Nghệ nhân Ưu tú Lâm Tấn Bình: Thi đua yêu nước từ hành trình gìn giữ di sản Chăm

Điềm đạm chia sẻ về quãng đời đã “nghỉ hưu”, Nghệ nhân Ưu tú Lâm Tấn Bình cho biết bản thân chưa bao giờ nghĩ đến việc dừng lại. Với ông, văn hóa Chăm là “máu thịt”, là ký ức và cũng là trách nhiệm. Chừng nào còn đủ sức, chừng đó ông còn tiếp tục dấn thân cho hành trình bảo tồn và trao truyền di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc mình.

Nhắc đến Nghệ nhân Ưu tú Lâm Tấn Bình là nhắc đến những tác phẩm múa thấm đẫm hồn cốt Chăm, nơi mỗi động tác không chỉ để trình diễn, mà để kể lại ký ức văn hóa của một cộng đồng. Từ “Đài hoa dâng Bác” (1980), tác phẩm sớm ghi dấu tên tuổi ông, đến “Vui hội Ramưwan” (2004) và “Niềm vui Rija Praong” (2012)… hành trình sáng tạo của ông trải dài nhiều thập niên, bền bỉ và nhất quán trong một tinh thần “giữ cho múa Chăm được là chính nó”.

Trong những vũ điệu do ông dàn dựng, người xem dễ dàng nhận ra dấu ấn riêng: Động tác mềm mại, uyển chuyển, tuân thủ nghiêm ngặt điệu thức cổ truyền, chân trái bước trước, chân phải nhún nhịp theo sau, tưởng chừng giản dị nhưng đòi hỏi sự am hiểu sâu sắc về cấu trúc, tiết tấu và linh hồn của múa Chăm. Chính sự chuẩn mực ấy, kết hợp với tư duy sáng tạo hiện đại, đã tạo nên phong cách Lâm Tấn Bình không trộn lẫn, không phô trương, nhưng đủ sức níu giữ người xem bằng chiều sâu văn hóa.

Đặc biệt, những tìm tòi trong phối nhạc và hòa tấu (sự cộng hưởng giữa trống ginang, kèn saranai cùng việc hòa âm các làn điệu dân ca Ariya) đã giúp tác phẩm của ông vượt khỏi khuôn khổ biểu diễn dân gian thuần túy để bước lên sân khấu chuyên nghiệp. Thành quả là hàng loạt Huy chương Vàng, Bạc tại các kỳ liên hoan, hội diễn nghệ thuật cấp khu vực và toàn quốc…

Nghệ nhân Ưu tú Lâm Tấn Bình dành trọn đời lưu giữ, bảo tồn văn hóa dân tộc Chăm.

Thế nhưng, ánh hào quang sân khấu dường như “không đủ níu giữ bước chân” người nghệ nhân ấy. Trở về quê nhà, ông lại lặng lẽ bắt đầu một hành trình mới, thầm lặng hơn, bền bỉ hơn: Truyền dạy và trao nghề. Bên những lớp học giản dị, ông miệt mài hướng dẫn từng nhịp trống ginang, từng hơi kèn saranai, từng con chữ Chăm, từng câu Ariya cho lớp lớp học trò.

Từ năm 1995 đến nay, hàng trăm học viên từ các nghệ nhân trẻ, diễn viên của Nhà hát Biển Xanh, đến những em nhỏ người Chăm ở Phan Hiệp, Phan Hòa, Hàm Trí đã trưởng thành từ chính bàn tay và tấm lòng của ông. Với Nghệ nhân Ưu tú Lâm Tấn Bình, phần thưởng lớn nhất không chỉ là huy chương, mà là khoảnh khắc nhìn thấy văn hóa Chăm tiếp tục sống, tiếp tục vang lên trong tiếng trống, tiếng kèn và nhịp múa của thế hệ sau.

Nghệ nhân Ưu tú Lâm Tấn Bình tâm huyết với công tác trao truyền nét đẹp văn hóa của đồng bào Chăm đến các thế hệ kế cận.

Không dừng lại ở việc truyền dạy kỹ năng biểu diễn, Nghệ nhân Ưu tú Lâm Tấn Bình còn miệt mài nghiên cứu và hệ thống hóa phương pháp truyền dạy nghệ thuật Chăm. Với ông, bảo tồn di sản không thể chỉ dựa vào cảm hứng hay ký ức truyền miệng, mà cần được đặt trên nền tảng khoa học, để văn hóa có thể đi xa và đi lâu cùng thời đại.

Trong lĩnh vực trống ginang, ông đã sáng tạo phương pháp ký xướng âm các giai điệu theo hệ thống nốt nhạc hiện đại, giúp học viên dễ tiếp cận, dễ ghi nhớ, đồng thời rút ngắn đáng kể thời gian học tập so với phương pháp cảm âm truyền thống vốn đòi hỏi nhiều năm rèn luyện. Cách làm này không làm mất đi tinh thần nguyên bản, mà trái lại, mở ra cánh cửa để thế hệ trẻ bước vào kho tàng âm nhạc Chăm bằng một con đường gần gũi hơn.

Với kèn saranai, ông kế thừa và phát triển phương pháp của cố nghệ nhân Trượng Tốn, hệ thống hóa 9 giai điệu gốc theo 7 nốt nhạc hiện đại, tạo nên một khung chuẩn mực vừa khoa học, vừa linh hoạt cho công tác giảng dạy. Những sáng tạo ấy không chỉ giúp bảo tồn kỹ thuật trình tấu nhạc cụ Chăm, mà còn tạo điều kiện để lớp trẻ học tập bài bản, chủ động và tự tin hơn trong quá trình tiếp nối di sản.

Ít người biết rằng, song hành với vai trò nghệ sĩ và người thầy, Nghệ nhân Ưu tú Lâm Tấn Bình còn là một nhà nghiên cứu lặng thầm, cần mẫn ghi chép từng lát cắt của đời sống văn hóa Chăm. Ông từng đảm nhiệm vai trò Chủ nhiệm, phối hợp cùng Phó Giáo sư, Tiến sĩ thực hiện nhiều đề tài khoa học cấp tỉnh, trải rộng từ nghiên cứu nghi lễ Chăm Bàlamôn và Bàni, hát ngâm Ariya, hát ngâm Hari Raglai, đến kho tàng truyện cổ dân gian Chăm… những mạch nguồn văn hóa tưởng như âm thầm nhưng vô cùng bền bỉ trong đời sống cộng đồng.

Các nghệ nhân chụp ảnh kỷ niệm cùng đồng bào Chăm tại liên hoan dân ca, dân nhạc.

Múa sắc màu đất nung của đồng bào Chăm.

Đặc biệt, cuốn sách “Di tích và lễ hội người Chăm Bình Thuận”, do ông chủ biên, đã trở thành một kho tư liệu quý giá, góp phần lưu giữ và giới thiệu hệ thống di sản văn hóa vật thể và phi vật thể của người Chăm không chỉ với độc giả trong nước, mà còn với bạn bè quốc tế. Ở đó, dấu ấn của một người nghệ nhân không chỉ nằm ở sân khấu hay lớp học, mà còn in đậm trên từng trang viết.

Là Đảng viên tiêu biểu, hiện ông vẫn tiếp tục tham gia cống hiến trên cương vị Ủy viên Thường trực Hội đồng chức sắc Bàlamôn giáo tỉnh Bình Thuận (cũ). Trên hành trình bền bỉ ấy, ông đã trực tiếp đào tạo và trao truyền cho khoảng 200 học trò trẻ, những “mầm xanh” của văn hóa Chăm trong lĩnh vực âm nhạc, văn học nghệ thuật và chữ viết dân tộc.

Những nỗ lực không mệt mỏi ấy vừa được Hội đồng cấp tỉnh hoàn tất hồ sơ, đề nghị xét tặng danh hiệu Nghệ nhân Nhân dân đối với ông, một sự ghi nhận xứng đáng cho người đã chọn đi trọn đời trên con đường giữ hồn văn hóa dân tộc mình.

Cùng với đó, ông cũng trở thành một trong những đại biểu được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch lựa chọn tham dự Đại hội Thi đua yêu nước toàn quốc lần thứ XI năm 2025. Với ông, niềm vinh dự được dự Đại hội lần thứ hai không chỉ là dấu mốc cá nhân, mà hơn hết là sự ghi nhận dành cho những người làm văn hóa ở cơ sở…

Nghệ nhân Ưu tú Lâm Tấn Bình trực tiếp hướng dẫn, chỉ dạy chơi các nhạc cụ truyền thống, các điệu múa của đồng bào Chăm.

Nhắc đến lời dạy của Bác Hồ: “Thi đua là yêu nước, yêu nước thì phải thi đua”, Nghệ nhân Ưu tú Lâm Tấn Bình cho rằng, tinh thần ấy càng có ý nghĩa sâu sắc trong bối cảnh hôm nay. “Tất cả các dân tộc trên dải đất Việt Nam cần đoàn kết một lòng, cùng tạo nên phong trào thi đua yêu nước, để mỗi người, mỗi cộng đồng đều góp phần vào sự vươn mình của đất nước trong kỷ nguyên mới, đúng với tinh thần Đại hội XIII và hướng tới Đại hội XIV của Đảng...”, ông Tấn Bình nhấn mạnh.

Nói về những khó khăn trong hành trình gìn giữ và bảo tồn các giá trị văn hóa của đồng bào Chăm, Nghệ nhân Ưu tú Lâm Tấn Bình thẳng thắn chia sẻ: Chủ trương của Đảng và Nhà nước luôn thể hiện sự quan tâm sâu sắc đối với đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, trong đó có cộng đồng Chăm. Tuy nhiên, từ thực tiễn cơ sở, ông cho rằng điều khó nhất không nằm ở cơ chế, mà ở con người, ở số lượng những người thật sự có tâm huyết và chủ động dấn thân cho công việc bảo tồn di sản văn hóa dân tộc mình.

Nghệ nhân Ưu tú Lâm Tấn Bình nói, không ai có thể làm thay chủ thể văn hóa. Chỉ khi chính người Chăm ý thức được trách nhiệm của mình, việc giữ gìn và phát huy bản sắc mới thực sự có sức sống trong bối cảnh xã hội đang phát triển nhanh chóng hôm nay.

Xuất phát từ suy nghĩ ấy, dù điều kiện ở cơ sở còn nhiều khó khăn, nhất là tại các vùng đồng bào Chăm nơi kinh tế chưa phát triển, ông vẫn kiên trì vận động, thuyết phục lớp trẻ, những người có trình độ, có học vấn… để họ hiểu rằng bảo tồn văn hóa không phải là việc của quá khứ, mà là trách nhiệm gắn liền với lòng tự hào dân tộc trong hiện tại. Ông cho rằng, chỉ khi thế hệ kế thừa tự thấy được vai trò của mình, di sản mới có thể tiếp tục được trao truyền một cách bền vững, đúng với tinh thần quan tâm của Đảng và Nhà nước hôm nay.

Đề cập đến Chương trình mục tiêu quốc gia về bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, gắn với phát triển du lịch bền vững, triển khai theo Chương trình 1719 của Chính phủ, Nghệ nhân Ưu tú Lâm Tấn Bình ghi nhận những kết quả bước đầu. Tuy nhiên, theo ông, việc triển khai vẫn còn chưa đồng đều, chưa thường xuyên và chưa đủ rộng để tạo thành động lực lan tỏa mạnh mẽ trong cộng đồng.

Từ trải nghiệm của một người làm văn hóa lâu năm, ông nhấn mạnh, bên cạnh trách nhiệm chủ động của các địa phương có đồng bào Chăm sinh sống, cần có chủ trương và chính sách cụ thể hơn, đặc biệt là chế độ đãi ngộ phù hợp dành cho đội ngũ nghệ nhân. Họ là những người đang trực tiếp nắm giữ và gìn giữ “hồn cốt” văn hóa truyền thống. Khi nghệ nhân có thể yên tâm vượt qua khó khăn đời sống, họ mới đủ điều kiện và tâm thế để trao truyền trọn vẹn cho thế hệ kế tiếp…

Với Nghệ nhân Ưu tú Lâm Tấn Bình, bảo tồn văn hóa không chỉ là câu chuyện của một cộng đồng hay một vùng đất, mà là đóng góp thiết thực vào hành trình chung của đất nước, hành trình vươn mình trong kỷ nguyên mới theo định hướng chiến lược mà Đảng đã xác lập. Trên hành trình có, văn hóa, nếu được đặt đúng vị trí sẽ luôn là nền tảng bền vững nhất.

Bài viết theo đặt hàng của Vụ Pháp chế, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

Hồng Phượng/Báo Tin tức và Dân tộc