Nhà báo liệt sĩ đầu tiên của Việt Nam

Phó Giám đốc Nha Thông tin Việt Nam Trần Kim Xuyến, người trực tiếp phụ trách VNTTX (ngoài cùng bên phải), xuống tàu Dumont d’Urville dự lễ đón, đưa tin và phỏng vấn Chủ tịch Hồ Chí Minh khi Người đi thăm Pháp và ký Tạm ước Việt - Pháp (14/9/1946) về nước. Ảnh: TTXVN

Nhà báo Trần Kim Xuyến, sinh năm 1921, tại Sơn Mỹ, huyện Hương Sơn (Hà Tĩnh), nơi có truyền thống đấu tranh kiên cường. Lớn lên giữa những ngày sôi động của phong trào Xô viết - Nghệ Tĩnh, ông đã chứng kiến khí thế cách mạng sục sôi của giai cấp công nhân, nông dân dưới sự lãnh đạo của Ðảng và sớm giác ngộ cách mạng. Là người ham hiểu biết, luôn nỗ lực trong học tập, ông tốt nghiệp Trường Quốc học Vinh (Nghệ An) với tấm bằng loại ưu, được bổ làm Phán sự ở tỉnh Bắc Giang. Thời gian này, ông bắt đầu hoạt động bán công khai, lập Hội Truyền bá quốc ngữ, Hội Hướng đạo sinh, tổ chức quyên góp ủng hộ đồng bào các nơi bị thiên tai…

Năm 1943, Trần Kim Xuyến về Hà Nội hoạt động cách mạng. Năm 1944, ông bị thực dân Pháp bắt, giam ở nhà tù Hỏa Lò. Nhật đảo chính Pháp ngày 9/3/1945, ông cùng một số đồng chí vượt ngục, tích cực tuyên truyền cách mạng, chuẩn bị Tổng khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nội. Cách mạng Tháng Tám thành công, ông được tín nhiệm cử giữ chức vụ Ðổng lý Văn phòng (Chánh Văn phòng) Bộ Tuyên truyền, Phó Giám đốc Nha Thông tin Việt Nam, trực tiếp phụ trách Việt Nam Thông tấn xã (VNTTX) nay là TTXVN. Cùng với các ông: Trần Lâm, Chu Văn Tích, ông được Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ thị tham gia thành lập Ðài Phát thanh quốc gia, nay là Ðài Tiếng nói Việt Nam.

Là một cán bộ cốt cán, ông được giao nhiệm vụ đặc biệt, tham gia chuẩn bị phục vụ lễ Tuyên ngôn Độc lập, ra mắt của Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ngày 2/9/1945 tại vườn hoa Ba Đình (Hà Nội). Trần Kim Xuyến và nhà văn Nguyễn Huy Tưởng, ông Lưu Văn Lợi... phụ trách việc thông tin, làm các khẩu hiệu theo ba thứ tiếng Việt, Anh, Pháp dán trên băng-rôn đỏ treo quanh khu vực lễ đài; chuẩn bị âm thanh, micro cho Bác Hồ phát biểu.

Cùng với các ông: Trần Lâm, Chu Văn Tích, Trần Kim Xuyến còn được Bác Hồ chỉ thị tham gia thành lập Đài phát thanh Quốc gia. Sau Cách mạng tháng Tám, Trần Kim Xuyến được giao nhiệm vụ tiếp nhận, quản lý, vận hành các cơ quan thông tấn, cơ sở vật chất kỹ thuật thông tin của chính quyền cũ. Dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của ông, VNTTX đã tuyên truyền, hướng dẫn, động viên các tầng lớp nhân dân thực hiện những nhiệm vụ khẩn cấp diệt giặc đói, giặc dốt, giặc ngoại xâm, xây dựng chính quyền nhân dân, cổ vũ phong trào “Tuần lễ vàng”, công trái quốc gia, phong trào Nam tiến chi viện cho Nam Bộ. VNTTX tập trung giới thiệu cho nhân dân thế giới hiểu đúng và ủng hộ Việt Nam... Tháng 1/1946, ông được bầu làm đại biểu Quốc hội khóa I khu vực Bắc Giang và là một trong những đại biểu trẻ nhất của Quốc hội...

Kháng chiến toàn quốc bùng nổ, Trần Kim Xuyến tham gia tổ chức di chuyển toàn bộ cơ sở vật chất kỹ thuật, tài liệu quan trọng của Nha Thông tin Việt Nam ra hậu phương, tiếp tục phục vụ công tác lãnh đạo, chỉ đạo của Ðảng và Bác Hồ. Ngày 3/3/1947, phát hiện đài phát sóng của ta ở chùa Trầm, thực dân Pháp huy động quân giới ào ạt tấn công, Trần Kim Xuyến đã tình nguyện ở lại, để chỉ huy việc sơ tán tài liệu. Gặp máy bay và xe tăng địch đến khủng bố, ông vẫn bình tĩnh, can đảm đưa tài liệu đến chỗ kín đáo. Khi vừa hoàn thành nhiệm vụ, ông bị trúng đạn của giặc Pháp, hy sinh tại Ðầm Sen, xã Ngọc Sơn (nay là thị trấn Chúc Sơn, huyện Chương Mỹ, Hà Nội). Trước khi hy sinh ông còn cố gắng hô to: “Việt Nam hoàn toàn độc lập muôn năm! Hồ Chủ tịch muôn năm!”.

Nhà báo Trần Kim Xuyến hy sinh khi mới 26 tuổi, là nhà báo Việt Nam đầu tiên, cán bộ Thông tấn đầu tiên hy sinh trong kháng chiến. Trong Giấy truy tặng ngày 19/3/1947, Bộ Nội vụ ghi rõ công lao của ông: Trần Kim Xuyến là một cán bộ mẫn cán, nhiều năng lực và sáng kiến, có công lớn trong tổ chức Nha Thông tin Việt Nam. Ông đã nêu gương can đảm, tận tâm mà hy sinh…, xứng đáng làm gương cho tất cả mọi người.

Ngày 23/4/1949, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh truy tặng Huân chương Kháng chiến hạng Nhất cho nhà báo - liệt sĩ Trần Kim Xuyến, nhấn mạnh công trạng: Là một cán bộ tuyên truyền có tài. Trước ngày khởi nghĩa đã tích cực hoạt động giữa Thủ đô Hà Nội, mặc dầu chịu sự khủng bố và kiểm soát chặt chẽ của Pháp và Nhật. Sau đó, đã có công lớn xây dựng Nha Thông tin và Ðài Tiếng nói Việt Nam.

Là nhà báo đầu tiên của nền báo chí cách mạng Việt Nam, một trong những đại biểu Quốc hội khóa I đã hy sinh vì Tổ quốc, Trần Kim Xuyến là tấm gương sáng, niềm tự hào của báo chí cách mạng Việt Nam.

P.V (T/h)