'Lá chắn' bảo vệ doanh nghiệp nhỏ

Quy mô thương mại điện tử Việt Nam đạt 32 tỷ USD năm 2024 và tiếp tục tăng trưởng mạnh

Cần cơ chế công bằng cho hộ kinh doanh nhỏ lẻ

Dự thảo Luật Thương mại điện tử do Bộ Công Thương chủ trì soạn thảo, hiện đang lấy ý kiến góp ý và dự kiến trình Quốc hội xem xét thông qua tại Kỳ họp thứ 10 (tháng 10–11/2025).

Dự thảo Luật đưa ra định hướng phát triển thương mại điện tử quốc gia thông qua chiến lược, chương trình, chính sách tài chính hỗ trợ; thúc đẩy thanh toán an toàn, thương mại điện tử xanh, thương mại số và xuất khẩu qua thương mại điện tử; điều chỉnh hoạt động của các dịch vụ hỗ trợ như logistics, trung gian thanh toán, tiếp thị liên kết, chứng thực hợp đồng điện tử.

Dự thảo cũng đưa ra quy định về quản lý dữ liệu và nền tảng số trong thương mại điện tử: thiết lập nền tảng quản lý hoạt động thương mại điện tử quốc gia, xây dựng cơ sở dữ liệu thống nhất phục vụ thanh tra, kiểm tra và hoạch định chính sách.

Các quy định về giao kết và thực hiện hợp đồng trong thương mại điện tử được bổ sung, trong đó có cơ chế giao kết hợp đồng thông qua chức năng “đặt hàng trực tuyến” trên các nền tảng thương mại điện tử.

Bên cạnh đó, Dự thảo quy định rõ các mô hình nền tảng thương mại điện tử và điều kiện hoạt động: nền tảng kinh doanh trực tiếp (chủ quản vừa cung cấp nền tảng, vừa trực tiếp bán hàng); nền tảng trung gian (chỉ cung cấp môi trường để bên bán và bên mua giao dịch); mạng xã hội có hoạt động thương mại điện tử; nền tảng tích hợp đa dịch vụ; hoạt động thương mại điện tử có yếu tố nước ngoài.

Dự thảo dành một phần quan trọng cho việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và cơ chế giải quyết tranh chấp, gồm: xử lý tranh chấp thương mại điện tử, bảo vệ dữ liệu cá nhân, tăng cường trách nhiệm của các nền tảng trong phối hợp xử lý vi phạm, phân định rõ trách nhiệm của các cơ quan nhà nước trong quản lý thương mại điện tử; đồng thời bổ sung chế tài đối với hành vi bán hàng giả, vi phạm quy định về dữ liệu hay hoạt động trái phép của nền tảng nước ngoài.

Theo Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân, trong bối cảnh chuyển đổi số toàn cầu, thương mại điện tử là phương thức kinh doanh tất yếu để doanh nghiệp và hộ kinh doanh nâng cao năng lực cạnh tranh, mở rộng thị trường, tối ưu hóa hoạt động. Đặc biệt, thương mại điện tử giúp khu vực kinh tế tư nhân tăng hiệu quả quản lý chuỗi cung ứng, giảm chi phí vận hành và nhanh chóng thích nghi với biến động thị trường.

“Hoàn thiện thể chế, bổ sung chính sách phát triển thương mại điện tử nói chung và khu vực kinh tế tư nhân nói riêng là nhu cầu cấp thiết để khu vực này bắt kịp xu thế, phát huy tiềm năng và khẳng định vị thế trong kỷ nguyên số”, ông Tân nhấn mạnh.

Báo cáo Chỉ số thương mại điện tử Việt Nam 2025 của Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM), dựa trên khảo sát hàng nghìn doanh nghiệp và tham vấn cơ quan quản lý, cho thấy quy mô thương mại điện tử Việt Nam năm 2024 đạt 32 tỷ USD, tăng trưởng 27%. Trong đó, bán lẻ trực tuyến đạt 22,5 tỷ USD, tăng 30% so với năm 2023.

Với quy mô này và các chính sách pháp lý mới dự kiến ban hành trong năm 2025, VECOM nhận định, thương mại điện tử Việt Nam đang chuẩn bị bước vào giai đoạn phát triển nhanh và bền vững.

Trong bối cảnh đó, Dự thảo Luật Thương mại điện tử được kỳ vọng tạo lập một sân chơi minh bạch, nơi người tiêu dùng có nhiều lựa chọn hơn và doanh nghiệp cạnh tranh công bằng, sòng phẳng hơn.

Nỗi lo “lép vế” trước các nền tảng thương mại điện tử nước ngoài

Tháng 7/2025, Shopee (sàn thương mại điện tử nước ngoài lớn nhất tại Việt Nam, trụ sở tại Singapore) áp dụng mức phí hạ tầng mới 3.000 đồng/sản phẩm cho mỗi đơn hàng, thay vì thu theo tỷ lệ phần trăm như các loại phí truyền thống (phí thanh toán, phí cố định, phí dịch vụ…). Theo biểu phí hiện hành, tổng chi phí trên một đơn hàng dao động từ 13–20%, chưa kể chi phí quảng cáo, vận hành, vật tư đóng gói, rủi ro đổi trả…

Tương tự, TikTok Shop tăng phí dịch vụ cho nhà bán hàng: phí hoa hồng nền tảng tăng từ 4% lên 10–12% với hàng thời trang, 4–12% với hàng gia dụng, 8,5–12% với hàng tiêu dùng nhanh, sức khỏe- làm đẹp, mẹ và bé… Cộng thêm phí giao dịch 5% cho mỗi đơn hàng giao thành công, tổng chi phí có thể lên tới 17% doanh thu, chưa tính các chi phí ngoài sàn khác.

Đây được coi là bước đi đã được dự báo từ trước của các “đại gia” thương mại điện tử ngoại. Sau thời gian dài trợ giá, khuyến mãi để thu hút người dùng và nhà cung cấp, các sàn này bắt đầu “khóa chặt” hệ sinh thái bằng mô hình dịch vụ khép kín: chỉ định đơn vị vận chuyển, giới hạn ví điện tử thanh toán…

Các chuyên gia cho rằng, với quy trình khép kín, các sàn thương mại điện tử đã chuyển từ vai trò trung gian kết nối thành nhà cung cấp dịch vụ toàn diện, nắm quyền kiểm soát khâu quan trọng nhất trong giao dịch, từ đó chiếm vị thế áp đảo để điều chỉnh phí.

Theo tính toán, mức phí hạ tầng cao hơn cùng với chi phí cố định và chi phí vận hành khiến biên lợi nhuận của nhà bán hàng (đa phần là doanh nghiệp nhỏ, hộ kinh doanh nhỏ lẻ) bị bào mòn, dẫn tới mô hình “lãi ít - bán nhiều” vốn là lợi thế của thương mại điện tử trở nên thiếu bền vững. Về lâu dài, nhà bán hàng buộc phải tăng giá, ảnh hưởng đến người tiêu dùng, hoặc rút khỏi thị trường.

Cần hài hòa lợi ích giữa nền tảng và người bán

Trong Dự thảo, Bộ Công Thương đề xuất: “Chủ quản nền tảng thương mại điện tử trung gian là nền tảng số lớn “không được áp đặt người bán, người mua phải sử dụng dịch vụ thanh toán của một nhà cung cấp hoặc sử dụng dịch vụ logistics của một nhà cung cấp mà không có lý do chính đáng”, nhằm bảo đảm quyền lựa chọn cho các bên.

Tuy nhiên, tại một hội thảo góp ý, đại diện Viettel Post nhận định, quy định này vẫn chưa toàn diện, bởi nền tảng có thể “lách luật” bằng cách chỉ cho phép lựa chọn trong phạm vi hẹp, thay vì mở rộng hoàn toàn cho người dùng. Do đó, Viettel Post kiến nghị sửa thành: “Chủ quản nền tảng thương mại điện tử trung gian là nền tảng số lớn không được cản trở, hạn chế người dùng thực hiện quyền lựa chọn tổ chức cung cấp dịch vụ thanh toán và logistics hỗ trợ thương mại điện tử”.

Ông Nguyễn Quang Đồng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển Truyền thông (IPS) cho rằng, Dự thảo cần tiếp tục hoàn thiện để đối phó nguy cơ độc quyền, thiếu cạnh tranh, hiệu ứng lan tỏa hạn chế và thiếu bao trùm với người bán nhỏ lẻ. Ông đề xuất, giảm nhẹ nghĩa vụ cho doanh nghiệp nhỏ và start-up, đồng thời hỗ trợ họ bằng hệ sinh thái mở, chuẩn hóa thị trường theo lộ trình. Việc áp dụng ngay những quy định quá chặt, ví dụ coi mạng xã hội có hoạt động thương mại điện tử (Facebook, TikTok…) có trách nhiệm như sàn thương mại điện tử, sẽ tạo áp lực lớn cho nhóm bán hàng nhỏ lẻ.

TS. Nguyễn Minh Thảo, Trưởng ban Nghiên cứu Môi trường kinh doanh và Năng lực cạnh tranh, Ban Chính sách - Chiến lược Trung ương cho rằng, Luật cần quy định rõ ngưỡng quy mô, từ mức nào trở lên mới bắt buộc bán hàng qua sàn thương mại điện tử. Đây cũng là cách hợp lý để giải quyết vấn đề thuế.

Trong văn bản góp ý, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) nhấn mạnh, chính sách trong Luật Thương mại điện tử cần đảm bảo cân bằng lợi ích giữa các chủ thể, thúc đẩy cạnh tranh và hỗ trợ doanh nghiệp, cá nhân kinh doanh nhỏ phát triển trong kinh tế số.

Theo VCCI, khác với Luật Thương mại truyền thống nơi các bên có thể tự do thỏa thuận, trên sàn thương mại điện tử, người bán nhỏ thường ở thế yếu so với nền tảng: dễ bị áp đặt chính sách bất lợi, thay đổi điều khoản đột ngột, bị đình chỉ hoặc khóa tài khoản không rõ lý do, hay hạn chế tiếp cận dữ liệu.

Ông Đậu Anh Tuấn, Phó tổng thư ký VCCI cho rằng, hệ sinh thái thương mại điện tử hiện nay rất đa dạng và phức tạp, từ nền tảng công nghệ lớn, thương hiệu uy tín đến hàng trăm nghìn hộ kinh doanh nhỏ lẻ; từ logistics, thanh toán đến livestream, tiếp thị liên kết. Do đó, việc xây dựng chính sách pháp luật gặp nhiều thách thức, bởi mỗi quy định ban hành không chỉ tác động tới một nhóm đối tượng, mà còn ảnh hưởng toàn bộ hệ sinh thái.

“Chính sách cần được thiết kế hài hòa giữa mục tiêu quản lý nhà nước, bảo vệ người tiêu dùng, đảm bảo hoạt động thuận lợi của doanh nghiệp, đồng thời khuyến khích đổi mới, sáng tạo và phát triển bền vững”, ông Tuấn nhấn mạnh.

Minh Minh