Nghệ nhân Nông Văn Hưu – Người 'gieo Then, gảy Tính' giữa đại ngàn Lâm Đồng

Đau đáu tình yêu âm nhạc

Sinh ra tại Cao Bằng trong một gia đình người Tày có truyền thống nghệ thuật, Nông Văn Hưu lớn lên giữa tiếng hát Then, tiếng đàn Tính ngọt ngào của mẹ – bà Nông Thị Đan, một người hát Then dân gian tài hoa. Từ những lời ru và giai điệu mộc mạc ấy, niềm đam mê âm nhạc dân tộc đã sớm nảy nở trong ông, trở thành hành trang theo suốt cuộc đời.

Nghệ nhân Nông Văn Hưu không được qua đào tạo chuyên nghiệp nhưng có năng khiếu đặc biệt với đàn Tính - hát Then

Sau những năm tháng phục vụ trong quân ngũ, năm 1992, ông Nông Văn Hưu nghỉ hưu và cùng gia đình vào lập nghiệp tại xã Nam Dong, huyện Cư Jút, tỉnh Đắk Nông (nay là xã Nam Dong, tỉnh Lâm Đồng). Ở vùng đất mới, ông bắt đầu hành trình gieo mầm tình yêu với hát Then – đàn Tính, lan tỏa nét đẹp văn hóa dân tộc giữa cộng đồng người Tày, Nùng sinh sống trên cao nguyên.

Dù chưa từng qua trường lớp đào tạo chính quy, nhưng với năng khiếu bẩm sinh và sự nhạy cảm đặc biệt với âm nhạc, ông Nông Văn Hưu đã tự học, tự sáng tạo, vừa chế tác nhạc cụ, sáng tác, biểu diễn, vừa truyền dạy lại cho thế hệ trẻ. Ông chỉ mong tiếng đàn, lời Then sẽ không bị mai một, để con cháu mai sau còn được biết đến cội nguồn và tự hào về bản sắc dân tộc mình.

Những nhạc cụ được nghệ nhân Nông Văn Hưu tự tay chế tác và cải tiến

Ông Hưu kể rằng, những năm đầu vào xã Nam Dong, ông vừa tham gia cấp ủy, vừa đảm nhiệm nhiều cương vị trong Đảng ủy xã, có thời gian giữ chức Bí thư Đảng ủy xã. Dù bận rộn với công tác địa phương, nhưng tình yêu với đàn Tính, hát Then trong ông vẫn luôn cháy bỏng, chỉ là khi ấy chỉ dừng lại trong phạm vi gia đình và cộng đồng nhỏ người Tày, Nùng, thường được cất lên trong những dịp lễ hội, sinh hoạt văn hóa truyền thống.

Ông Hưu nhớ lại: “Khi mới vào Nam Dong, tôi không dám mang đàn đi hát công khai, sợ người ta cho là mê tín dị đoan. Nhưng rồi, tôi từng bước lồng ghép hát Then, đàn Tính vào các hoạt động văn hóa, văn nghệ của cộng đồng và địa phương, nhờ vậy mà tiếng đàn, lời Then vẫn có đất sống”. Ông chia sẻ thêm, sau khi thôi giữ chức Bí thư Đảng ủy xã vào năm 2005, ông dành toàn bộ tâm huyết để gây dựng và phát triển phong trào đàn Tính - hát Then tại địa phương, với mong muốn giữ gìn nét đẹp văn hóa dân tộc giữa vùng đất mới.

Một cây đàn Tính được chế tác từ đôi bàn tay tài hoa của nghệ nhân Nông Văn Hưu

Trải qua hơn 30 năm gắn bó với nghệ thuật dân gian, ông Nông Văn Hưu đã trở thành một trong những nghệ nhân tiêu biểu của Tây Nguyên trong lĩnh vực đàn Tính - hát Then. Không chỉ hát hay, đàn giỏi, ông còn tự tay chế tác và cải tiến nhạc cụ, giúp tiếng đàn Tính thêm trong, vang và phù hợp hơn với không gian biểu diễn của vùng đất cao nguyên.

Đến nay, ông Nông Văn Hưu đã tự tay chế tác hơn 400 cây đàn Tính, trong đó nhiều cây được cải tiến để phù hợp với biểu diễn sân khấu nhưng vẫn giữ trọn âm sắc truyền thống. Không chỉ dừng lại ở chế tác, ông còn sáng tác hơn 600 bài hát Then với nội dung phong phú, ca ngợi quê hương, Đảng, Bác Hồ, tình yêu đất nước, tinh thần đoàn kết dân tộc và cuộc sống yên vui trên vùng đất mới.

Những làn điệu Then do ông sáng tác mang đậm sắc thái vùng miền, khi trầm lắng, sâu lắng như tiếng lòng quê cũ, khi lại rộn ràng, tươi vui như nhịp sống mới nơi đại ngàn, thể hiện rõ tâm hồn mộc mạc, chân thành của người Tày giữa cao nguyên Lâm Đồng.

Một cây đàn Tính 3 dây mà nghệ nhân Nông Văn Hưu cho rằng đây là cây đàn mà đàn ông người Tày, Nùng ở Cao Bằng thường sử dụng

Tận tụy với di sản văn hóa

Không chỉ dừng lại ở sáng tác, ông Hưu còn cải biên nhiều làn điệu Then cổ, dàn dựng chương trình biểu diễn nghệ thuật dân gian, đưa hát Then – đàn Tính vượt ra khỏi không gian sinh hoạt cộng đồng, bước lên sân khấu hội diễn, liên hoan, góp phần lan tỏa giá trị di sản đến đông đảo công chúng.

Với mong muốn gìn giữ và lan tỏa phong trào văn hóa dân gian, năm 2010, ông Hưu sáng lập Câu lạc bộ đàn Tính – hát Then “Hoa Bằng Lăng Tím” tại xã Nam Dong. Ban đầu CLB chỉ có 8 thành viên, nhưng nhờ sự tâm huyết và dẫn dắt của ông, đến nay CLB đã phát triển lên 22 thành viên chính thức, trở thành điểm sáng trong phong trào văn hóa – văn nghệ của địa phương.

Nghệ nhân Nông Văn Hưu cùng đoàn nghệ thuật xã Nam Dong tham dự liên hoan nghệ thuật năm 2024

Câu lạc bộ đàn Tính – hát Then “Hoa Bằng Lăng Tím” do ông Hưu sáng lập đã tham gia nhiều hội diễn và liên hoan nghệ thuật trong, ngoài tỉnh, đạt nhiều giải thưởng cao. Tiêu biểu như giải A Liên hoan văn nghệ Đắk Nông các năm 2015, 2017, và giải A năm 2024 với tiết mục “Đắk Nông đón bạn” tại Liên hoan Hát Then – Đàn Tính các dân tộc Tày, Nùng, Thái ở Hà Nội.

Nhiều tác phẩm của ông cũng từng đoạt các giải B, C tại các kỳ liên hoan nghệ thuật dân gian toàn quốc, góp phần khẳng định tài năng và tâm huyết của nghệ nhân vùng cao nguyên.

Không chỉ say mê biểu diễn, nghệ nhân Nông Văn Hưu còn tận tâm truyền dạy miễn phí cho lớp trẻ trong vùng. Đến nay, ông đã đào tạo hơn 150 học trò ở nhiều lứa tuổi, trong đó có những người đã trở thành hạt nhân văn nghệ của địa phương. Với ông, mỗi học trò là một “mầm lửa”, góp phần giữ cho tiếng đàn Tính và lời hát Then tiếp tục ngân vang, lan tỏa trong đời sống văn hóa hôm nay.

Năm nay đã 75 tuổi nhưng nghệ nhân Nông Văn Hưu vẫn miệt mài với nghệ thuật đàn Tính - hát Then

Với những đóng góp bền bỉ và tâm huyết dành cho nghệ thuật dân gian, ông Nông Văn Hưu đã được ghi nhận bằng nhiều bằng khen, giấy khen của các cấp, các ngành. Năm 2015, ông vinh dự được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân ưu tú”, cùng nhiều phần thưởng của Ủy ban Dân tộc, Bộ Công an, Ban Chỉ đạo Tây Nguyên và UBND tỉnh, ghi dấu chặng đường dài cống hiến cho di sản văn hóa dân tộc.

Năm 2024, ông vinh dự được trao Huy hiệu 45 năm tuổi Đảng – phần thưởng cao quý, ghi nhận trọn vẹn một đời cống hiến của ông không chỉ trong công tác Đảng mà còn trong việc giữ gìn, lan tỏa nghệ thuật dân gian giữa nhịp sống hiện đại hôm nay.

Rất nhiều bằng khen, giấy khen của Trung ương, địa phương tặng cho nghệ nhân Nông Văn Hưu

Giờ đây, dù tuổi đã cao, nghệ nhân Nông Văn Hưu vẫn ngày ngày gắn bó với cây đàn Tính. Dù đôi tay của nghệ nhân Nông Văn Hưu đã không còn linh hoạt và khéo léo như xưa, nhưng ngọn lửa đam mê trong ông vẫn chưa bao giờ tắt – vẫn cẩn trọng lên dây, gảy đàn và ngân nga những điệu Then quen thuộc như một phần không thể thiếu trong cuộc sống.

Tại ngôi nhà nhỏ ở thôn 9, xã Nam Dong, ngày nào ông Hưu cũng dành thời gian thẩm âm, viết kịch bản và sáng tác những làn điệu mới. Ông tâm sự, càng lớn tuổi, ông càng thấy trách nhiệm phải truyền lại cho lớp trẻ, để tiếng đàn Tính – hát Then mãi ngân vang, không bị lãng quên giữa nhịp sống hiện đại.

Theo UBND xã Nam Dong, trong bối cảnh nhịp sống hiện đại khiến nhiều giá trị văn hóa truyền thống dần mai một, những người như nghệ nhân Nông Văn Hưu càng trở nên đáng trân quý. Suốt hơn ba thập kỷ qua, ông đã dành trọn tâm huyết để gìn giữ, lan tỏa và làm mới di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc Tày – Nùng giữa đại ngàn Lâm Đồng, góp phần thắp sáng tình yêu nghệ thuật dân gian trong cộng đồng.

Nghệ nhân Nông Văn Hưu đã góp phần bảo tồn và phát triển nghệ thuật đàn Tính - hát Then

Từ mảnh đất Cao Bằng xa xôi đến Lâm Đồng nắng gió, nghệ nhân Nông Văn Hưu vẫn lặng lẽ “gieo Then, gảy Tính” suốt cuộc đời mình. Trong tiếng đàn ngân vang của ông, người ta nghe thấy tình yêu tha thiết với quê hương, niềm tự hào dân tộc và nỗi trăn trở khôn nguôi của một người con Tày nặng lòng với di sản cha ông để lại, để tiếng Then – Tính mãi vang vọng giữa đời thường hôm nay.

Với những đóng góp to lớn cho nghệ thuật dân gian, ông Nông Văn Hưu là một trong bốn nghệ nhân tiêu biểu ở khu vực phía Tây Lâm Đồng (Đắk Nông cũ) được đề nghị xét tặng danh hiệu “Nghệ nhân Nhân dân” trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể – phần thưởng xứng đáng cho hành trình bền bỉ gìn giữ và lan tỏa nghệ thuật đàn Tính – hát Then suốt hơn ba thập kỷ qua.

Lê Phước