Làng cổ Kon Jơ Dri làm du lịch xanh từ văn hóa bản địa

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Kon Tum Y Ngọc (áo đen) kiểm tra thực tế tại làng Kon Jơ Dri ngày 31/10 vừa qua. Ảnh: Bình Minh

Trong mạch nguồn văn hóa

Kon Jơ Ri (xã Đăk Rơ Wa, thành phố Kon Tum, tỉnh Kon Tum) trở thành một trong những ngôi làng rộng lớn với hơn 170 hộ đồng bào dân tộc Ba Na quần tụ bên dòng Đăk Bla hiền hòa. Làng được chia làm 4 tổ, một nửa dân số ở ngôi làng cũ bên kia sông, còn một nửa ở vùng đất mới bên này sông.

Kon Jơ Dri thủa trước vẫn là ngôi làng nằm nép mình bên dòng sông Đăk Bla hiền hòa. Vài chục năm trước đây, Kon Jơ Ri chỉ có vài chục nóc nhà, nằm ẩn sâu về phía đầu con sông Đăk Bla. Kon Jơ Dri vẫn còn có căn nhà rông nguyên bản được xây từ năm 1977. Đã qua gần nửa thế kỷ, nhà rông ấy vẫn vững chãi cùng mưa nắng cao nguyên, vẫn lừng lững cùng người làng qua bao thời gian. Nhìn từ xa, mái nhà rông như lưỡi rìu vươn lên bầu trời. Đây được coi là nhà rông bề thế nhất vùng với chiều cao 16 m và chiều ngang 12 m. mặt sàn chỗ rộng nhất ở gian giữa là 6,5m, bóp lại ở hai đầu hồi còn 6m. Phần giáp đỉnh mái tranh có đan liếp bằng tre, hoa văn rất sinh động, vừa để trang trí vừa có tác dụng giữ mái tranh cao vút luôn chịu sức gió lớn thường xuyên. Đây là nơi diễn ra các lễ hội, họp mặt, tổ chức lễ Tết, giao lưu cồng chiêng... của người Ba Na nơi này.

Làng Kon Jơ Dri vẫn lưu giữ được nhiều nét văn hóa đặc trưng trong đời sống, sinh hoạt cộng đồng của đồng bào dân tộc Ba Na. Kon Jơ Dri được đánh giá là một trong những làng cổ ở thành phố Kon Tum còn giữ được những nét kiến trúc mang đặc trưng riêng của đồng bào Ba Na như nhà Rông cao vút ở giữa làng, là nơi sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng, giao lưu văn hóa, văn nghệ, biểu diễn cồng chiêng, hội họp của các già làng. Tỷ lệ nhà sàn truyền thống trong làng hiện cũng chiếm trên 20%; các ngôi nhà sàn được xây dựng vây quanh, hướng về “trái tim” của làng- nhà rông. Và những hoạt động, nghi lễ văn hóa trong sinh hoạt cộng đồng, hộ gia đình như làm rượu cần, dệt thổ cẩm, đan lát dụng cụ phục vụ sản xuất và sinh hoạt, các lễ hội truyền thống, các bài dân ca cổ, cồng chiêng, múa xoang. Nhiều món ăn mang đặc trưng riêng của nơi đây, như cơm lam, gà nướng, cá sông nướng trên than củi và trong ống lồ ô và những món ăn từ củ, quả, rau rừng, tạo nên sự độc đáo, hấp dẫn, đa dạng về ẩm thực của làng.

Thời gian qua, chính quyền thành phố Kon Tum, xã Đăk Rơ Wa tích cực tuyên truyền, vận động, hỗ trợ để dân làng Kon Jơ Dri xây dựng làng du lịch cộng đồng. Đến nay, làng Kon Jơ Ri đã hình thành xong “bộ khung” về tổ chức hoạt động du lịch gồm Ban quản lý làng du lịch và 7 tổ phục vụ gồm tổ sản xuất thủ công mỹ nghệ, tổ cồng chiêng múa xoang, tổ ẩm thực, tổ tiếp đón khách, tổ y tế, tổ vệ sinh cộng đồng, tổ an ninh. Trong làng hiện có 1 homestay của hộ A Mĩm là không gian trải nghiệm hấp dẫn cho du khách về dệt thổ cẩm, đan lát, làm rượu ghè, ẩm thực. Kon Jơ Ri có 2 đội cồng chiêng, múa xoang. Một đội gồm những người lớn tuổi và thanh niên, còn một đội là những em học sinh của làng. Kon Jơ Ri còn có một số nghệ nhân biết sửa chiêng, chỉnh chiêng như già làng A Gưng, A Hưi, A Neih, Y Mai… Những nghệ nhân này rất tâm huyết truyền dạy cho thế hệ trẻ những nét đẹp văn hóa của dân tộc Ba Na. Vì vậy, giờ đây trong làng rất nhiều trẻ người biết múa xoang, đánh cồng chiêng. Bên cạnh đó, chính quyền địa phương cũng Phối hợp với Trung tâm Văn hóa, Thể thao và Du lịch thành phố điền dã, khảo sát thực tế 2 đợt và tham vấn ý kiến của già làng, các nghệ nhân tiêu biểu trong làng, tập trung xây dựng sản phẩm du lịch chủ lực như: phục dựng nguyên trạng không gian nước giọt truyền thống và lễ hội cúng giọt nước của người Bah nar. Đây là lễ hội truyền thống đặc sắc, độc đáo đã được cộng đồng làng gìn giữ suốt gần 100 năm qua, từ khi thành lập làng đến nay.

Trong tháng 10/2022, Đoàn công tác của Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Kon Tum tiến hành thẩm định hồ sơ, đề nghị công nhận làng du lịch cồng đồng Kon Jơ Ri. Ảnh: Bình Minh

Những nỗ lực gìn giữ, bảo tồn các giá trị văn hóa đặc sắc của dân làng Kon Jơ Dri trong nhiều năm qua đã mang lại lợi ích thiết thực cho người dân nơi đây bằng việc mở ra hướng khai thác và phát huy hiệu quả của loại hình “kinh tế xanh” - du lịch cộng đồng. Qua đó, góp phần tăng thu nhập, giảm nghèo bền vững cho người dân; đồng thời, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương. Ngày 31/10/2022 vừa qua, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Y Ngọc cũng đã kiểm tra thực tế tại làng Kon Jơ Dri, Homestay Y Maih của hộ ông A Mĩm; không gian tái hiện Lễ hội giọt nước của người dân địa phương; hộ gia đình ông A Mơ giữ gìn nghề đan lát truyền thống... Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tiến hành đámh giá thẩm định và kết quả là làng Kon Jơ Dri đáp ứng đủ 3/3 tiêu chí của làng du lịch cộng đồng theo quy định. Chính quyền xã Đăk Rơ Wa và người dân làng Kon Jơ Dri cũng đang tích cực hoàn thiện những nội dung, phần việc còn thiếu sót hay chưa hoàn chỉnh để đề nghị UBND tỉnh xem xét, công nhận làng du lịch cộng đồng.

Dựng làng du lịch, đời sống đổi thay

Ông Đoàn Văn Hậu - Chủ tịch UBND xã Đăk Rơ Wa cho biết, sau thời gian tuyên truyền, vận động, nâng cao nhận thức về sự cần thiết phải chuyển đổi cơ cấu kinh tế, tạo sinh kế mới, góp phần bảo tồn các giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc mình. Thực hiện Dự án 6 trong Quyết định số 1719/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi về bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch, chính quyền Đăk Rơ Wa đã chủ động xây dựng các nghị quyết, kế hoạch, vạch ra các tiêu chí cụ thể để thực hiện mới. Rồi từ đó, phổ biến, tuyên truyền sâu rộng tới các tầng lớp nhân dân chung tay thực hiện.

Ngày nay, người làng Kon Jơ Dri vẫn giữ đậm đà bản sắc văn hóa để xây dựng du lịch trọng điểm bên dòng Đăk Bla. Ảnh: Bình Minh

Từ một vùng được xem là “ốc đảo” bởi không có đường thông thương ra bên ngoài. Bây giờ hạ tầng giao thông ở Kon Jơ Ri khá thuận tiện. Hầu hết các tuyến đường giao thông được thảm bê tông hay nhựa đường. Nhiều công trình phúc lợi như trạm y tế, trường học, hội trường thôn, chợ; các công trình dân sinh nhà ở, nhà sàn truyền thống, nhà rông được làm mới hay tu sửa khang trang. Những triền đồi cà phê, bời lời, ngô, sắn, keo tràm rộng bạt ngàn đang phát triển xanh tốt.

Ngoài cây “cầu treo Kon Klor lịch sử”, giờ Kon Jơ Ri còn có thêm con đường Tỉnh lộ 671 đi về hướng nam nối với đường Hồ Chí Minh. Kon Jơ Ri giờ đã đổi thay nhiều, làng quê đã khoác lên mình tấm áo mới tươi nguyên, bởi hạ tầng xã hội từng bước được đầu tư xây dựng nhằm phục vụ quá trình phát triển kinh tế - xã hội, góp phần nâng cao đời sống về mọi mặt của đồng bào dân tộc Ba Na. Làng Kon Jơ Dri ngày nay đã có nhiều hộ gia đình làm kinh tế tốt, mỗi năm thu lãi từ 150 - 180 triệu đồng từ trồng trọt hay chăn nuôi.

Được biết, từ năm 2011 đến nay, tổng kinh phí thực hiện xây dựng của xã là khoảng 100 tỷ đồng, trong đó nhân dân đóng góp gần 59 tỷ đồng, khoảng 60% kinh phí. Xã Đăk Rơ Wa đã nhựa hóa, bê tông hóa 35 km đường giao thông nông thôn, xây dựng 3 trạm biến áp, kéo kết nối hoàn thành hệ thống lưới điện quốc gia. Tại địa phương không còn nhà tạm, dột nát, chỉ còn 86/860 hộ nghèo, còn lại thu nhập bình quân đầu người năm 2020 là gần 40 triệu đồng. Và Kon Jơ Ri là ngôi làng đi đầu trong sự thay đổi đó ở Đăk Rơ Wa.

Bình Minh