội dung của bài kiểm tra là viết một bài phóng sự. Tôi ngại đi nên đã mạnh dạn đề xuất với nhà báo Xuân Thủy cho mình viết bài xã luận. Thú thật, khi đó tôi chưa rõ tầm quan trọng và độ khó của một bài xã luận như thế nào nên mới mạnh dạn đề xuất táo bạo như thế. Nhà báo Xuân Thủy đã ôn tồn giải thích cho tôi hiểu và khuyên tôi viết phóng sự. Sau đó, tôi được phân công viết phóng sự về chè Tân Cương. Trước khi đi thực tế, tôi đã tham khảo nhiều bài phóng sự để học cách viết, sau đó mạnh dạn đến gặp nhà báo Như Phong, khi đó là Ủy viên Ban Giám đốc nhà trường, dạy về phóng sự để hỏi thêm và nhờ ông dạy lại cách viết. Nhờ sự chỉ bảo tận tình của các thầy, sau viết xong bài phóng sự về chè Tân Cương, bài viết của tôi đã được nhà báo Xuân Thủy khen ngợi”.

Một buổi học của các học viên. Nguồn: Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Việt Nam

Đối với riêng học viên Phạm Viết Thiệu, nguyên Tổng Biên tập Báo Hòa Bình, Tổng Biên tập Tạp chí Tuyên truyền, kỷ niệm về lần phỏng vấn người thầy của mình là Đại tướng Võ Nguyên Giáp là bài học về nghề đầu tiên luôn theo ông trong suốt cuộc đời: “Trong quá trình học, nhà báo Xuân Thủy dự định nhận tôi về báo Cứu Quốc, cho tôi danh nghĩa phóng viên báo Cứu Quốc để phỏng vấn Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Quá trình phỏng vấn và chụp ảnh, nhiếp ảnh thấy trong phòng của đại tướng ánh sáng không đủ, đại tướng đã cho dỡ mấy tấm mái lợp tranh xuống để lấy ánh sáng. Lần đầu được làm việc với đại tướng trong một vai trò mới, thật sự tôi rất run, tay đưa cho đại tướng tờ giấy viết sẵn những câu hỏi để đại tướng xem và trả lời mà không nói gì thêm được. Khi xong việc, đại tướng có nói với tôi một câu, đại ý là: Người xưa có câu: “Thiên thượng địa hạ, duy ngã độc tôn” để răn ta không phải run sợ trước tình huống nào cả. Tôi luôn luôn ghi nhớ lời dạy sâu sắc đó”.

Còn với nhà báo Lý Thị Trung (nguyên phụ trách đầu tiên Báo Phụ nữ Thủ đô), một trong 3 học viên nữ của lớp, kỷ niệm về ngôi trường được bà nhớ đến từng chi tiết và những câu chuyện thú vị xung quanh quá trình học. Đó là những người bạn hài hước dí dỏm: “Trong lớp có chia các tổ, ông Trần Vũ (sau là đạo diễn điện ảnh nổi tiếng) ở tổ 6 phải chuyển sang tổ 7 của tôi. Vị tổ trưởng tổ 7 này hay họp tổ nên ông Vũ ngán ngẩm đến nỗi vịnh thành thơ:

"Tổ 6 xa rồi tổ 6 ơi
Nhớ về tổ cũ nhớ chơi vơi
Mình sang tổ 7 lòng lạnh lắm
Khai hội quanh tuần chết mất thôi".

Hay kỷ niệm về thầy Đồ Phồn: “Thầy Đồ Phồn giảng về phóng sự, thường cho lớp đi thực tế để tập viết thể loại này. Trước khi bế mạc khóa học, giảng viên Đồ Phồn có viết vở kịch “Tay người đàn bà” và diễn tại Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng. Khi đó, tôi được đóng vai người phụ nữ bán quán, ông Mai Hồ đóng vai Tây (vì nhìn ông giống Tây), ông Doãn Vỹ đóng vai Việt gian (nhìn ông cao to). Có cả ông Mai Văn Hiến (họa sĩ) đến trang điểm cho tôi, còn bà Anh Thơ đội khăn mỏ quạ hóa trang cho tôi. Trước đó, giảng viên Thế Lữ có đưa đoàn diễn viên kịch của ông đến để hỗ trợ nhưng về sau không dùng tới bởi các học viên diễn rất đạt. Vở kịch diễn ra thành công tốt đẹp, thầy Đồ Phồn có cầm tay tôi và nói vui với mọi người: “Tay người đàn bà thành công rồi!”.

Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng là nơi đào tạo khóa học đầu tiên về báo chí của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa non trẻ. Ngày nay, dấu tích xưa của trường đã chìm sâu dưới lòng hồ núi Cốc mênh mông, để lại biết bao thương nhớ về một thời đào tạo gian khổ nhưng đầy khí thế cách mạng. Tuy chỉ mở và đào tạo được một khóa trong thời gian ngắn nhưng nhờ sự dạy dỗ, truyền đạt kinh nghiệm tận tình của những người thầy, những nhà báo cách mạng hàng đầu đã đánh dấu thắng lợi bước đầu trên mặt trận tư tưởng, đào tạo báo chí, đặt nền móng cho sự phát triển của nền báo chí Việt Nam sau này.

Nguyễn Ba