Nghe nghề xưa kể chuyện

Chi tiết một chiếc lá sen đồng được chế tác thủ công, nổi bật với đường nét tinh xảo và ánh kim ấm áp, minh chứng cho vẻ đẹp bền bỉ của nghề thủ công truyền thống. (Ảnh TGCC)

Những lò rèn nhỏ, những bàn tay nhuốm màu thời gian, những hoa văn uốn lượn trên mặt đồng – tất cả đang kể lại câu chuyện về sự hồi sinh của một tinh thần dân tộc.

Nghề xưa, hồn mới

Nghề đúc đồng Ngũ Xã khởi nguồn từ thế kỷ XVII, khi triều đình nhà Lê mời những thợ đúc đồng tài ba từ năm xã thuộc huyện Siêu Loại (nay thuộc Bắc Ninh và Hưng Yên) về Thăng Long để chế tác tiền và các sản phẩm đồ thờ.

Những nghệ nhân này đã chọn vùng đất bên hồ Trúc Bạch để lập nghiệp và đặt tên làng là Ngũ Xã, như một lời nhắc nhớ về nguồn gốc của họ. Nghề đúc đồng tại đây nhanh chóng phát triển và trở thành một trong bốn nghề tinh hoa của Thăng Long, cùng với dệt Yên Thái, gốm Bát Tràng và vàng Định Công.

Những sản phẩm từ đồng không chỉ là đồ vật, mà còn là kết tinh của nghệ thuật, tâm linh và ký ức văn hóa truyền thống.

Thế nhưng, khi làn sóng công nghiệp hóa ập đến, nhiều lò đồng rực lửa ngày nào dần nguội lạnh. Đèn dầu tắt, tiếng búa vắng, nhiều nghệ nhân phải chuyển nghề để mưu sinh và không ít di sản có nguy cơ biến mất trong im lặng.

Tuy nhiên, lửa dù le lói, chưa bao giờ tắt hẳn. Một thế hệ nghệ nhân trẻ đã và đang âm thầm thắp lại ngọn lửa nghề bằng chính tinh thần đổi mới.

Không chỉ dừng lại ở những pho tượng, lư hương hay đồ trang trí nặng tính nghi lễ, họ bắt đầu “nhẹ hóa” sản phẩm cả về thiết kế lẫn công năng.

Những đôi hoa tai bằng đồng, vòng cổ khắc họa tiết dân gian, hay trâm cài tóc lấy cảm hứng từ thiên nhiên Việt vừa tinh xảo, vừa mang tính ứng dụng cao đang dần xuất hiện nhiều hơn trên thị trường. Những sản phẩm ấy không chỉ mang nét đẹp truyền thống mà còn có tính thẩm mỹ hiện đại, phù hợp với lối sống của giới trẻ.

Nghệ nhân Nguyễn Đức Anh – người trẻ đang góp phần hồi sinh nghề đồng bằng tư duy sáng tạo và đổi mới. (Ảnh TGCC)

Bản lĩnh vươn ra thế giới

Giữ gìn truyền thống là điều đáng quý, nhưng đưa truyền thống ấy bước ra khỏi biên giới quốc gia mới là thử thách thực sự.

Trong thời đại công nghệ và mạng xã hội bùng nổ, các xưởng thủ công nhỏ tại Việt Nam đang tận dụng chính những nền tảng này để vươn ra thế giới.

Sàn thương mại điện tử như Etsy, Amazon Handmade hay Instagram, Facebook... đã trở thành những cửa hàng ảo để trang sức đồng Việt Nam tiếp cận với hàng triệu khách hàng toàn cầu.

Một nữ du khách người Pháp, khi ghé thăm hội chợ thủ công tại Hà Nội, đã không giấu nổi xúc động khi cầm trên tay một chiếc trâm cài tóc bằng đồng.

Chị chia sẻ: “Ở Pháp, chúng tôi rất khó tìm thấy những món đồ thủ công còn mang hồn cốt như thế này. Nó gợi tôi nhớ đến chiếc kẹp tóc - món đồ mà bà tôi vẫn giữ gìn như báu vật. Cảm giác cầm một sản phẩm thủ công tinh tế đến từng chi tiết giữa thời đại công nghiệp hóa thật sự rất đặc biệt”.

Nếu như vươn ra thế giới là một bước tiến đáng ghi nhận, thì quay về chinh phục thị trường trong nước đặc biệt là người tiêu dùng trẻ lại là một thách thức lớn hơn cả.

Người Việt ngày nay, sống giữa muôn vàn lựa chọn, không dễ bị chinh phục bởi vẻ ngoài đẹp mắt. Họ muốn nhiều hơn ở một sản phẩm, không chỉ kể được câu chuyện mà phải có chất riêng, thể hiện bản sắc nhưng vẫn hợp xu hướng, và quan trọng không kém: giá cả phải hợp lý.

Hiểu điều đó, nhiều thương hiệu thủ công như Tonkin Craft đã xây dựng chiến lược nội dung và thiết kế gắn liền với câu chuyện văn hóa.

Mỗi món trang sức đều đi kèm thuyết minh về nguồn gốc chất liệu, ý nghĩa hoa văn, và cảm hứng thiết kế. Đó có thể là chiếc vòng cổ lấy cảm hứng từ hình ảnh trống đồng Đông Sơn, hay một đôi hoa tai cách điệu từ họa tiết gạch Bát Tràng xưa.

Nguyễn Đức Anh, người sáng lập Tonkin Craft chia sẻ: “Chúng tôi không chỉ bán đồ trang sức. Chúng tôi kể chuyện về nghề, về quê hương, về ký ức. Khi khách hàng cầm một sản phẩm trên tay, họ không chỉ thấy đẹp, mà còn cảm nhận được hơi thở văn hóa đang sống, đang hiện diện trong từng chi tiết”.

Chim Lạc – biểu tượng thiêng liêng từ văn hóa Đông Sơn, được thổi hồn trong thiết kế trang sức đương đại, như lời nhắc về cội nguồn và khát vọng bay xa của dân tộc. (Ảnh TGCC)

Hồn cốt của nền văn hóa tương lai

Khi thế giới bước vào kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo và tự động hóa toàn diện, những sản phẩm thủ công lại trở thành hàng hiếm.

Theo thống kê của Statista - một nền tảng trực tuyến của Đức chuyên thu thập và trực quan hóa dữ liệu, nhu cầu với các sản phẩm thủ công cá nhân hóa đang tăng trưởng khoảng 10% mỗi năm tại thị trường Mỹ, châu Âu và Nhật Bản.

Người tiêu dùng toàn cầu bắt đầu khao khát những thứ không đại trà, không máy móc, mà mang tính cá nhân, thủ công và gắn liền với một câu chuyện riêng. Đây chính là cơ hội để sản phẩm thủ công Việt Nam khẳng định chỗ đứng.

Tuy nhiên, để bắt sóng xu hướng toàn cầu, các nghệ nhân trẻ cần trang bị nhiều hơn là kỹ thuật. Họ cần ngoại ngữ để giao tiếp và quảng bá, hiểu công nghệ để vận hành hiệu quả các kênh bán hàng trực tuyến, và trên hết là sự kiên trì học hỏi và tinh thần cầu thị.

“Không có con đường thành công nào được vạch sẵn. Mỗi nghệ nhân trẻ đều phải tự thử, tự vấp, rồi tự vẽ ra con đường của chính mình. Có thể chậm, nhưng chắc. Và quan trọng nhất là không đánh mất bản sắc”, anh Nguyễn Đức Anh cho biết thêm.

Không ồn ào, không phô trương, từng đôi hoa tai nhỏ, từng chiếc trâm cài tóc giản dị đang lặng lẽ kể câu chuyện của văn hóa Việt câu chuyện về đôi tay, tâm hồn và về khát vọng gìn giữ những giá trị tưởng như cũ kỹ nhưng lại chưa bao giờ lỗi thời.

Trong thời đại nơi mọi thứ đều có thể được thay thế bởi máy móc, chính sự không hoàn hảo – vết chạm tay, đường cong thiếu đối xứng, ánh đồng mờ cũ lại trở thành dấu ấn riêng biệt. Đó là vẻ đẹp chỉ có thể được tạo ra từ bàn tay người thợ, bằng thời gian, kiên nhẫn và tình yêu với nghề.

Biết đâu, từ chính những góc phố nhỏ, những lò đồng tưởng như đã nguội lạnh, nghề thủ công Việt sẽ một lần nữa bước ra ánh sáng, âm thầm, lặng lẽ nhưng đầy sức mạnh. Và trong thế giới ngày càng số hóa ấy, chính những sản phẩm thủ công Việt sẽ giữ lại phần hồn cho một nền văn hóa đang bước vào tương lai.

THU HUẾ - PHƯƠNG MAI