Luật Đầu tư (sửa đổi): Giảm cơ chế 'xin-cho' và gắn ưu đãi với đổi mới sáng tạo, nâng cao nội lực Việt Nam

Toàn phiên thảo luận của Quốc hội về Dự án Luật Đầu tư (sửa đổi). (Nguồn: Quốc Hội)

Các đại biểu Quốc hội (ĐBQH) cho ý kiến về đầu tư kinh doanh có điều kiện và thủ tục đầu tư đặc biệt với tinh thần chung là thể chế hóa quyền tự do đầu tư, tạo môi trường minh bạch, thông thoánh, có sự chọn lọc chiến lược, giảm cơ chế "xin-cho" và gắn ưu đãi với đổi mới sáng tạo, nâng cao nội lực Việt Nam.

Mạnh dạn bỏ các ngành nghề không còn phù hợp

Về vấn đề ngành nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện tại Điều 7 của dự thảo Luật Đầu tư (sửa đổi), đại biểu Đào Chí Nghĩa (TP. Cần Thơ) thống nhất với các nội dung tiếp thu của dự thảo nhưng đề nghị bổ sung ba nội dung cụ thể để hoàn thiện dự thảo luật.

Đối với việc bãi bỏ 25 ngành nghề kinh doanh có điều kiện, đại biểu đề nghị cần bổ sung cơ chế kiểm soát tối thiểu về chất lượng và chuyên môn. Việc chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm chuyên môn là phù hợp với Điều 33 của Hiến pháp về quyền tự do kinh doanh và nguyên tắc quản lý về tiêu chuẩn.

Tuy nhiên, tại Khoản 6, Điều 7 quy định các hình thức áp dụng điều kiện, đại biểu nhận định dự thảo thiếu hình thức quản lý bằng chứng chỉ hành nghề bắt buộc đối với các nghề có tính chuyên môn cao đã bị bãi bỏ thuộc Phụ lục số 4.

Các dịch vụ này liên quan trực tiếp đến việc tuân thủ nghĩa vụ tài chính và minh bạch thị trường. Việc bãi bỏ mà không có cơ chế hậu kiểm và chuyên môn rõ ràng có thể dẫn đến rủi ro về chất lượng dịch vụ kém, gây phương hại đến lợi ích công cộng và tạo gánh nặng cho cơ quan thuế.

Đại biểu Đào Chí Nghĩa đề nghị điều chỉnh Khoản 6, Điều 7, cụ thể là sửa đổi điểm d theo hướng: "Các yêu cầu khác mà cá nhân, tổ chức kinh tế phải đáp ứng để thực hiện hoạt động đầu tư kinh doanh mà không cần có xác nhận bằng văn bản của cơ quan có thẩm quyền, bao gồm các quy định về chứng chỉ hành nghề bắt buộc đối với cá nhân tham gia vào các ngành nghề có tính chuyên môn cao được Chính phủ quy định chi tiết".

Đại biểu Lê Hoàng Anh (tỉnh Gia Lai) đồng tình với việc mạnh dạn bỏ các ngành nghề không còn phù hợp. Tuy nhiên, qua rà soát, đại biểu cho rằng vẫn còn một số ngành nghề chủ yếu mang tính quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật chưa thật sự phù hợp với dự thảo Điều 7 và không cần thiết duy trì ở cấp Luật.

Đại biểu đề nghị rà soát và thu hẹp phạm vi các nhóm ngành nghề sau:

Nhóm kinh doanh thực phẩm: Đang bao trùm quá rộng, thực chất là tiêu chuẩn, quy chuẩn an toàn thực phẩm đã được Luật chuyên ngành quy định cụ thể. Đại biểu đề nghị thu hẹp ở cấp Luật, chỉ giữ ở khâu có rủi ro cao, toàn bộ điều kiện kỹ thuật chuyển xuống Nghị định và quy chuẩn kỹ thuật quốc gia để đảm bảo linh hoạt.

Thương mại điện tử: Không nên bao trùm logistics, thanh toán, nền tảng nhỏ mà chỉ giữ với quy mô lớn có dữ liệu người tiêu dùng.

Nhóm thức ăn chăn nuôi, thủy sản, sản phẩm xử lý môi trường, thuốc bảo vệ thực vật, thuốc thú y, dịch vụ khảo nghiệm, thử nghiệm: Đây là hoạt động thuần túy về chất lượng, an toàn kỹ thuật, rủi ro đã được kiểm soát hiệu quả thông qua cơ chế đăng ký lưu hành, kiểm nghiệm, kiểm dịch và quy chuẩn kỹ thuật. Do đó, không cần thiết duy trì là ngành nghề có điều kiện ở cấp Luật, nên để Luật chuyên ngành hoặc Nghị định quy định chi tiết.

Nhóm dịch vụ xây dựng, thử nghiệm, đánh giá sự phù hợp: Thực chất là yêu cầu về năng lực chuyên môn, chứng chỉ hành nghề, không phải điều kiện kinh doanh theo nghĩa hạn chế quyền đầu tư kinh doanh. Đề nghị để pháp luật chuyên ngành về xây dựng, đo lường, tiêu chuẩn, quy chuẩn quy định cụ thể tiêu chí năng lực, quy trình cấp, thu hồi chứng chỉ và tăng cường hậu kiểm.

Đồng thời, đại biểu Lê Hoàng Anh đề nghị bổ sung cơ chế rà soát định kỳ 3 năm, ngành nghề không còn phù hợp thì tự động hết hiệu lực theo thông lệ Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế (OECD). Đặc biệt, đề nghị bỏ cụm từ "các yêu cầu khác" tại Khoản 6 Điều 7 để tránh phát sinh "giấy phép con" ẩn.

Gắn ưu đãi lớn với chuyển giao công nghệ

Đại biểu Hà Sỹ Đồng (tỉnh Quảng Trị) đánh giá cao tinh thần cải cách trong dự thảo, đặc biệt là việc bổ sung ưu đãi đặc biệt và trao quyền nhiều hơn cho cơ chế đầu tư trong các khu công nghiệp, khu kinh tế, cùng với những tiến bộ về thủ tục hành chính.

Đại biểu Hà Sỹ Đồng nhận định Điều 15 đến Điều 18 về Ưu đãi và Ưu đãi đặc biệt là xương sống của chính sách thu hút đầu tư.

Tuy nhiên, đại biểu nhấn mạnh, nếu ưu đãi lớn mà không kèm điều kiện chuyển giao công nghệ thì Việt Nam mãi chỉ làm công xưởng. Mặc dù dự thảo đã có bước tiến khi quy định ưu đãi đặc biệt đối với dự án có vốn từ 3 đến 6 nghìn tỷ đồng nhưng chưa ràng buộc cam kết chuyển giao công nghệ.

Đại biểu đề nghị bổ sung điều kiện tối thiểu, đó là dự án được hưởng ưu đãi đặc biệt phải chuyển giao công nghệ đạt cấp độ 2 trở lên và đào tạo ít nhất 200 lao động bậc cao cho Việt Nam mỗi năm. Nếu không hoàn thành cam kết, đề xuất thu hồi ưu đãi và có thể xử lý phải bồi hoàn gấp đôi số tiền ưu đãi đã được hưởng.

Về Điều 29 về Thủ tục đầu tư đặc biệt, đại biểu Hà Sỹ Đồng nhận định đây là một đột phá thực sự. Theo đó, dự án trong khu công nghiệp, khu chế xuất, khu kinh tế có thể được cấp Giấy chứng nhận đăng ký đầu tư trong 15 ngày, không phải xin chủ trương, không xin giấy phép xây dựng, không lập báo cáo đánh giá tác động môi trường ban đầu. Đại biểu đồng tình với nội dung này vì trong khu kinh tế, khu công nghiệp đã có giấy phép chung.

Tuy nhiên, đại biểu nhấn mạnh "cơ chế đặc biệt thì phải có tiêu chí đặc biệt", nếu không quy định tiêu chí lựa chọn dự án, điều khoản này dễ bị lạm dụng. Đại biểu đề nghị bổ sung điều kiện chỉ áp dụng cho dự án công nghệ ưu tiên quốc gia như bán dẫn, trung tâm dữ liệu AI, năng lượng tái tạo; quy mô vốn đầu tư tối thiểu 50 triệu USD trở lên; đồng thời, cần quy định trách nhiệm người đứng đầu nếu xử lý chậm.

Gia Thành