Ngành dệt may hưởng lợi từ quy tắc xuất xứ cộng gộp RCEP

RCEP và “cú hích” từ quy tắc xuất xứ cộng gộp

Trong bối cảnh thương mại toàn cầu liên tục biến động, ngành dệt may Việt Nam vẫn duy trì vai trò là một trong những ngành xuất khẩu chủ lực, đóng góp quan trọng vào tăng trưởng kinh tế và cán cân thương mại quốc gia. Giai đoạn 2020-2025 được đánh giá là quãng thời gian đầy thử thách đối với ngành, song cũng cho thấy rõ năng lực thích ứng và khả năng tận dụng cơ hội từ các hiệp định thương mại tự do (FTA), đặc biệt là Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP).

Dự báo, kim ngạch xuất khẩu toàn ngành dệt may năm 2025 ước đạt khoảng 46 tỷ USD, tăng 5,6% so với năm 2024. Ảnh minh họa

Theo ông Vũ Đức Giang, Chủ tịch Hiệp hội Dệt may Việt Nam (VITAS), ngành dệt may đã trải qua “những cú sốc chưa từng có” do đại dịch Covid-19, xung đột địa chính trị, xu hướng bảo hộ gia tăng tại nhiều thị trường lớn, cùng các rào cản kỹ thuật mới liên quan đến môi trường, lao động và phát triển bền vững. Trong bối cảnh đó, việc duy trì được đà tăng trưởng và giữ vững vị thế trong nhóm ba quốc gia xuất khẩu dệt may lớn nhất thế giới là kết quả của sự chủ động, linh hoạt của cộng đồng doanh nghiệp, cũng như vai trò kết nối, điều phối hiệu quả của hiệp hội ngành hàng.

Năm 2025 ghi nhận sự phục hồi rõ nét của ngành dệt may Việt Nam với nhiều chỉ số tích cực. Dự báo, kim ngạch xuất khẩu toàn ngành ước đạt khoảng 46 tỷ USD, tăng 5,6% so với năm 2024; xuất siêu ước đạt 21 tỷ USD, tiếp tục khẳng định vai trò trụ cột trong cán cân thương mại quốc gia. Đáng chú ý, tỷ lệ giá trị gia tăng nội địa đạt khoảng 52%, cho thấy những bước tiến quan trọng trong việc chủ động nguồn cung nguyên phụ liệu, giảm dần sự phụ thuộc vào nhập khẩu.

Trong bức tranh chung đó, RCEP nổi lên như một động lực quan trọng, hỗ trợ ngành dệt may khai thác hiệu quả thị trường khu vực và từng bước nâng cao năng lực cạnh tranh trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

RCEP là hiệp định thương mại tự do lớn nhất thế giới, được ký kết giữa 10 nước ASEAN và 5 đối tác gồm Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia và New Zealand. Việc hiệp định chính thức có hiệu lực từ tháng 1/2022 đã góp phần hài hòa các cam kết thương mại trong khu vực, tạo thuận lợi cho lưu chuyển hàng hóa, dịch vụ và đầu tư, đồng thời củng cố chuỗi cung ứng khu vực.

Một trong những điểm nổi bật nhất của RCEP đối với ngành dệt may là quy tắc xuất xứ cộng gộp. Theo quy định tại Chương 3 của hiệp định, hàng hóa được coi là có xuất xứ nếu đáp ứng một trong ba điều kiện: có xuất xứ thuần túy tại một nước thành viên; được sản xuất từ nguyên liệu có xuất xứ từ một hoặc nhiều nước thành viên; hoặc sử dụng nguyên liệu không có xuất xứ nhưng đáp ứng quy tắc cụ thể mặt hàng.

TS. Võ Trí Thành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược thương hiệu và cạnh tranh, cho rằng điểm khác biệt căn bản của RCEP là thay vì doanh nghiệp phải tuân thủ nhiều bộ quy tắc xuất xứ khác nhau khi xuất khẩu sang từng thị trường, Hiệp định đã thiết lập một bộ quy tắc xuất xứ hài hòa cho toàn khu vực. Điều này giúp doanh nghiệp Việt Nam có thể sử dụng nguyên liệu từ bất kỳ quốc gia thành viên nào trong khối RCEP để sản xuất hàng hóa và xuất khẩu sang các nước còn lại, mà vẫn được hưởng ưu đãi thuế quan.

Đối với ngành dệt may, cơ chế này mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Trước đây, nhiều thị trường như Nhật Bản yêu cầu nghiêm ngặt về nguồn gốc nguyên phụ liệu, trong khi Việt Nam lại nhập khẩu phần lớn nguyên liệu dệt may từ Trung Quốc. Với RCEP, hàng may mặc sản xuất tại Việt Nam sử dụng nguyên phụ liệu có xuất xứ Trung Quốc vẫn đủ điều kiện hưởng ưu đãi thuế quan khi xuất khẩu sang Nhật Bản, Hàn Quốc hay các thị trường khác trong khối.

Theo ông Vũ Đức Giang, RCEP đã “giải tỏa” một trong những điểm nghẽn lớn nhất của ngành dệt may Việt Nam trong nhiều năm qua, đó là bài toán nguồn nguyên liệu. Hiệp định không chỉ mở rộng cơ hội tiếp cận thị trường Trung Quốc, quốc gia tỷ dân với nhu cầu tiêu thụ lớn, mà còn tạo điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp Việt Nam gia tăng thị phần tại các thị trường truyền thống như Nhật Bản, Hàn Quốc và ASEAN.

Bên cạnh đó, mức độ tự do hóa thương mại tương đối cao trong RCEP giúp doanh nghiệp giảm chi phí, rút ngắn thời gian tuân thủ thủ tục, từ đó nâng cao tính cạnh tranh của sản phẩm. Quy tắc xuất xứ cộng gộp cũng tạo động lực để hình thành và phát triển chuỗi sản xuất khu vực, trong đó Việt Nam có cơ hội trở thành điểm trung chuyển quan trọng của ngành dệt may.

Cần chiến lược dài hạn

Mục tiêu xuất khẩu của ngành dệt may trong năm nay được đặt ra ở mức 47-48 tỷ USD. Để hiện thực hóa mục tiêu này, việc tận dụng hiệu quả các FTA đã ký kết, bao gồm EVFTA, CPTPP và đặc biệt là RCEP, được xác định là giải pháp then chốt.

Ngành dệt may tận dụng quy tắc xuất xứ cộng gộp RCEP để mở rộng thị trường. Ảnh minh họa

Tuy nhiên, theo các chuyên gia và cơ quan quản lý, RCEP không phải “tấm vé thông hành” tự động mang lại tăng trưởng nếu doanh nghiệp không có sự chuẩn bị bài bản. Ông Ngô Chung Khanh, Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương), cho rằng, một trong những thách thức lớn hiện nay là tỷ lệ doanh nghiệp thực sự hiểu và khai thác hiệu quả các cam kết FTA vẫn còn hạn chế. Điều này đòi hỏi nỗ lực lớn hơn từ cơ quan quản lý trong công tác tuyên truyền, hướng dẫn, cũng như từ chính doanh nghiệp trong việc chủ động nâng cao năng lực hội nhập. Bên cạnh đó, Việt Nam thuộc nhóm các quốc gia xuất khẩu dệt may hàng đầu thế giới nhưng phần lớn nguyên liệu sản xuất vẫn phải nhập từ nước ngoài. Điều này khiến ngành dễ bị tác động khi chuỗi cung ứng đứt gãy hoặc nguồn cung biến động.

Ở góc độ thực thi, ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), chỉ ra rằng, điểm nghẽn về nội địa hóa nguyên phụ liệu, đặc biệt ở các khâu dệt, nhuộm và hoàn tất, vẫn là thách thức dai dẳng. Việc phụ thuộc lớn vào nguyên liệu nhập khẩu khiến giá trị gia tăng trong nước chưa cao và doanh nghiệp dễ bị tổn thương trước các biến động bên ngoài.

Từ thực tiễn đó, ngành dệt may Việt Nam được khuyến nghị tập trung vào một số định hướng chiến lược gồm: Tái cơ cấu theo hướng nâng cao giá trị gia tăng; phát triển chuỗi cung ứng trong nước; tận dụng hiệu quả các FTA; coi chuyển đổi xanh là lợi thế cạnh tranh cốt lõi; đồng thời đẩy mạnh phát triển nguồn nhân lực và chuyển đổi số.

TS. Lê Quốc Phương, nguyên Phó Giám đốc Trung tâm Thông tin công nghiệp và thương mại (Bộ Công Thương), nhấn mạnh vai trò của đổi mới công nghệ và đầu tư vào các lĩnh vực hỗ trợ, đặc biệt là sản xuất nguyên phụ liệu. Theo ông Phương, chỉ khi chủ động được nguồn cung trong nước, ngành dệt may mới có thể tận dụng tối đa lợi ích từ các hiệp định thương mại và nâng cao vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Về phía doanh nghiệp, cần chủ động trong nghiên cứu và nắm vững các cam kết của hiệp định, đặc biệt là lộ trình cắt giảm thuế quan, các tiêu chuẩn kỹ thuật và quy trình, thủ tục hải quan. Ngành dệt may cần chú trọng xây dựng thương hiệu theo hướng bền vững, tăng cường liên kết chuỗi cung ứng và nâng cao mức độ tự chủ về nguyên liệu. Bên cạnh đó, đổi mới sáng tạo, cập nhật xu hướng thời trang toàn cầu và đầu tư công nghệ hiện đại được xem là yếu tố then chốt để tạo ra các sản phẩm có giá trị gia tăng cao và khả năng cạnh tranh lâu dài trên thị trường quốc tế.

Trong bối cảnh các tiêu chuẩn môi trường, lao động và phát triển bền vững ngày càng trở thành điều kiện bắt buộc tại nhiều thị trường, việc kết hợp tận dụng ưu đãi thương mại từ RCEP với chiến lược chuyển đổi xanh, ứng dụng công nghệ và nâng cao quản trị sẽ là “chìa khóa” để ngành dệt may Việt Nam không chỉ phục hồi, mà còn phát triển bền vững trong dài hạn.

Nguyễn Hạnh