Lớp học thời AI: Không thể cấm, cũng không thể buông

Trí tuệ nhân tạo (AI) đang len sâu vào đời sống học đường tại Mỹ với tốc độ nhanh hơn nhiều so với sự chuẩn bị của hệ thống giáo dục. Khi học sinh coi các công cụ AI tạo sinh như một phần quen thuộc trong học tập, giáo viên lại đứng trước yêu cầu vừa phải làm chủ công nghệ mới, vừa phải bảo vệ các giá trị cốt lõi của giáo dục.

Trụ sở Liên đoàn Giáo viên Mỹ tại Thành phố New York. Ảnh: NBC News

Tại một buổi tập huấn dành cho giáo viên ở thành phố New York mới đây, khoảng 50 giáo viên trường công đã có một “cuộc sát hạch” đặc biệt với những “trợ lý lớp học” mới. Họ đặt câu hỏi về cách xây dựng giáo án, quy định bảo vệ dữ liệu học sinh, thậm chí cả tác động môi trường như mức tiêu thụ nước.

Những “trợ lý” đó không phải sinh viên mới ra trường hay các chuyên gia giáo dục, mà là các chatbot AI. Chỉ sau vài giây xử lý, các hệ thống này đưa ra những câu trả lời chi tiết, mạch lạc và mang giọng điệu chuyên nghiệp, khiến không ít giáo viên vừa tò mò, vừa dè dặt.

Khi nhà trường buộc phải “học” lại từ đầu

Buổi tập huấn nằm trong khuôn khổ hoạt động của Học viện Quốc gia về Hướng dẫn AI (National Academy for AI Instruction) - một sáng kiến hợp tác giữa Liên đoàn Giáo viên Mỹ (AFT), Liên đoàn Giáo viên New York và một số doanh nghiệp AI lớn như OpenAI, Anthropic. Mục tiêu của học viện là giúp giáo viên hiểu, thực hành và định hình cách sử dụng AI trong bối cảnh công nghệ thay đổi nhanh chóng.

Các giáo viên và nhà quản lý từ các trường học ở New York thảo luận các câu hỏi trong buổi tập huấn về công nghệ trí tuệ nhân tạo. Ảnh: NBC News

“Tôi cảm thấy giáo viên đã bắt đầu nói cởi mở hơn về AI, nhưng vẫn có một nỗi băn khoăn rất rõ: “Chẳng phải chúng ta không được phép dùng nó sao?”, bà Jen Goodnow, giáo viên dạy tiếng Anh và tiếng Pháp tại Brooklyn chia sẻ. Theo bà, điều khiến giáo viên lúng túng không phải là công nghệ, mà là sự thiếu rõ ràng trong định hướng chính sách từ các cấp quản lý giáo dục.

Thực tế, câu hỏi “có nên dùng AI trong lớp học hay không” đã trở thành bài toán chung của giáo dục Mỹ. Sau làn sóng bùng nổ AI tạo sinh, nhiều trường học và đại học từng lựa chọn giải pháp cấm đoán hoàn toàn. Tuy nhiên, chỉ trong thời gian ngắn, cách tiếp cận này bộc lộ sự bất cập khi AI nhanh chóng trở thành công cụ phổ biến ngoài cổng trường.

Từ cấm đoán đến thử nghiệm

New York là ví dụ điển hình cho sự giằng co này. Đầu năm 2023, hệ thống trường công lập của thành phố từng cấm ChatGPT với lý do công cụ này “không giúp phát triển tư duy phản biện và kỹ năng giải quyết vấn đề”. Song chỉ vài tháng sau, quyết định này bị đảo ngược. Đến cuối năm 2024, khi lãnh đạo ngành giáo dục thành phố phát tín hiệu sẵn sàng đón nhận AI, các trường bắt đầu thử nghiệm công nghệ này với mức độ khác nhau.

Trong buổi huấn luyện về công nghệ trí tuệ nhân tạo, giáo viên và các nhà quản lý thể hiện sự thận trọng với việc đưa AI vào lớp học. Ảnh: NBC News

Trong khi đó, các số liệu cho thấy AI đã trở thành “chuẩn mực” với người học. Một nghiên cứu gần đây cho biết 84% học sinh trung học phổ thông tại Mỹ sử dụng AI tạo sinh cho việc học tập. Hơn một nửa giáo viên bậc phổ thông cũng đã dùng AI trong công việc chuyên môn, từ soạn giáo án đến thiết kế tài liệu học tập.

Với nhiều giáo viên lâu năm, AI giúp giảm tải những công việc lặp đi lặp lại, vốn tiêu tốn nhiều thời gian. Tuy nhiên, đi kèm với tiện ích là những lo ngại sâu xa hơn: AI sẽ ảnh hưởng thế nào đến vai trò của sáng tạo, tư duy phản biện và mối quan hệ thầy trò?

Lợi ích song hành với rủi ro

Tại buổi tập huấn, nhiều giáo viên bày tỏ sự thận trọng. Bà April Rose, giáo viên tin học tại Queens, thừa nhận vẫn còn hoài nghi khi đưa AI vào công việc giảng dạy. “Tôi vẫn muốn giữ sự sáng tạo của mình. Có một nỗi sợ kiểu “Kẻ hủy diệt”, rằng robot sẽ thay thế con người”, bà nói. Tuy vậy, theo bà, việc né tránh AI không còn là lựa chọn, bởi giáo viên không thể đứng ngoài xu thế.

Bà April Rose, một giáo viên tại trường công lập ở Queens cho biết vẫn còn thận trọng về việc sử dụng AI, nhưng rất muốn tìm hiểu thêm về việc áp dụng công nghệ này trong giáo dục. Ảnh: NBC News

Ở chiều ngược lại, một số giáo viên đã sớm tích hợp AI vào lớp học. Bà Joanna Stillman, giáo viên công nghệ tại Staten Island, cho biết AI đặc biệt hữu ích với những trường có nhiều học sinh học tiếng Anh như ngôn ngữ thứ hai hoặc học sinh khuyết tật. Các công cụ AI giúp cá nhân hóa bài học, tạo ra nội dung phù hợp với từng trình độ khác nhau.

Tuy nhiên, bà Stillman cũng nhấn mạnh mặt trái của công nghệ. Nhiều công ty AI đang chịu sự giám sát pháp lý ngày càng chặt chẽ, trong bối cảnh xuất hiện những vụ việc nghiêm trọng liên quan đến trẻ em và thanh thiếu niên. “Internet vốn đã đầy rủi ro, và AI cũng vậy. Điều quan trọng là phải luôn kiểm chứng thông tin”, bà nói, ví von ChatGPT giống như “ông chú say rượu” - có thể nói rất nhiều, nhưng không phải lúc nào cũng đúng.

Ông Ruchir Shah, giáo viên tại trường trung học ATLAS ở Queens thường sử dụng AI để hỗ trợ tạo các bài thuyết trình PowerPoint. Ông cho biết những bài thuyết trình trước đây mất 15 phút để tạo giờ chỉ mất hai hoặc ba phút. Ảnh: NBC News

Cần một khung đạo đức cho AI trong giáo dục

Một điểm nhấn của chương trình tập huấn là bộ chín giá trị cốt lõi về sử dụng AI trong giáo dục. Các giá trị này bao trùm từ khía cạnh thực tiễn, như trao quyền cho giáo viên trong việc ra quyết định, đến các vấn đề mang tính xã hội, như nâng cao năng lực nhận diện tin giả, deepfake và thông tin sai lệch do AI tạo ra.

Ông Rob Weil, Giám đốc điều hành Học viện Hướng dẫn AI và là cựu giáo viên với hơn 20 năm kinh nghiệm, cho rằng AI không nên, và không thể thay thế các mối quan hệ con người trong giáo dục. “Giáo dục phổ thông có trách nhiệm rất lớn đối với sự phát triển xã hội và cảm xúc của học sinh. Đó là điều AI không được phép làm tổn hại”, ông nói.

Một giáo viên đặt câu hỏi trong buổi huấn luyện về AI. Nhiều người rất muốn tìm hiểu cách AI có thể nâng cao các phương pháp giảng dạy hiện có. Ảnh: NBC News

Theo ông Weil, vấn đề không nằm ở bản thân công nghệ, mà ở cách con người sử dụng nó. Nếu giáo dục chỉ lặp lại những phương pháp cũ với công cụ mới, AI có thể gây tác động tiêu cực. Ngược lại, nếu được định hướng đúng đắn và đặt trong một khuôn khổ đạo đức rõ ràng, AI có thể trở thành công cụ hỗ trợ đắc lực.

Bắt kịp học sinh, không đánh mất giáo dục

Trong bối cảnh thiếu nguồn lực và thời gian để quan tâm tới từng học sinh, nhiều giáo viên kỳ vọng AI sẽ giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy, thay vì thay thế vai trò của con người. “Chúng tôi không muốn chỉ dừng lại ở việc dùng AI để soạn giáo án”, bà April Rose nhấn mạnh. “Điều quan trọng là giáo viên phải hiểu đầy đủ các khả năng và giới hạn của công nghệ này”.

Cô Joanna Stillman, một giáo viên tại trường PS 54 ở Staten Island, rất quen thuộc với AI và cho biết cô rất thích áp dụng nó vào lớp học của mình. Ảnh: NBC News

Bà Danielle Kinzer, cán bộ quản lý giáo dục tại Queens, cho rằng giáo viên có trách nhiệm đi đầu trong việc học hỏi AI. “Công nghệ thay đổi rất nhanh, nhưng giáo viên là những người hiểu rõ nhất về học tập và thích nghi. Sẽ thật mâu thuẫn nếu làm giáo dục mà lại từ chối học một công cụ mới”, bà nói.

AI đang trở thành một phần tất yếu của đời sống học đường. Câu hỏi không còn là có nên cho phép hay không, mà là làm thế nào để AI phục vụ đúng mục tiêu của giáo dục - nơi con người, chứ không phải thuật toán, vẫn giữ vai trò trung tâm.

Hồng Nhung