Linh vật trên đầu mũi ghe Ngo - linh hồn của lễ hội sông nước Khmer

Chiếc ghe Ngo - con thuyền của niềm tin

Từ bao đời nay, ghe Ngo được xem là linh vật của dòng sông. Mỗi chiếc ghe được người Khmer xem như một sinh thể có linh hồn, được chọn gỗ, chế tác và cúng tế trang trọng.

Ngày xưa, ghe được đẽo từ thân cây sao to, khoét rỗng phần ruột để tạo thành thuyền độc mộc dài khoảng 30 mét. Ngày nay, do nguồn gỗ quý hiếm, người thợ chuyển sang kỹ thuật ghép ván thủ công, vẫn giữ nguyên dáng rắn uốn lượn đặc trưng - biểu trưng cho sự uyển chuyển và sức mạnh.

Trước khi hạ thủy, cộng đồng tổ chức lễ nhập hồn cho ghe - nghi thức cầu mong thuận nước, thuận gió và bình an suốt mùa lễ hội. Bởi vậy, ghe Ngo không chỉ là phương tiện thi đấu, mà còn là biểu tượng của tinh thần đoàn kết và niềm tin tâm linh sâu sắc của người Khmer.

Linh vật trên đầu mũi - biểu tượng của sức mạnh và sự bảo hộ

Điểm đặc biệt nhất của mỗi chiếc ghe Ngo chính là phần đầu mũi, nơi thể hiện "cá tính" của đội đua. Mỗi chiếc ghe được chạm khắc hình linh vật thiêng khác nhau như rắn thần Naga, chim Krut, nàng tiên cá, voi, hổ, ngựa hay cá sấu...

Theo quan niệm của người Khmer, đây là những sinh linh bảo hộ, tượng trưng cho sức mạnh, lòng dũng cảm và may mắn.

Mỗi đầu chiếc ghe ngo là một biểu tượng Linh vật khác nhau - Ảnh: Lương Xuân Cao

Hình rắn Naga - biểu tượng quen thuộc trong văn hóa Khmer - đại diện cho sự linh thiêng và quyền năng của nước. Chim Krut tượng trưng cho ánh sáng và sức mạnh chiến thắng bóng tối; nàng tiên cá gợi vẻ đẹp dịu dàng của sông nước, còn voi và hổ thể hiện ý chí bền bỉ, gan dạ của con người.

Mỗi đội đua chọn linh vật không chỉ vì thẩm mỹ, mà còn để gửi gắm niềm tin và bản sắc riêng của phum, sóc (làng).

Phần đầu và đuôi ghe thường được sơn vẽ rực rỡ, uốn cong mềm mại. Đặc biệt, ghe nào cũng có đôi mắt nổi - chi tiết mang tính tâm linh. Người Khmer tin rằng ghe cũng như sinh vật sống, phải có mắt để “thấy đường” và tránh điều dữ. Tục vẽ mắt ghe này tương đồng với tập tục vẽ mắt thuyền của cư dân vùng sông nước Nam Bộ.

Tại các tỉnh miền Tây, mỗi năm lễ hội đua nghe thu hút hàng chục nghìn du khách, là dịp tôn vinh văn hóa Khmer và khẳng định mối giao hòa giữa con người - thiên nhiên và tín ngưỡng - Ảnh: T.L

Sức sống của một di sản sông nước

Đua ghe Ngo là điểm nhấn trong lễ hội Oóc Om Bóc - Tết cúng trăng của người Khmer Nam Bộ. Sau mùa gặt, khi nước rút, hàng chục ngôi chùa trong vùng tổ chức lễ tạ ơn trời đất và Mặt trăng đã phù hộ cho mùa màng no đủ.

Trên bờ là lễ thả đèn gió, dâng cốm dẹp, dưới sông là những chiếc ghe Ngo rực rỡ lướt đi trong tiếng trống, tiếng hò, tiếng nhịp chèo dồn dập. Mỗi nhịp vung mái chèo là một nhịp đập của cộng đồng, thể hiện tinh thần đoàn kết, kỷ luật và niềm vui hội ngộ.

Trong cuộc đua, người Khmer tin rằng linh vật trên mũi ghe sẽ dẫn đường và bảo hộ cả đội vượt qua thử thách. Vì thế, trước khi xuất phát, họ luôn làm lễ cúng nước, cầu an và gửi lời khấn cùng với linh vật.

Các đội đang tích cực tập luyện chuẩn bị tham gia Lễ hội Ok Om Bok - Đua ghe Ngo năm 2025 - Ảnh: Cần Thơ Tourist

Ngoài ra, trước mỗi cuộc đua khoảng một tuần, các chùa Khmer tổ chức lễ hạ thủy (hay “mặc áo cho ghe”), mang ý nghĩa “đánh thức linh hồn ghe”, cầu cho thuận buồm xuôi gió.

Năm nay, trong khuôn khổ lễ hội Oóc Om Bóc đầu tháng 11 tại TP.Cần Thơ, đua ghe Ngo sẽ diễn ra trong 2 ngày 4 và 5.11 trên sông Maspéro (đoạn giữa cầu Quay và cầu Cao). Dự kiến có khoảng 60 đội ghe Ngo nam, nữ ttham gia thi đấu các cự ly 1 và 1,2km. Trong những ngày này, sẽ rất đông người dân và du khách đến đây xem cuộc đua tài trên sông và cổ vũ, hứa hẹn mang đến không khí sôi động, náo nhiệt cho lễ hội.

Văn Kim Khanh - Lương Xuân Cao