Nhật Bản trước ngã ba đường về an ninh lương thực - Bài cuối: Gỡ khó cho các nhà phân phối

Mua lại gạo dự trữ được đấu thầu cao trước đó

Khu vực bán gạo của một siêu thị tầm trung tại Thủ đô Tokyo.

Trong cuộc họp báo sau cuộc họp Nội các vào ngày 3/6, Bộ trưởng Nông nghiệp Shinjiro Koizumi tuyên bố rằng một số nhà phân phối lớn đang kêu gọi hủy các giao dịch đã hoàn thành trong thời gian tháng 3-4/2025 vì quá trình đấu thầu tạo ra giá cao hơn so với hợp đồng không đấu thầu.

“Nếu có yêu cầu như vậy, chúng tôi muốn phản hồi một cách thích hợp và tận dụng cơ hội”, ông Koizumi cho biết, đồng thời nói thêm rằng việc tái đấu thầu gạo thông qua hợp đồng không đấu thầu là “một lựa chọn”.

Giá đấu thầu thành công trung bình từ ba phiên đấu thầu cho 60 kg gạo chưa đánh bóng là 20.812 yen (144,78 USD) chưa bao gồm thuế, gần gấp đôi giá bán cho gạo thu hoạch năm 2022 được đấu thầu thông qua hợp đồng không đấu thầu.

Liên đoàn quốc gia các hiệp hội hợp tác xã nông nghiệp (Zen-Noh), đơn vị đã mua hơn 90% gạo do chính phủ đấu thầu, cho biết: "Chúng tôi chưa nhận được bất kỳ yêu cầu nào từ các nhà bán buôn về việc trả lại số gạo mà chúng tôi đã bán cho họ".

Vấn đề chênh lệch giá theo vùng đối với gạo đấu thầu

Vào ngày 2/6, Bộ Nông nghiệp đã công bố giá bán lẻ gạo đấu thầu của chính phủ tính đến ngày 29/5 theo từng vùng.

Hầu hết lượng gạo này được trộn với gạo của các thương hiệu khác, với một cửa hàng ở Tỉnh Wakayama ghi nhận mức giá cao nhất là 4.480 yen cho một bao 5 kg, chưa bao gồm thuế. Trong khi đó, bao rẻ nhất có giá 2.980 yen tại một địa điểm ở Hokkaido. Giá có xu hướng thấp hơn ở các vùng Hokkaido, Tohoku và Hokuriku. Bộ cho biết họ vẫn chưa phân tích lý do dẫn đến sự chênh lệch giá này.

Bộ trưởng Koizumi có kế hoạch tiếp tục tiến hành các cuộc khảo sát tương tự và sẽ công bố kết quả để sử dụng làm tài liệu thảo luận.

Khu vực tư nhân tiếp tục nhập khẩu lượng gạo kỷ lục

Bộ Tài chính Nhật Bản báo cáo rằng khu vực tư nhân đã nhập khẩu kỷ lục 3.000 tấn trong năm tài chính 2024 để chống lại tình trạng thiếu hụt trong nước và giá thu hoạch trong nước tăng vọt.

Kỷ lục này được ghi nhận trong báo cáo thống kê thương mại do Cục Hải quan và Thuế quan thuộc Bộ công bố. Đây là mức cao nhất mọi thời đại kể từ năm tài chính 2000 khi dữ liệu được ghi nhận lần đầu tiên.

Nhưng kỷ lục này cũng đã bị lu mờ bởi tổng số vẫn đang tăng trong năm tài chính này.

Người tiêu dùng Nhật Bản mua gạo tại cửa hàng ở Tokyo.

Chỉ riêng trong tháng 4/2025, lượng gạo nhập khẩu đã đạt khoảng 6.800 tấn, cao gấp đôi tổng lượng nhập khẩu 3.011 tấn của khu vực tư nhân trong năm tài chính 2024. Phần lớn lượng gạo này có nguồn gốc từ Mỹ.

Hiện tại, chính phủ có thể nhập khẩu khoảng 770.000 tấn gạo hàng năm mà không phải chịu thuế theo hệ thống "quyền tiếp cận tối thiểu" của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Đơn vị mua trong khu vực tư nhân có quyền tiếp cận 100.000 tấn trong số 770.000 tấn để tiêu thụ như một loại lương thực chính.

Nếu các công ty tư nhân nhập khẩu ngoài khuôn khổ này, mức thuế là 341 yen (2,38 USD) cho mỗi kg sẽ được áp dụng. Gần đây, lượng nhập khẩu ngoài hạn ngạch đã tăng đáng kể.

Số liệu thống kê từ Bộ Tài chính cho thấy khu vực tư nhân đã nhập khẩu khoảng 730 tấn gạo trong năm tài chính 2023. Con số này tăng vọt lên 3.011 tấn trong năm tài chính 2024.

Tính tổng thể, khoảng 1.300 tấn gạo đã được nhập khẩu vào tháng 3/2025, tiếp theo là 6.838 tấn vào tháng 4/2025 - gấp khoảng 80 lần so với tổng lượng gạo trung bình hàng tháng của năm ngoái.

Khoảng 80% lượng gạo nhập khẩu trong tháng 4/2025 là từ Mỹ, tiếp theo là Ấn Độ, Thái Lan và Việt Nam.

Mặc dù số lượng này vẫn không đáng kể khi tính đến nhu cầu trong nước đối với mặt hàng chủ lực này là khoảng 7 triệu tấn, nhưng việc có thể mua gạo có nguồn gốc ở nước ngoài vẫn có thể hấp dẫn một số người tiêu dùng. Ngay cả khi có thuế quan, giá cả vẫn phải chăng hơn so với giá tăng vọt của các thương hiệu trong nước.

Ông Kazunuki Oizumi, Giáo sư danh dự tại Đại học Miyagi chuyên về quản lý nông nghiệp, tin rằng chính phủ nên thúc đẩy biến gạo Nhật Bản thành mặt hàng xuất khẩu khả thi để duy trì khả năng cạnh tranh.

“Gạo là lương thực chính duy nhất mà Nhật Bản có thể cung cấp trong nước để đáp ứng nhu cầu của mình”, ông nói. “Do đó, chính phủ nên phát triển ngành công nghiệp gạo để thâm nhập thị trường nước ngoài thông qua việc mở rộng quy mô sản xuất và đổi mới công nghệ”.

Giáo sư Oizumi cho rằng sự gia tăng gần đây trong nhập khẩu “phản ánh sự thất bại của chính phủ trong chính sách nông nghiệp, khiến giá gạo luôn ở mức cao. Đất nước đang ở ngã ba đường về an ninh lương thực, phải lựa chọn giữa việc dựa vào nhập khẩu hay sản xuất trong nước”.

Bài, ảnh: Nguyễn Tuyến (P/v TTXVN tại Tokyo)