Nhiều tư liệu thú vị về 'Truyện Kiều' được hé lộ

Nhân kỷ niệm 200 năm ngày mất của Đại thi hào Nguyễn Du (1820 - 2020), Viện Văn học đã tổ chức hội thảo khoa học quốc gia Nguyễn Du - Truyện Kiều qua văn bản và các liên văn bản văn chương, nghệ thuật.

Hội thảo đã nhận được gần 30 tham luận của các dịch giả, nhà giáo, nhà nghiên cứu ở trong và ngoài nước. Nhiều vấn đề liên quan đến dịch thuật, tiếp nhận và nghiên cứu Truyện Kiều ở góc độ liên văn bản được trình bày, gợi mở những hướng nghiên cứu tiếp theo về kiệt tác này của nền văn học Việt Nam.

Sức sống của Truyện Kiều

Bên cạnh đó các tham luận cũng hướng đến những tìm tòi mới về những tư liệu, thông tin và diễn giải về sự nghiệp và tác phẩm của Nguyễn Du; việc chuyển ngữ, tái tạo Truyện Kiều trong các ngôn ngữ khác cũng như trong sáng tác văn chương đương đại và các hình thức văn hóa nghệ thuật khác…

Những cuốn sách mới từ những góc nhìn mới của các nhà nghiên cứu về 'Truyện Kiều' liên tục được ra mắt, tái bản.

TS Phạm Văn Ánh – Phó Viện trưởng Viện Văn học tin tưởng ở hướng đi mà hội thảo đã đặt ra: "Đây là dịp để các tác giả, các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước cung cấp thông tin cũng như công bố các kết quả nghiên cứu mới của mình về Nguyễn Du và Truyện Kiều, trong đó có những trọng điểm quan trọng, ví dụ như vấn đề phiên dịch Truyện Kiều qua các ngôn ngữ khác nhau, vấn đề tiếp nhận diễn giải Truyện Kiều qua các bối cảnh văn hóa gắn với những thời điểm của lịch sử của thời đại, vấn đề chuyển thể Truyện Kiều, tiếp nhận tái tạo Truyện Kiều qua các loại hình nghệ thuật, từ các loại hình nghệ thuật truyền thống đến nghệ thuật biểu diễn đương đại".

PGS.TS Trần Thị Băng Thanh - Viện Văn học thuyết trình tại hội thảo về bản Kim Vân Kiều tân truyện được lưu trữ tại thư viện nước Anh. Đây là văn bản rất độc đáo cả về hình thức trình bày cũng như bố cục. Điều đặc biệt Kim Vân Kiều tân truyện hiện chỉ có độc bản lưu trữ ở nước Anh, không có bản cùng loại ở Việt Nam.

PGS Trần Thị Băng Thanh cho biết: "Đây là một bản Kiều Nôm độc đáo, rất quý, rất giá trị, có thể coi là vô tiền khoáng hậu cho đến ngày nay. Về mặt văn bản truyện, cơ bản là theo hệ thống bản Thăng Long, rất sát với bản Liễu Văn đường 1871. Bên cạnh đó, về chữ viết và tranh cũng có giá trị nghệ thuật.

146 trang sách, chữ viết đều đặn, chân phương, không chệch khung, lệch dòng, không để lại một sai sót kỹ thuật hay mỹ thuật nào, chứng tỏ chủ ý, công phu và tận tâm của người thực hiện. Cuối cùng phải kể đến giá trị của phần tranh minh họa mà từ xưa gọi là "tháp đồ văn học".

146 bức tranh thủy mặc, nét vẽ tinh mỹ, diễn tả đủ cảnh buồn vui, thiện ác… Ngoài ra, phần tranh còn có giá trị độc lập, ở chỗ bản thân những bức tranh đã để lại chứng tích lịch sử, góp phần khẳng định tác quyền của những người làm sách. Tác phẩm một lần nữa nhấn mạnh mục đích, ý tưởng sáng tạo của Nguyễn Du khi viết Truyện Kiều, đồng thời bộc lộ những cảm thụ, quan điểm của họa gia về Truyện Kiều và cuộc sống xã hội bấy giờ", PGS.TS Băng Thanh nói.

Một trong những bản dịch được TS Đoàn Lê Giang đánh giá cao là bản dịch Truyện Kiều ra tiếng Nhật do nhà văn – dịch giả nổi tiếng Komatsu Kyioshi thực hiện năm 1942 từ bản tiếng Pháp của học giả Nguyễn Văn Vĩnh.

"Khi Truyện Kiều được dịch ra tiếng Nhật, người Nhật rất yêu thích. Một năm sau tác phẩm tái bản. Năm 1948 tái bản thêm một lần nữa. Có thể nói đây là bản dịch được dịch và được tái bản trong thời gian rất ngắn, mặc dù dịch từ tiếng Pháp nhưng văn chương tao nhã đẹp đẽ. Komatsu cũng khẳng định muốn hiểu được tâm hồn An Nam thì phải đọc tác phẩm này", TS Đoàn Lê Giang đánh giá.

Dịch giả Giáp Văn Chung hiện đang sống và làm việc tại Hungary khẳng định: “Từ khi Truyện Kiều được dịch ra các ngôn ngữ khác, ban đầu là tiếng Pháp, tiếng Anh, tiếng Trung, tiếng Tây Ban Nha, tiếng Đức, Nhật, Nga… rồi nhiều thứ tiếng khác, nó đã trở thành một thứ “căn cước văn hóa”, lan tỏa những giá trị văn hóa Việt ra khắp năm châu, để thế giới biết tới Việt Nam không chỉ qua những cuộc chiến tranh tàn khốc và đẫm máu mà còn biết tới chúng ta như một nền văn hóa độc đáo, rực rỡ và có bản sắc riêng”.

Sân khấu hóa 'Truyện Kiều'

Theo bà Đào Thị Diễm Trang - Đại học Văn Lang, những năm trở lại đây, Truyện Kiều không ngừng nhận được sự quan tâm của các nghệ sĩ lẫn công chúng thưởng lãm. Đồng nghĩa với việc nhiều tác phẩm chuyển thể từ trang viết của Nguyễn Du tiếp tục ra đời. Trong khoảng thời gian từ năm 2018 đến nay Truyện Kiều đã nhiều lần được chuyển thể thành các tác phẩm sân khấu đương đại. Ví dụ như vở rối cạn Thân phận nàng Kiều do Nhà hát Múa rối Việt Nam thực hiện, vở Ballet Kiều của Nhà hát Vũ kịch TP.HCM và Nhà hát Giao hưởng Nhạc Vũ kịch Việt Nam phối hợp thực hiện.

Nghệ sĩ ballet Trần Hoàng Yến thể hiện thành công vai Kiều.

Theo bà Đào Thị Diễm Trang, xét về ý nghĩa học thuật, việc chuyển thể Truyện Kiều là một cuộc trình diễn văn học mà lời thơ dù có được xướng lên đúng với nguyên tác vẫn mang đặc tính của lời nói, không còn ngôn ngữ viết, từ đó tạo nên một đứa con tinh thần từ cuộc hôn phối giữa văn bản, văn họa và sân khấu. Một lý do khác khiến chuyển thể sân khấu được chú trọng chính là mục đích “mềm hóa” các thông điệp chính trị và văn hóa. Các nhà chuyển thể nhận ra văn bản cổ điển có thể giải quyết các vấn đề thời sự một cách tỉ mỉ, mượt mà, sâu sắc. Các tác phẩm chuyển thể từ Truyện Kiều liên tục xuất hiện qua nhiều năm tháng cho thấy rõ ràng sự tiếp nhận văn bản là khác nhau ở từng thời điểm.

Trước những ý kiến của các đại biểu tại hội thảo, Viện trưởng Viện Văn học, Phó GS.TS Nguyễn Đăng Điệp cho biết: "Nguyễn Du và Truyện Kiều là hiện tượng văn học, văn hóa có ý nghĩa đặc biệt, hàm chứa giá trị bất tận ở mọi thời đại, mọi không gian. Vì vậy, hội thảo có ý nghĩa như một sự tiếp nối, nhìn lại những thành tựu nghiên cứu về Nguyễn Du và kiệt tác Truyện Kiều bao gồm những phát hiện tư liệu mới, những thông tin và diễn giả mới về cuộc đời, sự nghiệp và tác phẩm của Nguyễn Du.

Bên cạnh đó, các dịch giả, nhà nghiên cứu - phê bình văn học trong và ngoài nước thúc đẩy đưa học thuật Việt Nam hòa nhập vào đời sống nghiên cứu quốc tế, đưa Nguyễn Du và Truyện Kiều giới thiệu với bạn bè thế giới tạo kết nối văn hóa vững chắc, sinh động giữa quá khứ và hiện tại. "Truyện Kiều còn, tiếng ta còn", gần một thế kỷ trước, học giả Phạm Quỳnh đã nói như vậy và câu nói đó giờ còn nguyên giá trị.

Tình Lê